Als de maatschappij het vertrouwen verliest in de overheid, gaat de burger op zoek naar alternatieve leiders. In de Russische politiek is die leider, ondanks zijn gevangenschap, zonder twijfel Aleksej Navalny. In de Russisch-orthodoxe kerk is een van de meest spraakmakende pretendenten naar de oppositionele titel de eveneens geïnterneerde Nikolaj Romanov. Zijn volgelingen noemen hem liefdevol ‘vader Sergij’.

Van politieagent tot geestelijke

Nikolaj Romanov, geboren in 1955, werkt na zijn legertijd een aantal jaren bij de politie in Moskou. Na het veroorzaken van een verkeersongeluk wordt hij oneervol ontslagen. Romanov zakt af in het criminele circuit van de hoofdstad. In 1986 wordt hij tot 13 jaar werkkamp veroordeeld voor beroving en moord. In het kamp krijgt de voormalige politieagent naar eigen zeggen berouw over zijn daden. Hij begint zich te interesseren voor de Russisch-orthodoxe religie. Na zijn vrijlating aan het einde van de jaren negentig treedt Romanov toe tot het Moskouse priesterseminarium.

Sponsors voor de grootste orthodoxe kerk ter wereld

Nadat blijkt dat de studie tot priester voor de voormalige politieagent toch te hoog gegrepen is, komt hij na omzwervingen in 2005 als ‘vader Sergij’ terecht in het vrouwenklooster van Sredneoeralsk. Hier ontwikkelt hij zich al snel tot een leidende figuur. Met zijn vurige en strenge preken krijgt vader Sergij een enorme schare volgelingen.

Ook binnen de kerkelijke hiërarchie is Romanov aanvankelijk zeer geliefd. Door zijn contacten met plaatselijke politici, maar ook met bekende personen binnen de sportwereld en de georganiseerde criminaliteit, weet hij aanzienlijke sponsorgelden aan te trekken. Hij begint zelfs met de bouw van de grootste orthodoxe kerk ter wereld.

Totdat de pandemie een streep door de rekening haalt. Vader Sergij begint in zijn preken geestelijke hoogwaardigheidsbekleders en de Russische overheid wegens de coronamaatregelen op felle wijze te bekritiseren. Om zijn volgelingen ‘te beschermen tegen de satanische overheid’ bezet hij in juni 2020 het kloostercomplex. De moederoverste stuurt hij de laan uit.

Ambtsontzetting door patriarch

In de daaropvolgende maanden ontzet patriarch Kirill Romanov als hegoumen (vergelijkbaar met abt of overste) officieel uit zijn ambt. Hierdoor laat vader Sergij zich echter niet ontmoedigen. Integendeel. Via online toespraken doet hij met grote regelmaat van zich horen. Hij roept ertoe op allen die de Russisch-orthodoxe bevolking met coronamaatregelen belemmeren God te aanbidden, te deporteren naar de Joodse Autonome Deelrepubliek of het eiland Martinique.

Ook de Russische president ontziet hij niet. Op 12 juli stelt de monnik Vladimir Poetin een ultimatum: ‘Ik stel u, de president van Rusland, Vladimir Vladimirovitsj Poetin, voor aan mij, hegoumen Sergij, de macht over te dragen. Binnen drie dagen zal ik de orde in Rusland herstellen. Er bestaan geestelijke krachten in Rusland waar u zelfs geen weet van heeft. Wij beschikken over krachten binnen de marine, het leger en alle structuren en volkeren van de multinationale Russische staat.’

Mishandelde minderjarige kloosterlingen

Op het kloosterterrein wonen een zestigtal kinderen in de leeftijd van 2 tot 18 jaar, wezen en kinderen uit probleemgezinnen. Al in de voorafgaande jaren was er veel te doen over de mishandeling van deze aan het klooster toevertrouwde minderjarigen. Juridische gevolgen heeft dit nooit gehad. Waarschijnlijk ook door de uitstekende contacten van vader Sergij met het bisdom en plaatselijke bestuurders.

Een speciaal verpleeghuis voor oncologische patiënten behoort eveneens tot het klooster. Hier overlijdt in augustus de 15-jarige Marina aan een hersentumor. Zij was door haar ouders in het kloosterhospitaal geplaatst. In het hospitaal geeft men haar geen medisch hulp. Naar verluidt legt één keer in de week een dokter een bezoek af. Volgens vader Sergij ontvangen de doodzieke, meestal minderjarige, patiënten er geestelijke kost, wat veel belangrijker is. In een videoboodschap naar aanleiding van de dood van Marina, beweert vader Sergij dat de patiënte volgens de dokters slechts anderhalve maand te leven had, maar in het klooster als door een wonder zeven maanden bleef leven. Haar laatste woorden zouden zijn geweest, dat ‘er een engel was verschenen’.

