Dmitri Spirin is zanger van de beroemde Russische punkband Tarakany! (Kakkerlakken). De band die in 1991 werd opgericht, heeft 21 studio-albums en verscheidene live-, mini- en compilatie-cd’s uitgebracht. De Moskovieten zijn graag geziene gasten op festivals over de hele wereld, met uitzondering van Wit-Rusland, waar hun concerten in 2011 werden verboden wegens steun aan de politieke gevangenen aldaar.

‘Buitenlandse agenten’

In 2021 nam de band deel aan de muziekmarathon ‘Agenten van de zomer’, als protest tegen de wet op ‘buitenlandse agenten’ en ter ondersteuning van de persvrijheid. Op het onafhankelijke en uiteraard als ‘buitenlandse agent’ geclassificeerde nieuwsplatform meduza.io, deelde de 46-jarige Spirin mee: ‘Tarakany! is altijd opgekomen voor degenen die worden vernederd, voor degenen die onder de wals van de zielloze machine terechtkomen, voor degenen die vechten voor vrijheid. Voor de vrijheid om te spreken en te denken wat je wilt. Daarom hebben we besloten om onze nieuwe release Naked Kings exclusief te presenteren als onderdeel van meduza’s muziekmarathon.’

Dmitri, mijn eerste vraag komt van Andrej Borovikov, gedetineerde van de strafkolonie IK-7 in Archangelsk. Hij vraagt: ‘Zal de band blijven schrijven over protesten en zo het risico lopen om als buitenlandse agenten te worden geclassificeerd en een verbod te krijgen om op te treden? Of zullen jullie in de toekomst minder luidruchtig zijn over vrijheid en je gewoon beperken tot goede muziek?’

‘Helaas kan ik hier geen eenduidig antwoord op geven. Muziek en teksten ontwikkelen zich altijd in een creatief proces. Het is moeilijk te voorspellen in welke richting de inspiratie ons zal leiden. Het grappige aan deze vraag is dat het een beetje lijkt alsof goede muziek en politieke teksten niet per se bij elkaar horen. En dat is precies het standpunt dat mensen innemen die ons bekritiseren voor ons politiek engagement.’

‘Sommige mensen vinden: hoe meer protestsongs, des te slechter de muziek. Onder het motto van: “Jullie hadden gewoon door moeten gaan en goede muziek moeten maken.” Ik denk daar heel anders over. Bij punkrock maakt het voor de muziek sowieso niet uit waar je over zingt.’

‘De Russische staat zoekt vooral naar overtredingen van wetten in teksten. Bijvoorbeeld propaganda van drugs en rechtvaardiging van nazisme of terrorisme. Zoals we dat hebben gezien bij de rapper Morgenshtern. De eigenlijke inhoud van de teksten waarbij geen link met enige wet kan worden gelegd is niet echt interessant voor de autoriteiten.’

‘In principe kun je zoveel zingen als je wilt over liberale waarden en democratische grondrechten. Zolang je geen demonstraties van oppositiepolitici als Aleksej Navalny ondersteunt, kun je ervan uitgaan dat de overheid over het algemeen niet veel aandacht aan je band zal besteden. Er zijn genoeg bands in Rusland die over protesten schrijven, maar waarvan de concerten niet worden verboden. Dat is een paradox.’

Andrej Borovikov, voormalig coördinator van Aleksej Navalny’s anti-corruptiefonds in Archangelsk, werd op 29 april 2021 in één klap een Russische beroemdheid. Op die dag werd hij veroordeeld tot 2,5 jaar gevangenisstraf omdat hij in 2014 (!) de voor iedereen toegankelijke videoclip ‘Pussy’ van Rammstein in zijn profiel op het sociale netwerk vk.com had opgeslagen. De rechter achtte bewezen dat de activist ‘pornografie had verspreid’ met de clip van de Duitse rockband. In hoger beroep werd de straf verminderd tot twee jaar en drie maanden omdat Borovikov op 6 juli 2021 voor het eerst vader was geworden. Hij heeft zijn zoon Stepan tot nu toe slechts via een videoverbinding mogen zien. Dmitri Spirin en Tarakany! hadden, in tegenstelling tot Rammstein en de meerderheid van de Russische culturele scene, actief stelling genomen tegen de absurde straf.

Discussies over zelfcensuur

Maar concerten van jullie werden wel verboden?

‘Jazeker.’

Leidt deze druk vanwege jullie politieke engagement tot zelfcensuur?

‘Van bandcollega’s hoor ik wel eens dat het publiek de politieke en maatschappijkritische teksten beu is. Wij voelen dat en lezen deze kritiek in de commentaren op sociale netwerken. Ik begrijp heel goed dat een deel van ons publiek minder politiek wil. Maar ik kan me niet herinneren dat we op een bepaald moment een liedje niet hebben gedaan of een songtekst hebben veranderd omdat ze ons te protestachtig leek.’

