De onderzoekscommissie van het Europees Parlement die het gebruik van Pegasus-spionagesoftware binnen de EU moest onderzoeken, presenteerde deze week haar voorlopig onderzoeksrapport. Kritische passages over de hacking van Catalaanse politici en activisten zorgen voor woedende reacties bij Spaanse Europarlementsleden, maar zullen haast zeker sneuvelen in de eindversie.

Het nieuws dat een aantal Europese regeringen – onder meer de Poolse, Hongaarse, Griekse en Spaanse – spionagetechnologie van het Israëlische bedrijf Pegasus zouden hebben ingezet om de telefoons van critici, journalisten en oppositiepolitici te hacken, joeg vorig jaar een schokgolf door politiek Europa. Het gebruik van dergelijke spyware gaat immers bijzonder ver. In tegenstelling tot klassieke afluisterpraktijken maakt spyware niet alleen realtime toezicht en controle over iemands telefoon mogelijk, maar biedt de technologie ook volledige – zelfs retroactieve – toegang tot bestanden, gesprekken en berichten.

Het Europees Parlement besloot begin dit jaar om een onderzoekscommissie – die opmerkelijk genoeg geen echte onderzoeksbevoegdheden heeft – samen te stellen om die praktijken in de betrokken EU-lidstaten verder te onderzoeken. De Nederlandse Europarlementariër Sophie in ’t Veld (D66) stelde eerder deze week als rapporteur de voorlopige bevindingen van die commissie voor. Die moest vooral nagaan in welke mate zowel de Europese privacy-wetgeving als de democratische vrijheden geschonden werden door de inzet van dergelijke spyware.

Onder meer een aantal Europese topambtenaren, Europees commissaris Didier Reynders en zelfs de Franse president Emmanuel Macron zouden het slachtoffer zijn geweest van dergelijke hackingpraktijken. Het huidige Europese onderzoek focust zich vooral op de betrokkenheid van de nationale autoriteiten, maar volgens In ‘ Veld is dit geen nationaal maar een Europees schandaal. Terwijl onder meer de telefoons van leden van het Europees Parlement en van de Europese Commissie werden gehackt, bleken de opdrachtgevers opvallend genoeg ook regeringen of politiediensten van EU-lidstaten. Die zo dus vrolijk de Europese wetgeving aan hun laars lapten.

‘In vier of vijf lidstaten wordt spyware ronduit misbruikt voor politieke doeleinden, wat een ernstige bedreiging vormt voor de democratie‘, concludeert Sophie in ’t Veld. ‘Dit soort spionage vormt de kern van nieuwe autoritaire regimes in Europa. Het wordt steeds meer gebruikt als instrument voor onverantwoorde politieke spelletjes en corruptie, waarbij fundamentele burgerrechten met de voeten getreden worden en de integriteit van nationale verkiezingen wordt bedreigd.’

Vier EU-lidstaten – Polen, Hongarije, Cyprus en Griekenland – worden in het rapport uitgebreid onder de loep genomen, maar ook Spanje en een aantal andere EU-lidstaten passeren de revue. In eigen land werden onder meer enkele Rwandese dissidenten het slachtoffer, maar ook de Belgische politiediensten zouden Pegasus gebruiken. Volgens minister van Justitie Van Quickenborne mag Pegasus wettelijk gezien ook gebruikt worden door de inlichtingendiensten, maar hij weigerde te bevestigen of dit ook echt het geval is.

Catalonië

Het voorlopige rapport komt tot de conclusie dat spyware onder meer in Polen en Hongarije een integraal onderdeel vormt van een methodisch systeem ‘dat ontworpen is om burgers te controleren en zelfs te onderdrukken’. Een delegatie van de commissie bezocht Polen ook, en veroordeelde de Poolse regering nadat vertegenwoordigers van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Justitie in Warschau weigerden om met de commissieleden te praten.

In Griekenland zou het gebruik van de spyware niet kaderen binnen een breder autoritair systeem, maar de telefoons van zowel journalisten als socialistische oppositiepolitici zouden er wel maandenlang systematisch gehackt zijn geweest. Echt interessant wordt het wanneer het rapport het vizier ook op Spanje richt, waar het zogenaamde Catalangate al maandenlang voor grote politieke opschudding zorgt. Tientallen Catalaanse parlementsleden en leden van het Europees Parlement, maar ook advocaten en leden van maatschappelijke organisaties, zouden er jarenlang bespioneerd zijn door de Spaanse geheime diensten. Eerder moesten de Spaanse autoriteiten al toegeven dat 18 van de 65 bekende doelwitten zelfs met toestemming van de rechter waren gehackt, voornamelijk in de nasleep van het onafhankelijkheidsreferendum in 2017.

Socialistische Spaanse druk

‘De Spaanse regering heeft tot nu toe weinig informatie gegeven over haar rol in deze, en beroept zich daarbij vooral op de nationale veiligheid’, staat in het voorlopige rapport nu te lezen. ‘Een nauwkeurige analyse van de aanvallen laat een duidelijk patroon zien. De meeste Catalangate-aanvallen houden verband met momenten van politieke relevantie, zoals rechtszaken tegen Catalaanse separatisten, openbare bijeenkomsten en communicatie met Catalaanse separatisten die buiten Spanje wonen.’

Dan rijst uiteraard meteen de vraag waarom de onderzoekscommissie ook geen delegatie heeft gestuurd naar Madrid, zeker gezien de hoogst explosieve politieke situatie in Spanje de voorbije jaren. En dan groeit meteen ook het vemoeden dat er vanuit Madrid – waar momenteel een socialistische premier aan het roer staat – stevige druk werd uitgeoefend op de socialistische fractie in het Europees Parlement om Spanje in deze niet te zwaar aan te pakken. Twee maten en gewichten dus.

Stefan De Koning, de woordvoerder van EP-rapporteur Sophie in ’t Veld, erkent dat er zware druk is uitgeoefend vanuit Madrid. Toch heeft de onderzoekscomissie daar in deze voorlopige versie van het rapport niet al te veel rekening mee gehouden, stelt hij. ‘De meeste Spaanse Europarlementsleden zijn ziedend over de inhoud van het rapport. Mede daarom zullen de kritische passages over Spanje in het eindrapport – dat ergens in maart zal verschijnen -wellicht sneuvelen. Daarnaast is het ook zo dat deze commissie geen echte onderzoeksbevoegdheden heeft, en dus volledig afhankelijk is van wat derde partijen willen vertellen. In Griekenland, Polen of Hongarije stond de regering uiteraard ook niet te springen om dit rapport, maar de oppositie wilde daar wél meewerken. In Spanje was het héle politiek establishment fel tegen het rapport gekant. Maar als het van Sophie in ’t Veld afhangt, vertrekt er binnenkort wel degelijk nog een missie naar Spanje om daar verder onderzoek te doen. Alleen ontbreekt het momenteel aan voldoende politieke steun daarvoor.’

Dider Reynders

Spanje bespioneerde Catalaanse politici maar wordt niet veroordeeld