Hoe slagen commissies er in Vlaanderen toch telkens opnieuw in of toch bijna altijd om filmprijzen toe te wijzen aan foute laureaten? Of beter gezegd: om de verkeerde redenen. Met het bekend raken de voorbije week van de Ultimas film – schabouwelijke nieuwe naam voor wat sinds 2003 de Vlaamse Cultuurprijzen heette – was dit jaar opnieuw flink raak of misgeschoten als je wil. Het ligt nogal voor de hand dat de Minister voor Cultuur dringend de criteria ervan eens grondig moet doorlichten.

Het duo Adil & Bilall

Net niet heilig verklaard in de doorsneepers is het filmend duo Adil El Arbi en Bilall Fallah, nieuwe Belgen van Marokkaanse afkomst die het blijkbaar hebben gemaakt in filmland. En jawel, zowel hun Vlaamse films Image, Black en Patser als de comedy die ze dankzij Will Smith in Hollywood konden maken, Bad Boys for Life, spreken een deel van het jonge bioscooppubliek zeker aan.

En toch is het tweetal lang niet onbesproken. Hun flegma met als motto kijk-we-amuseren-ons-kapot slaat aan bij het jonge volkje, ook al gebruiken ze in nietszeggende promopraatjes net iets te vaak de stopwoordjes ‘fuck’ en ‘shit’. Kwestie van te enthousiast de populaire hans te willen zijn?

Black = black

Het duo maakte pas naam met hun tweede langspeelfilm Black, naar twee boeken van Dirk Bracke, die wegens het aansnijden van heikele maatschappelijke thema’s ook wel als het enfant terrible van het Vlaamse jeugdboek door het leven gaat. Black is gesitueerd in Brussel waar een gevecht in regel woedt tussen een Noord-Afrikaanse want Marokkaanse en een Afrikaanse straatbende. Dat loopt zwaar uit de klauwen met onder meer een groepsverkrachting van een zwart meisje. Toegegeven, een en ander was vrij professioneel gefilmd maar al de rest zat goed fout. In een poging om af te rekenen met allerlei clichés bevestigden de filmmakers ze alleen maar – met zelfs rellen in de Brusselse bioscoop Kinepolis tot gevolg. Het seksisme en het racisme van (Noord-Afrikaanse) Marokkanen tegenover Afrikanen spatten van het scherm met als climax (!) de (lekker voyeuristisch gefilmde) verkrachting.

Ontluisterend. Toch stoorde de o zo kritische (Vlaamse) filmpers zich daar geenszins aan. Integendeel. Ook niet het leescomité van het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) dat eerder het scenario voor subsidie had goedgekeurd. En dus ging het duo op zijn elan door. In hun volgende film Patser over een verkeerd gelopen drugsdeal in Antwerpen was het weer van dat! Toch benieuwd of ze na hun uitstap in Hollywood, met het hen op het lijf geschreven Bad Boys for Life, veel zullen hebben bij- of afgeleerd. Ze willen nu namelijk een andere jeugdroman van Bracke verfilmen Straks doet het geen pijn meer over een meisje dat door haar vader seksueel is misbruikt. Riskant, zeer riskant, want subtiliteit is niet meteen de sterkste kant van het losjes uit de pols filmende duo.

Ultimas

Maar waarom mochten beide heren zowaar nog een Ultima ontvangen, nota bene een Vlaamse Cultuurprijs Film (goed voor 10 000 euro) terwijl zij gewoon rotcommerciële films willen maken? Hebben zij dan par accident aan het verkeerde loket aangeschoven?

Nee hoor, lees even mee met de motivatietekst die de jury in krakkemikkig Nederlands even uit de mouw heeft geschud: ‘Adil en Bilall kiezen met enorme naturel steeds voor inclusie en diversiteit. (…) Ondanks alle scepticisme hebben zij hun visie gevolgd. Ze geven, in de slipstream van hun succes, mensen kansen. Ondanks de successen die na Black en Patser pijlsnel de hoogte in gingen, keren ze steeds met heel veel zin terug naar de Vlaamse/Belgische film en het uitzetten van krijtlijnen voor de volgende generaties. Ze geven jonge mensen hoop dat dromen loont en daarvoor willen we ze graag dat extra steuntje in de rug geven. Go go go!’

