Vakbonden, werkgevers en VDAB proberen verplegers en zorgkundigen die via interim werken richting vaste contracten te dwingen. De vraag is of de werknemers daar wel baat bij hebben.

Verpleging is knelpuntberoep nummer één. Zorgkundige is een goede tweede. Dat bevestigde de VDAB afgelopen week nogmaals. Des te merkwaardiger is daarom de hetze die VDAB, de vakbonden en de katholieke ziekenhuizen en rusthuizen voeren tegen het fenomeen van interimarbeid via dagcontracten. Sinds 1 januari 2023 sanctioneert een nieuwe wet immers het overmatig gebruik van dagcontracten. Op aandringen van de vakbonden werd in de zomer van 2022 hierover een akkoord bereikt in de Nationale Arbeidsraad (NAR).

Wie via een interim werkt, doet dat vaak via dagcontracten. De regel is dat de werknemer evenveel moet verdienen als de verpleger of zorgkundige die het werk normaal doet. Het interimkantoor factureert uiteraard meer aan de opdrachtgever. Bij Randstad zeggen ze ook heel duidelijk dat wie vier dagen werkt op dezelfde plek geen dagcontract krijgt maar een weekcontract. Dat betekent ook dat die persoon die ganse week geen recht op werkloosheidsuitkering heeft.

Zorgnet-Icuro

De zelfverklaarde Vlaamse zorgkoepel Zorgnet-Icuro klaagt al ruim een jaar het gebruik van dagcontracten door verpleegsters en zorgkundigen aan. Zorgnet-Icuro is de vereniging van de katholieke ziekenhuizen en rusthuizen. De klacht is dat verpleeg- en zorgkundigen vertrekken uit een zorginstelling en dan terugkeren via een interimkantoor met betere loon- en arbeidsvoorwaarden. Dat laatste blijkt alvast niet helemaal te kloppen.

Doorbraak onderzocht het fenomeen maandenlang en zag dat er twee kanten zitten aan de medaille. Uit diverse getuigenissen van zorgkundigen en verpleegkundigen die anoniem blijven omwille van voorspelbare represailles door de VDAB, blijkt dat het verhaaltje van de boze profiterende ‘interimkantoren’ of ‘projectbedrijven’ niet klopt.

Betere work-life-balance

Een Limburgse verpleger: ‘Ik heb een zoontje met een zware beperking. Daarom wou ik op bepaalde momenten van de dag thuis zijn. In het ziekenhuis waar ik werkte moest ik meedraaien in shiften. De ene week vroeg, de volgende laat en de derde week nacht. Dat ging niet. Dus nam ik ontslag.’ De alleenstaande vader meldde zich bij een interimkantoor en kon meteen aan de slag. Ook in het ziekenhuis waar ie net vertrokken was. Voortaan koos hij op de website van het interimkantoor de shift die hem paste. ‘Ik werkte trouwens meer uren dan voordien en verdiende evenveel. Het grote verschil was dat mijn moeilijke thuissituatie was opgelost’.

Andere alleenstaande verpleegsters en één zorgkundige bevestigen dit. Ze kozen zelf bewust voor de dagcontracten omdat het een onwerkbare situatie oploste en voor een betere work-life-balance zorgde. Maar dat was buiten de bemoeienissen van vakbonden, VDAB en Zorgnet-Icuro gerekend. Uit meerdere getuigenissen van verpleegsters, verplegers en zorgkundigen bleek dat wie met dagcontracten werkte via Randstad, X-Care, Express Medical enzovoort, plots geviseerd werd, en wel als volgt.

Wie niet zelfstandige wordt, maar via interimkantoren werkt, is officieel werkloos en ingeschreven bij de VDAB als werkzoekend. Dat betekent dat als zo’n verpleger te weinig dagen werkt via interim (of te weinig verdient) én indien ze uitkeringsgerechtigd zijn, wordt hun inkomen bijgepast met werkloosheidssteun. En wat doet de VDAB dan? Ze verplichten de werkende werklozen nutteloze opleidingen te volgen als interim-medewerker, dienstenchequemedewerker enzovoort. Niet eens medische of zorg-opleidingen.

