Dilan Yeşilgöz-Zegerius, sinds januari 2022 Nederlands minister van Justitie en Veiligheid, heeft zich kandidaat-lijsttrekker gesteld van de rechts-liberale VVD. Demissionair VVD-premier Mark Rutte verlaat de politiek. Opvallend: Yeşilgöz sprak in mei op het N-VA congres en is zelf eigenlijk ook iemand die met gezinshereniging naar Nederland kwam. Was dat niet net waar de regering over viel?

Dinsdag moest ze er nog over nadenken. De volgende ochtend kondigde ze haar kandidatuur aan op de voorpagina van het vaak door VVD-kiezers gelezen dagblad de Telegraaf. Politici horen aan te voelen wat ze wanneer bekend moeten maken. Vraag: willen VVD-kiezers, na 17 jaar partijleider Rutte, weer een berekenende beroepspoliticus, of liever een volksvertegenwoordiger?

Publiciteit

De kandidatuur verrast niet. Andere partijprominenten verlieten de politiek en willen niet terugkeren (Klaas Dijkhoff, Edith Schippers) of bleken ongeschikt (fractievoorzitter Sophie Hermans, onlangs trad onderwijsminister Dennis Wiersma af). Wie in 2021 als kamerlid debuteerde, heeft nog te weinig kilometers gemaakt om al partijleider te worden. Blijft Yeşilgöz over.

Als gemeenteraadslid in Amsterdam (2014-2017) zocht ze al vaak de pers op. Nog voor het voltooien van haar eerste termijn werd ze in 2017 voor het eerst Tweede Kamerlid (in Nederland zijn dubbelmandaten wettelijk toegestaan, maar geen praktijk). Verschijnt ze niet in de media, dan uit ze haar mening op Twitter.

Politieke positie?

Als justitieminister trok ze fel van leer tegen drugscriminaliteit en de ondermijning van de overheid door criminelen. In haar HJ Schoolezing van afgelopen september trok ze van leer tegen woke. Yeşilgöz ligt daardoor goed bij rechtse kiezers. In haar jonge jaren was ze actief voor de uiterst linkse Socialistische Partij (SP), liep ze stage bij GroenLinks en was ze een tijdje lid van de sociaaldemocratische Partij van de Arbeid (PvdA). Zij was raadslid in Amsterdam, altijd een links-liberaal eiland geweest binnen de rechts-liberale VVD. Rechts-conservatieve partijleiders Hans Wiegel (1971-1982) en Frits Bolkestein (1991-1999) lagen slecht bij de afdeling-Amsterdam.

Onder Rutte vervaagden veel rechtse partijstandpunten. Zij klom op binnen diezelfde Rutte-VVD. Een partijkoers die sinds 2021 intern bekritiseerd werd. Doorbraak schreef eerder dat de HJ Schoolezing een middel kon zijn om aanvaardbaar te blijven voor beide kampen binnen de VVD.

Rutte kan het goed vinden met premier Alexander De Croo. Toch sprak regeringslid Yeşilgöz afgelopen mei op het N-VA-congres.

Ministerie van Veiligheid en Justitie

Als niet-jurist was Yeşilgöz een bijzondere keuze als justitieminister. Ironisch genoeg was misdaadbestrijding het rechtse thema dat niet verwaarloosd werd. Toen Rutte voor het eerst premier werd in 2010, werd Justitie omgevormd tot het ‘superministerie’ van Veiligheid en Justitie. Het beheer van de politie werd van Binnenlandse Zaken overgeheveld naar Justitie. In andere Europese landen vallen politie en rechtspraak onder verschillende ministers.

Tijdens Rutte II (2012-2017) kostte het prestigeministerie de VVD een staatssecretaris, twee ministers en zelfs een Tweede Kamervoorzitter – alles gevolg van de ‘Teevendeal’. Mogelijk was het superministerie te groot om te besturen. Of het effectiever was tegen misdaad en terrorisme?

In 2017 kwam het links-liberale D66 in de regering. Het ministerie werd omgedoopt tot ‘Justitie en Veiligheid’. Rutte IV (2022-2023) kreeg een afzonderlijke (D66-)minister voor Rechtsbescherming. Anderhalf jaar ministerschap is te kort om haar bestuurlijke kwaliteiten te beoordelen. De extra mogelijkheden voor zelfpromotie benutte ze optimaal.

Gezinshereniging

Negen maanden lang zocht de coalitie overeenstemming over het inperken van de asielinstroom. Toen VVD-staatssecretaris voor Asiel en Migratie Eric van der Burg geen overeenstemming bereikte, werd Yeşilgöz procesbegeleider. Een blijk van vertrouwen, maar een justitieminister heeft al veel werk. Feit: de regering viel om dit dossier.

Een vrouwelijke lijsttrekker die zelf vluchteling was, ontkracht in verkiezingstijd voorspelbare verwijten dat de VVD tegen asielzoekers is. Alleen: de struikelsteen voor Rutte IV was dat de VVD gezinshereniging wilde inperken. Yeşilgöz kwam in 1984 met haar moeder en zus naar Nederland. Haar vader ontvluchtte Turkije drie jaar eerder. Was dat geen gezinshereniging?

Lijsttrekkersverkiezing

Yeşilgöz was niet de eerste die zich kandidaat stelde. Oud-Kamerlid en defensiewoordvoerder André Bosman (2010-2021) ging haar voor. Bosman behoort tot degenen die vanaf 2021 kritisch waren op partijcongressen. Zijn kandidatuur dwingt lijsttrekkersverkiezingen af. Andere kandidaten kunnen zich nog vier weken aanmelden.

Formeel kandideerde Yeşilgöz zichzelf. Ze werd niet voorgedragen door de partijtop (die haar overigens alsnog kan steunen). Zij heeft veel naamsbekendheid. Zien VVD-leden haar als onafhankelijk, of herinnert ze aan het tijdperk-Rutte?

Wie persoonlijke ambitie belangrijker vindt dan overtuiging, kandideert beter niet. Na het vertrek van de vorige drie premiers verloor de premierspartij bij de eerstvolgende verkiezingen. In 1994 en 2002 volgde zelfs oppositie. Misschien beperkt lijsttrekker Yeşilgöz het zetelverlies.

Dennis Wiersma

Dilan Yeşilgöz wil VVD-leider worden