In Duitsland is een onderzoek gepubliceerd over kindermisbruik door medewerkers van de evangelische kerk. De kerkelijke structuren bleken een uitstekende basis voor de misdaden tegen minderjarigen.

De Evangelische Kerk van Duitsland (EKD) is een overkoepelende organisatie van twintig lutherse, gereformeerde en verenigde gemeenschappen. De EKD wordt grotendeels gefinancierd door een kerkbelasting die wordt betaald door bijna 20 miljoen regelmatige kerkgangers. 1.100 scholen staan nog altijd onder het bestuur van een van die gemeenschappen. Veertien procent van alle Duitse kleuters gaan naar een kleuterschool van de EKD.

Top van de ijsberg

Een van de redenen voor de leegloop van de protestantse kerk is — net als bij de katholieken — het groot aantal gevallen van kindermisbruik dat aan het licht is gekomen. De rooms-katholieke kerk was in Duitsland de eerste om te communiceren over de door haar medewerkers begane misdaden. Eind vorig jaar werden namen gepubliceerd van een vijftigtal daders die waren overleden. De evangelische kerk volgde met een onderzoek over de achtergronden van het seksueel misbruik van minderjarigen door haar medewerkers.

Het lijvige document werd geschreven door een onafhankelijke wetenschappelijke commissie en kostte de EKD meer dan 3 miljoen euro. Doel van het onderzoek — dat drie jaar lang duurde — was de analyse van een mogelijke samenhang tussen kerkelijke structuren en seksueel geweld en machtsmisbruik. Voor het rapport werden meer dan 2.000 gevallen van misbruik door 1.300 daders onderzocht. Volgens de onderzoekers waren de gevallen ‘de top van een ijsberg’.

Steffen Riesenberg is dominee van een gemeenschap in het Roergebied. Hij bevestigt de stelling van de onderzoekers. Voormalige leden van zijn kerkelijk district maakten hem attent op gevallen van seksueel geweld tegen kinderen die in het onderzoek nergens ter sprake kwamen. Riesenberg zelf vond ze in personeelsdossiers en notulen. Tegenover WDR verklaarde hij: ‘Op de aktes stond telkens een notitie dat zo weinig mogelijk mensen van de zaak mochten weten. Er werd geadviseerd de dader onopvallend over te plaatsen.’

Nepprogressiviteit

De evangelische kerkgemeenschappen blijken dus ondanks hun progressief imago en hun gehuwde geloofsverkondigers net zo vatbaar voor machtsmisbruik en seksueel geweld als de in celibaat levende katholieken. Een slachtoffer van seksueel geweld in een kindertehuis vertelt: ‘De gemeenschap vond dat mijn moeder een prostituee was, omdat ze niet was getrouwd. Dat oordeel had ik geërfd en die zogenaamde erfzonde was bekend bij iedereen. Ze zeiden: “Hij is slecht, hij is een leugenaar net als zijn moeder.” Daarom wilde ook niemand naar me luisteren toen ik over het misbruik vertelde.’

Vergiffenis

Ronduit schokkend is de omgang met de slachtoffers van seksueel geweld die volgens het onderzoek tot 2018 systematisch kan worden genoemd. Ook op volwassen leeftijd werden ze door de EKD als ‘onmondig beschouwd’. Bij alle gevallen die werden ‘behandeld’ is er sprake van eenzelfde strikte rollenverdeling tussen dader, ‘onmondig slachtoffer’ en de EDK als ‘vertrouwenspersoon en helper’. Daardoor eigenlijk bleef de kerk zelf volledig buiten schot.

Maar de protestanten gingen nog een stap verder. Het slachtoffer van misbruik zou zich ook decennia later nog ‘schamen, zou geblokkeerd zijn en met de eigen gevoelens te kampen hebben.’ De normale procedure was dan om het slachtoffer hulp aan te bieden bij het ‘wegnemen van de blokkades’. De daders moesten volgens uitspraken van de kerkleiding niet worden bestraft, maar vergeven. Het advies luidde: ‘De dader aanspreken, zodat hij kan boeten en tot inkeer komen.’ De misdaden zelf werden op die manier decennialang onder het tapijt gekeerd.

Die Kinder aus Korntal

Detlev Zander werd als kind jarenlang misbruikt in een evangelisch kindertehuis in Korntal bij Stuttgart. De plaats is inmiddels berucht door de meer dan honderd gevallen van kindermisbruik die er in de jaren zestig en zeventig plaatsvonden. In 2023 verscheen de documentaire Kinder aus Korntal waarin toenmalige slachtoffers aan het woord komen. De film biedt een indringend beeld van een voor de buitenwereld ideaal tehuis waar achter de schermen kinderen systematisch werden misbruikt, gefolterd en psychisch vernietigd.

‘We waren gewoon menselijk afval. We waren niets waard voor hen. Als kleine jongen dacht ik altijd: waarom helpt niemand mij? Ze hebben ons kapotgemaakt’, aldus het slachtoffer. De documentaire getuigt over een gemeenschap waarin doofpotaffaires en bagatellisering diep geworteld zijn Detlev Zander hoopt dat de publiciteit rond de misbruikschandalen haar doel niet zal missen. ‘Van elementair belang is dat dit alles ook daadwerkelijk gevolgen gaat hebben voor de EKD’, aldus het inmiddels 60-jarige slachtoffer.

Detlev Zander

Kindermisbruik ook bij Duitse evangelische kerk