Aanzetten tot zelfmoord

Op 5 december 2020 maakte vader Sergij het uiteindelijk ook voor de Russische autoriteiten te bont. Tijdens een online geplaatste kerkdienst waarbij ook kinderen aanwezig zijn, spoort hij de nonnen van het klooster aan om hun leven te geven voor Rusland om ‘de zonde van dronkaards en zedenschenders af te kopen’. De vrouwen die de voormalige politieagent een voor een naar voren roept, geven gretig uiting aan hun bereidheid om te sterven. Vader Sergij: ‘Ben je niet bang om te sterven, zuster? Voor Rusland, opdat onze kinderen zullen leven?’ ‘Nee ik ben niet bang, ik ben bereid te sterven’, antwoordt een van de nonnen. ‘Laten we samen gaan!’ antwoordt vader Sergij plechtig.

Na het online verschijnen van de opname dient de ombudsman voor de rechten van het kind van de regio Sverdlovsk een aanklacht in tegen de monnik op verdenking van het aanzetten tot zelfmoord. De persvoorlichter van de ‘Russische Vereniging voor de Studie van Religies en Sektes’ spreekt op zijn beurt zijn bezorgdheid uit over het feit dat de dienst van vader Sergij zou kunnen betekenen dat ‘de sekteleider zijn aanhangers voorbereidt op een massale zelfmoord’. Hij roept de autoriteiten op zo snel mogelijk in te grijpen. Op 25 december 2020 stelt de openbare aanklager een onderzoek in naar het aanzetten tot zelfmoord van minstens tien personen.

Bestorming van het klooster

In de nacht van 28 op 29 december 2020 bestormen de oproerpolitie en leden van de binnenlandse strijdkrachten Rosgvardia het vrouwenklooster. Ze arresteren Nikolaj Romanov en een aantal van zijn medestanders en nemen hen mee voor verhoor naar Jekaterinenburg. Tijdens schermutselingen wordt de inboedel van enkele kloostergebouwen kort en klein geslagen. De politie confisqueert ook twee kluizen. Vanuit de Oeral transporteert men de religieuze enfant terrible naar de districtsrechtbank in Moskou. Daar veroordeelt men hem tot een voorlopige hechtenis van twee maanden. Die werd in februari verlengd tot 28 mei. De door de kerk uit zijn functie ontheven hegoumen wordt aangeklaagd voor het aanzetten tot zelfmoord, het zich onrechtmatig bemoeien met religieuze riten en het belemmeren van huiszoekingen op het kloosterterrein.

Terug in de gevangenis

‘In totaal kan men Nikolaj Romanov veroordelen tot vijf jaar, waarvan vier jaar voor het aanzetten tot zelfmoord’, aldus jurist Dmitri Oevarov. Hij benadrukt dat een dergelijke reeks beschuldigen nog niet eerder gezamenlijk is toegepast. Daardoor is het onmogelijk om de exacte uitkomst van het proces te voorspellen. De advocaat merkt op dat een psychiatrisch onderzoek de strafmaat zou kunnen beïnvloeden. ‘Als Romanov ontoerekeningsvatbaar blijkt te zijn, zal hij in een psychiatrische inrichting worden opgesloten. Daar zal hij dan net zo lang blijven als de commissie van behandelende artsen het voor noodzakelijk houdt.’

Via zijn advocaat ’bekende’ de geestelijk leider inmiddels de bisschop van Jekaterinburg in de loop der jaren steekpenningen ter waarde van enkele miljoenen Amerikaanse dollar te hebben gegeven. In ruil hiervoor werd het klooster niet als juridische organisatie geregistreerd en ontving het geen btw-nummer. ‘Het klooster mocht in geen geval geregistreerd worden. Immers: vandaag een btw-nummer en morgen een stempel van de Antichrist’, aldus de geïnterneerde ex-hegoumeen. De Russische-orthodoxe kerk wees de beschuldigingen van de hand. Ze verving desondanks wel de bisschop van Jekaterinenburg.

Finale ontruiming

Na een eerdere huiszoeking in februari van dit jaar werd het laatste overblijfsel van kerkelijk verzet in de nacht van 13 op 14 april met behulp van 50 politievoertuigen en bussen de kop ingedrukt. Nonnen, monniken en andere bewoners werden afgevoerd met onbekende bestemming. Na de ontruimingsactie arriveerden in de ochtend vertegenwoordigers van het bisdom Jekaterinenburg. Die namen de kerkgebouwen weer officieel in bezit. Enkele dagen eerder brachten rechercheurs van politie de nieuwe bisschop de geconfisqueerde kluizen uit het klooster. Volgens een ambtelijke stellingname bedroeg de inhoud omgerekend slechts een totaalbedrag van 20.000 euro.

Dmitri Oevarov

Vader Sergij en de Antichrist