Rond de eeuwwisseling ontstond in de Russische maatschappij, na de wilde jaren negentig met zijn dansende en drinkende Boris Jeltsin, de behoefte aan een ‘harde hand’. Een hand die orde in de chaos zou kunnen scheppen. De hand van een militair zou Rusland te veel aan een bananenrepubliek doen denken en dus ontwikkelden politieke strategen het compromis van de ‘geheim agent’. En die agent stond al sinds het begin van diezelfde wilde jaren negentig in de startblokken.

Respect voor militairen

Ondanks alle staatspropaganda doen de geheime dienst KGB en zijn opvolger FSB het hart van de gemiddelde Russische kiezer niet direct sneller kloppen. Nare herinneringen aan Sovjettijden duiken op. Tijden waarin een zekere Pavlik Morozov zijn ouders verried wegens staatsvijandige gesprekken en in de schoolboeken tot officiële held werd verheven. Dit soort herinneringen passen niet goed bij een president die vooral de vrouwelijke bevolking met zijn charmes moet verleiden tot het geven van hun stem. Het leger is echter een instituut dat in Rusland nog steeds op grote sympathie kan rekenen. Foto’s met kameraden ter velde op een goed zichtbare plek in de woonkamer verlenen de bezitter een aureool van mannelijkheid.

Afghanistanveteraan is een term die aan de keukentafel van Moermansk tot Vladivostok met eerbied wordt uitgesproken. Respect krijgen ook ‘onze jongens’ die in Tsjetsjenië de bloeddorstige jihadstrijders op de knieën kregen. Maar respect en eerbied moeten natuurlijk in de eerste plaats de president te beurt vallen, zodat Poetin van de strategen in het Kremlin hoe langer hoe meer militaire trekken kreeg aangemeten. Hij dook met een onderzeeër, vloog met gevechtsvliegtuigen, zat achter het stuur van een legerjeep en lag geconcentreerd achter een raketsysteem. Dit imago beïnvloedde ook zijn retoriek: de Russische president ging steeds vaker over oorlog praten.

KGB in plaats van militaire dienst

De paradox is dat de Russische opperbevelhebber vóór zijn presidentschap nooit iets met het leger te maken heeft gehad. Onmiddellijk na de middelbare school solliciteerde de jonge Poetin naar een job bij de KGB waar hij werkte tot 1991. Volgens de president zelf klopte hij indertijd uit eigen initiatief aan bij de Leningradse afdeling van de beruchte geheime dienst. Hij was naar eigen zeggen dol op films over spionnen.

‘Ik ging naar de receptie… Een aardige man trad me tegemoet en zei: “Wat wil je?” Ik zei: “Ik wil me aanmelden”, ‘aldus Poetin in zijn biografie. De mannen van de staatsveiligheidsdienst namen de wens van de tiener serieus en stelden hem voor de keuze. Ofwel nam hij dienst in het leger, waarna hij naar de hogere school van de KGB zou kunnen gaan, ofwel hij zou studeren aan de universiteit, zonder militaire dienst. Poetin nam de tweede optie.

Gedroomde diensttijd

Na zijn studie aan de Leningradse Universiteit kreeg Vladimir Poetin een vaste baan bij de KGB. Maar ook voor de staatsveiligheidsdienst heeft hij nooit deelgenomen aan militaire operaties. Dit, in tegenstelling tot vele andere KGB-ers die — uiteraard met eigen specifieke opgaven — wel deel uitmaakten van de Sovjetstrijdkrachten in onder andere Afghanistan en verschillende Afrikaanse landen. Volgens herinneringen van collega-officieren hield Poetin zich uitsluitend bezig met routinewerk en paperassen: het werven van informanten en het verzamelen van inlichtingen.

Vooral gedurende de afgelopen jaren werd zijn gemis aan legerervaring kennelijk een persoonlijk probleem voor Poetin. Tijdens een bezoek aan de Petrus-en-Paulusvesting in november 2019 sprak hij tegenover correspondent Dmitri Smyrnov over zijn tijd bij de artillerie. Daar zou hij als luitenant de aanvoerder van een houwitsereenheid zijn geweest. In de officiële biografie van de president komt deze episode niet voor.

Gesprek tussen twee volbloedmilitairen

Inmiddels is de 70-jarige opperbevelhebber dusdanig verweven met het leger dat de speciale militaire operatie door velen ‘de oorlog van Poetin’ wordt genoemd. Op 28 oktober riep de Russische president Sergej Sjojgoe, minister van Defensie, op het matje. Het gesprek over de gedeeltelijke mobilisatie — in Rusland ook gehakterisatie genoemd — is op de homepage van de president na te lezen als een typische dialoog tussen twee volbloedmilitairen op leeftijd:

V. Poetin: Herhaalt u de cijfers nog eens. Op dit moment hebben we 218 duizend van al diegenen die gemobiliseerd zijn…

S. Sjojgoe: 218 duizend zijn op oefenterreinen voor wapentraining.

V. Poetin: Juist.

S. Sjojgoe: 82 duizend personen bevinden zich in gebieden waar de speciale militaire operatie wordt uitgevoerd. Van deze 82 duizend zijn er 41 duizend actief als onderdeel van eenheden.

V. Poetin: Eigenlijk zijn er dus 41 duizend actief in gevechtseenheden en de rest wordt nog opgeleid…

S. Sjojgoe: Ja, Vladimir Vladimirovitsj. We besteden hier bijzondere aandacht aan, omdat we goed opgeleide en goed uitgeruste troepen moeten sturen.

V. Poetin: Absoluut, dat is wat we moeten doen. Op basis van onze ervaring met de speciale militaire operatie moeten we echter de opbouw van alle onderdelen van de strijdkrachten, inclusief de bodemtroepen, doordenken en aanpassen. Ik verzoek u de details van die taak intern uit te werken en alle kwesties met deskundigen te bespreken, zodat wij alle noodzakelijke besluiten in korte tijd kunnen voorbereiden en aannemen, zodat zij ook verenigbaar zijn met de plannen voor de ontwikkeling van onze ondernemingen in de wapenindustrie.

S. Sjojgoe: Tot uw orders, Vladimir Vladimirovitsj.

V. Poetin: Laten we afspreken dat u in december, na al dit werk, en ik herhaal, na bespreking met deskundigen, deze voorstellen kunt rapporteren, zodat we ze aan kunnen nemen. En tot slot wil ik iedereen bedanken die zich bij het leger heeft aangesloten. Ik wil ze bedanken voor hun plichtsgetrouwheid, voor hun patriottisme, voor hun sterke vastberadenheid om ons land te verdedigen, om Rusland te verdedigen, met andere woorden hun eigen huizen, hun gezinnen, onze burgers, ons volk. Ik vraag u deze woorden van dank over te brengen aan de troepen.

S. Sjojgoe: Tot uw orders, Vladimir Vladimirovitsj.

Vrijstelling militaire dienst

De Russische minister van Defensie diende overigens ook geen dag in het leger. Hij studeerde in 1977 af aan de Technische Universiteit van Krasnojarsk als bouwkundig ingenieur en was zodoende vrijgesteld van militaire dienst.

Dmitri Smyrnov

Opperbevelhebber Poetin ontdook militaire dienst