Online cursus VDAB lijkt veredeld huisarrest

Zuur voor de verpleger of zorgkundige is dat ze zo plots terugvallen op een minimumuitkering. Terwijl ze anders tot 3.000 euro netto per maand verdienden en meestal meer dan fulltime werkten in een knelpuntberoep. Voor velen bleek de maatregel van de VDAB een financiële aderlating. Alleenstaande ouders die voor interim-werk kozen en na een pijnlijke scheiding een huis dienden af te betalen, werden met de rug tegen de muur gezet. Ofwel zelfstandige worden, ofwel terug voor een fulltime dienstverband kiezen. Weigeren om de ‘belachelijke cursussen’ te volgen betekende immers schorsing door de VDAB en de RVA. Kortom verlies van eventuele werkloosheidsuitkering én dikwijls van de mogelijkheid om via interim te werken.

‘Tijdens de lockdown deed ik 26 nachten op één maand via interim. De andere maanden tijdens de coronacrisis minstens 18 nachten en meestal meer. Ze moeten dus niet doen alsof ik graag halftijds dop en enkel werk als de nood het hoogst is’ getuigt een zorgkundige ‘ik heb gedurende jaren nooit dop ontvangen, maar de VDAB wil nu dat ik door die verplichte opleidingen terugval op een werkloosheidsuitkering van 1200 euro per maand, zodat ik nu maandenlang mijn hypotheek met mijn spaarcenten moet afbetalen. Alleen maar omdat ze tegen dagcontracten zijn.’

De getuigen spreken over de VDAB-opleidingen als ‘bezigheidstherapie’. De kwaliteit zou onder niveau zijn. Bovendien moesten de deelnemers verplichte onbezoldigde stages doen van zes weken tot drie maanden zonder uitzicht op vast werk. Gratis werken voor commerciële bedrijven. Ondertussen hadden ze nochtans gewoon als interim hun knelpuntberoep kunnen blijven uitoefenen tegen normale verloning.

‘Eigenlijk krijgen we huisarrest’ zegt een zorgkundige. ‘Ik moet de hele dag van half negen tot half vijf achter mijn computer zitten. Dan legt de VDAB of de partner die de opleiding geeft allerhande online opdrachten op. Filmpjes kijken in plaats van les krijgen. Bijna altijd oefeningen met office-toepassingen, CV’s schrijven en ander nutteloze bezigheden.’ Enkel een paar keer per week of per maand moeten de te heropvoeden zorgkundigen of verplegers naar een opleidingscentrum van de VDAB of centra zoals die van Federgon of Cevora.

Waarom werken ze niet gewoon vast?

Johan Staes, gedelegeerd bestuurder van VLOZO (de onafhankelijke sectorfederatie van rusthuizen) kende het beleid van de VDAB niet. Staes deed navraag bij zijn leden – de werkgevers – en stelde niet echt een probleem vast. De vraag van Staes was de vraag die steeds kwam ‘Waarom werken ze niet gewoon vast bij een rusthuis of ziekenhuis?’

Joke Van Bommel, woordvoerder van de VDAB meldt: ‘Of een werkzoekende een opleiding volgt, wordt altijd bepaald in samenspraak met de werkzoekende zelf.’ Dat laatste is volgens de getuigenissen blijkbaar niet waar. Het is een verplichting. De keuze wordt voor hen gemaakt. Eigenlijk intimideert de VDAB mensen die werken omwille van het interim-statuut waar ze uit ervaring voor kozen.

‘Dat verpleegkundigen die al over een diploma beschikken zo’n opleiding zouden moeten volgen, lijkt me enigszins vreemd.,’ zegt de VDAB woordvoerdster. ‘Meestal geraken ze snel elders aan de slag als verpleegkundige.’ Wat eigenlijk niet meer of minder is dan toegeven dat de verplichte opleidingen en de financiële nadelen enkel tot doel hebben de gedwongen cursisten zo snel mogelijk richting een vaste job te ‘nudgen’.

Vakbonden zijn ronduit tegen dagcontracten

We checkten ook de beschuldiging dat de vakbonden achter de campagne van de VDAB zouden zitten. Dirk Mertens van ACLVB legt uit waarom de organisatie tegen dagcontracten is : ‘Er zullen altijd individuele gevallen zijn die inderdaad bewust kiezen voor dagcontracten. Daarom zijn we niet tegen alle dagcontracten, maar streven wij naar de helft van het huidige aantal.’ Volgens de liberale vakbond duwen dagcontracten mensen vaak in een precaire situatie. ‘Daarom mogen dagcontracten geen businessmodellen zijn ten koste van werknemers, wat nu wel het geval is.’