Neergepend zo lijkt het wel door een puberende fan of groupie (in plaats van een nuchter jurylid) die (van enthousiasme?) bijna niet uit zijn of haar woorden geraakt, over zijn zinnen struikelt en zich dan maar vergrijpt aan enkele modieuze, loze begrippen zoals visie, inclusie, diversiteit, krijtlijnen etc. Nochtans is het oeuvre van het olijke duo moeilijk daarmee in verband te brengen, laat staan te verzoenen.

Slimme fusies

Ronduit verbijsterend was tevens dat voor de Ultima ‘Cultureel Ondernemerschap’ (ook al goed voor 10 000 euro) uitgerekend gekozen was voor Mooov. Begonnen als piepklein festival van derdewereldfilms Focus op het zuiden/Open Doek in Turnhout, breidde het, fors geruggesteund door de dynamiek van het bekende Turnhoutse culturele centrum De Warande, gaandeweg zijn activiteiten uit. Niet in de laatste plaats door bestaande initiatieven te parasiteren en zich die onbeschroomd toe te eigenen. Om vervolgens dankzij ‘slimme fusies’ (woorden van de vakjury) – in economische termen te vertalen als vijandige overnames – in Mooov te vervellen, een organisatie met vijf tentakels: het Mooov filmfestival, Sembenecinema, Zebracinema, filmeducatie en filmdistributie.

Het noodlijdende filmfestival Cinema Novo in Brugge – in de ogen van Open Doek destijds een concurrent want al jaren de pionier in Vlaanderen van het vertonen van films uit drie continenten die amper in de bioscoop te zien waren, werd opgeslorpt om daarna omzeggens dood te bloeden, want het zwaartepunt van Mooov moest in Turnhout blijven. Een volgende prooi (of slachtoffer) was Zebracinema in Hasselt met zijn uniek programma van eigenzinnige en/of bijzondere films. Zonder medeweten van de programmatoren besloot de provincie Limburg al haar culturele activiteiten af te stoten en een van haar kroonjuwelen – onder meer Dommelhof Neerpelt was een ander puur cultureel succesnummer – te verpatsen aan Mooov.

Verschraling

Wat was er aan de hand? Na het organiseren van schoolvoorstellingen was Mooov ook als filmdistributeur actief geworden. Een prachtig initiatief zou je kunnen stellen, ook al heeft België (Benelux in feite) al meer dan tien distributeurs die het allemaal moeilijk hebben om het hoofd boven water te houden, in pre-coronatijden al. In se was het ook een positieve insteek om de winnaar van het Mooov-festival dankzij een geldprijs naar de bioscoop te loodsen.

Toen er dus geen enkele distributeur bleek toe te happen ging Mooov het dan maar zelf doen. Toen ook deze haring niet braadde in het gewone bioscoopcircuit, veranderde men prompt het geweer van schouder. Zo begon Mooov dankzij een zoveelste overname zijn films op te dringen aan het Zebracircuit in Limburg waardoor dat circuit zijn eigenheid (met lezingen o.m.) ging verloochenen. Het huwelijk met Zebracinema Hasselt was van korte duur en strandde al snel.

IJzersterke merken?

Recentelijk deed Mooov ook een poging om het zieltogende filmblad Filmmagie over te nemen. Een zoveelste scalp, zomaar in de schoot geworpen? Van een ernstig bod was hoegenaamd geen sprake. Vrij snel kwam de kat op de koord. De organisatie – een pionier op het vlak van filmeducatie – maar vooral het onafhankelijke maandelijkse filmtijdschrift met een bijzonder rijke traditie moest onder de auspiciën van Mooov een promotieblad worden voor het filmfestival (en al zijn afgeleide nevenactiviteiten). Dat feest ging dus niet door…

En wat lezen we dan als motivatietekst van de jury: ‘Via vijf ijzersterke merken op een kruispunt van disciplines toont Mooov hoe filmmagie ook een feest van cultureel ondernemerschap kan zijn.’

Is dat even slikken, vooral voor de mensen van Filmmagie! Begrijpen wie kan. Persoonlijk kennen we minstens een handvol andere organisaties met tal van integere filmkenners die dankzij puur pionierswerk driftiger aan de culturele filmweg timmeren (en getimmerd hebben) en aan wie deze geldprijzen nuttiger waren besteed. Is Vlaanderen definitief zijn filmgeheugen kwijt?

Dirk Bracke

Ultieme Filmprijzen?