Zolang de vrije markt bijdraagt tot een verbetering van onze gezondheid, nemen we de kleine kantjes van het marktgebeuren er wel bij. Markten blijven markten, met strijdige belangen die elke seconde in miljarden transacties worden verzoend. Een verkoper wil winst maken en een koper wil alles voor niets. Zolang dat boeiende marktspel in de geneeskunde bijdraagt tot onze gezondheid, heeft niemand daar een probleem mee. Of toch geen dat niet door een sterke toezichthouder (die is wel nodig!) kan worden opgelost. Tenzij wereldvreemde critici die dromen van een systeem waarin de markt helemaal wordt uitgeschakeld. Dat collectivistisch geneesmiddel is echter erger dan de kwaal.

Health gap

Maar er is wel één voorwaarde: de marktwerking moet bijdragen tot onze gezondheid. We moeten er qua levensverwachting, kindersterfte enz. op vooruit gaan. Dat is in de Verenigde Staten steeds meer kantje boordje. De kindersterfte bedraagt er zes op duizend. Daarmee staan de VS op de 33ste plaats van de 36 OESO-landen. Bij ons is de kindersterfte drie op duizend. In Japan en Noord-Europa twee op duizend.

Nog dramatischer scoren de VS op vlak van levensverwachting. De gemiddelde Amerikaan heeft een levensverwachting van 79,1 jaar. Daarmee staan de VS, afhankelijk van de bron, rond de 40ste plaats op de wereldranglijst. Belgen hebben een levensverwachting van 82,2 jaar (24ste plaats). Italië, Spanje en Japan, met een verwachting van 84-85 jaar gemiddeld, voeren de wereldtop aan. Het arme Griekenland heeft een levensverwachting die drie jaar hoger ligt dan de Amerikaanse. Raar toch? De levensverwachting in de VS stokt sinds 2015.

De belangrijkste oorzaken zijn de obesitasepidemie (één op drie Amerikanen is zwaarlijvig) en de ‘health gap’ tussen de mensen. Al dient er onmiddellijk aan toegevoegd dat obesitas een van de belangrijkste redenen is van die ‘health gap’. Je weet wel: ‘hoe lager het inkomen hoe ronder de buik‘. Tegelijk is op alle vlakken geneeskunde in de VS veel duurder dan overal elders ter wereld. Zorgverstrekkers, hospitalen en geneesmiddelen kosten er veel meer. De VS zijn wereldkampioen in de uitgaven voor gezondheidszorg. Liefst 17% van het BBP (in de meeste rijke landen is dat 10 à 12%) gaat naar gezondheid. Daarvoor krijgen de Amerikanen echter ondermaatse zorg. De markt werkt elders dus veel beter dan in het moederland van de vrije markt!

Illegale activiteiten

Niet dat de Amerikaanse overheid de spelers niet op de vingers kijkt. Niet dat er geen advocaten klaar staan om ‘litigations’ op te starten. ‘No cure no pay’. Dat blijkt uit een artikel in het novembernummer van het hoog aangeschreven medische weekblad JAMA (Journal of the American Medical Association). Denis Arnold, professor zakenethiek aan de universiteit van Noord-Carolina, onderzocht de financiële sancties die grote farmaceutische bedrijven opliepen voor illegale activiteiten. Ze berekenden ook wat de verhouding was van de financiële boetes tot hun jaarlijkse inkomsten.

De auteurs verzamelden gegevens met betrekking tot de boetes voor farmaceutische bedrijven die in de Fortune 1000 zijn opgenomen. Alle gevallen van financiële sancties van staats- en federale schikkingen, tussen januari 2003 en december 2016, werden verkregen van het Amerikaanse ministerie van Justitie en van andere overheidsinstanties. De onderzoekers corrigeerden voor dollarinflatie en voor fusies van firma’s.

Tweeëntwintig van de zesentwintig onderzochte bedrijven (85%) kregen financiële sancties opgelegd wegens illegale activiteiten. Deze laatste bestonden uit omkoping van mensen met invloed, het op de markt brengen van vervalste of niet-erkende medicijnen, marktmanipulatie, niet-vermelden van negatieve effecten van het medicijn, medicijnen promoten voor andere doeleinden dan die waarvoor ze goedgekeurd zijn, belastingfraude, handel met voorkennis, bedrieglijke marketing, schending van milieuregelgeving, te dure medicijnen vergoed of betaald door de overheid, fraude met facturen e.a.

Miljardenboetes

De financiële boetes bedroegen in de studieperiode 33 miljard dollar. Koploper was het Britse en in België sterk aanwezige GlaxoSmithKline. Dat liet 27 overtredingen tegen de wet noteren en moest daarvoor bijna tien miljard dollar boete betalen. Daarna volgen het Amerikaanse Pfizer (18 overtredingen en bijna drie miljard dollar boete) en Johnson & Johnson (15 overtredingen en 2,7 miljard dollar boete). Voor de meeste firma’s vertegenwoordigden de boetes minder dan 1% van hun totale inkomsten.

Uitzonderingen waren Schering-Plough (in 2009 overgekocht door het Amerikaanse Merck) en GlaxoSmithKline die boetes moesten betalen van respectievelijk 2% en 1.55% van hun totale omzet. De meest voorkomende gesanctioneerde illegale activiteiten waren smeergeld, prijsovertredingen en de promotie van medicijnen voor niet-goedgekeurde indicaties.

Socialistische samenzwering?

Afgaand op de zwakke baten en de exploderende kosten zal het Amerikaanse gezondheidsprobleem niet met vervolgen en bestraffen alleen opgelost raken. Ook de manier waarop covid-19 er (zoals in België?) bepaald uit de hand loopt, wijst op ernstige systemische gebreken, op een kaduke marktwerking.

Zal de nieuwe president Joe Biden daar Rooseveltgewijs iets aan doen? In 1935 werd president F.D. Roosevelt ertoe gedwongen een systeem van universele gezondheidszorg te schrappen uit zijn socialezekerheidswet. De zeer sterk lobby van de gevestigde medici, privé-verzekeraars, farmaceutische bedrijven en hospitaalketens noemde zijn plan een ‘socialistische samenzwering’. Waar hebben we dat nog gehoord?

Denis Arnold

Farma uit de bocht in VS: symptoom van ernstige systemische gebreken