Op de website van ACLVB staat letterlijk: ‘Dit soort arbeidsovereenkomst is een van de meest onzekere vormen van werk, aangezien de werknemer niet weet of hij de volgende dag nog zal kunnen werken. De sociale partners benadrukten dat deze overeenkomsten de uitzondering moeten blijven. Het is dus zeker niet de bedoeling dat dit een business model wordt.’ Volgens ACLVB is het aandeel opeenvolgende dagcontracten stabiel rond 22% en moet dit percentage tegen 2030 dalen tot maximum 12%.

Hetzelfde horen we bij ACV-Puls waar Olivier Remy zijn verbazing uitdrukte: ‘De verhalen waar u naar verwijst zijn eerder bizar’. Ook hier de redenering dat interimwerk geen goed idee is: ‘Er zijn duizenden vacatures voor verpleegkundigen en zorgkundigen. De betrokken werknemers kunnen zonder problemen aan de slag als werknemer, met een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde duur of bepaalde duur.’ ‘Het is niet de keuze van de overheid, de VDAB, de vakbonden of de werkgevers als de betrokkenen ervoor kiezen om via een interimkantoor te werken.’

Volgens Remy is de aanpak van de VDAB normaal: ‘Als ze weinig dagen werken als interim en dat combineren met een werkloosheidsuitkering dan zal de VDAB hen uitnodigen om te solliciteren voor bestaande vacatures. U probeert een vals verband te leggen tussen de eigen keuze van mensen om via interim te werken en ons beleid.’

Bij de betrokken interimbedrijven reageert men zeer voorzichtig. Eva Vercruyssen, HR manager van X-Care in Motion, hoorde nog niet van de problemen bij hun uitzendkrachten. Wim Van der Linden, communicatieverantwoordelijke bij Randstad was evenmin op de hoogte van de campagne via de VDAB. ‘Onze uitzendkrachten kiezen er bewust voor om op uitzendbasis te werken omdat dat hen meer flexibiliteit biedt om te werken waar en wanneer zij dat wensen. Zij kiezen zelf hun dagen en shifts, alsook de zorginstelling waar ze willen werken.’

Van der Linden onderstreepte ook dat de mythe van opeenvolgende dagcontracten niet klopt: ‘Wanneer dat bij één en dezelfde zorginstelling gebeurt, worden de contracten altijd gebundeld tot een langdurig contract. Wanneer men afwisselt tussen zorginstellingen gaat het vaak over kortere contracten.’

Eén van de klachten bij de aanhangers van dagcontracten was dat een ziekenhuis zelf de vakantie bepaalde van haar verplegend personeel. Het personeel moest 8 maanden van tevoren hun voorkeur doorgeven. Daar hield het ziekenhuis zelden rekening mee. Van der Linden verwoordde de reactie daarop als volgt: ‘Sommigen verkiezen er ook voor om de ene maand meer te werken en de andere maand wat minder. Het is net die flexibiliteit die hen aantrekt. Het lijkt ons dan ook vreemd dat zij opleidingen zouden moeten volgen wanneer zij geen recht hebben op een uitkering en voldoende uren tewerkgesteld zijn. Met de huidige schaarste in de zorgsector lijkt het ons contraproductief om hen te herscholen naar andere sectoren.’

De bewering van de vakbonden dat dagcontracten mensen in een precaire situatie duwen blijkt onjuist. De werknemers moeten exact evenveel verdienen als de vaste werknemers. Het meer verdienen via de draaideur van interim is een fabeltje. Integendeel volgens de getuigenissen sjoemelen vooral OCMW-rusthuizen met premies voor feestdagen, nachtwerk, anciënniteit enzovoort. Die extraatjes boren werkgevers blijkbaar graag door de neus van de interim-werkkrachten.

Feit is dat vakbonden op interims geen vat hebben. Vast personeel vormt juist hun machtsbasis. Ziekenhuizen en rusthuizen zouden dan weer aanzienlijk besparen als ze zonder interim-contracten kunnen.

Dirk Mertens

VDAB probeert verplegers uit dagcontracten te pesten