‘Maar de echte discussies binnen de band beginnen pas zodra het over videoclips gaat. Hier is de boodschap natuurlijk visueler en duidelijker. Als we het nummer Moj Golos (Mijn stem) nemen, en vooral de video ervan, dan is met een band als de onze alles duidelijk. Toen we deze video maakten, hebben we er inderdaad ruzie over gemaakt. We zijn het niet altijd eens hoe we moeten reageren op de politieke situatie in ons land. Maar tot nu toe is dit de manier waarop we dat doen.’

‘Nogmaals, ook voor Andrej, wij zijn mensen die zich uiten met hun muziek. Het proces van deze zelfexpressie kan verschillende vormen aannemen. Onze nummers kunnen over van alles gaan, maar zeker over wat ons hier en nu bezighoudt. Wij hebben ons nooit willen positioneren als protestgroep. Daarom worden we ook nooit voor de keuze gesteld van: ‘Hé, een nieuw album, hoeveel politieke nummers passen daarop? Ze vallen zo goed in de smaak bij de mensen.’ Of: ‘Laten we zo weinig mogelijk over politiek schrijven, want dat is niet zo in.’

‘We hebben nooit zo gedacht. Mijn artistieke werk wordt bepaald door wat me hier en nu bezighoudt. Ik zou ervoor kunnen gaan zitten en een liedje schrijven over sociale onrechtvaardigheid of corruptie. Maar ik kan het nummer net zo goed wijden aan traditionele onderwerpen als drank, drugs en rock-‘n-roll.’

Stemmen

Ga je stemmen en wat vind je van Aleksej Navalny’s ‘Vote Smart’, waarbij via een app en website de kansrijkste kandidaat kon worden gevonden die niet tot Poetins regeringspartij behoort?

‘Nee, ik ga niet meer stemmen. Sinds de verkiezingen ergens aan het begin van 2000, toen er enorm werd gefalsificeerd en massaal stembiljetten werden toegevoegd ten gunste van Poetin en zijn partij Verenigd Rusland, ga ik niet meer. Ik begrijp dat het gewoon tijdverspilling is. Wat Vote Smart betreft, ik denk dat het een goed systeem is. Als het niet goed was, zou het niet zoveel tegenstand van de staat hebben ondervonden. Het idee is heel goed. Afgaande op het succes bij de laatste verkiezingen, zie ik dat Vote Smart door de mensen is geaccepteerd.’

Maar niet door jou?

‘De theorie is goed. In de praktijk zou ik op de communisten hebben moeten stemmen. Dat is voor mij ook geen oplossing.’

Patriottisme en gebiedsuitbreiding

De band heeft zich uitgesproken tegen de oorlog in Oost-Oekraïne. In 2019 verschenen enkele nummers als ‘Voennaja trevoga’ (Oorlogsalarm) en ‘Dezertir iz Armii Zla’ (Deserteur uit het Leger van het Kwaad). Heb je zelf in het leger gediend en hoe verklaar je het enthousiasme van veel landgenoten voor de recente oorlogspropaganda?

‘Nee, ik heb niet in het leger gediend. Wat het enthousiasme voor de oorlog betreft, ik heb dergelijke mensen niet in mijn directe omgeving, maar ik zie hun uitingen vaak in sociale netwerken. In commentaren onder de liedjes die je net noemde, bijvoorbeeld. Al dat patriottisme en die oorlogsretoriek lijken mij kunstmatig gecreëerd door de televisie.’

‘Helaas plant de staatspropaganda deze ideeën in de hoofden van de massa’s. En er zijn altijd mensen die erg genieten van deze oorlogsgedachten: ze geven hun het gevoel dat ze bij een sterke agressieve beweging horen. Als je alleen staat, ben je alleen verantwoordelijk voor je daden. Voor zulke mensen is het moeilijk om bij de zwakkeren te horen. De annexatie van de Krim werd door een zeer groot aantal van mijn medeburgers echt tof gevonden. Ik vond dat toen al vreemd. Het leek wel of er een enorme massa verstandige mensen was die er kennelijk altijd al van droomde dat een bepaald schiereiland aan Rusland zou toebehoren. Dat deed me versteld staan.’

Dat waren mensen uit je direct omgeving?

‘Nou ja, geen goede vrienden, maar kennissen. Patriottisme betekent altijd: laten we ons territorium uitbreiden, onze invloed. Laten we een gebied veroveren dat ooit van ons is geweest. Daarom waren die mensen ook zo gelukkig.’

De Krim in Rusland

Wat is je eigen mening, hoort de Krim bij Oekraïne?

(Lacht.) ‘Naar mijn mening is de Krim illegaal geannexeerd. De manier waarop het schiereiland werd ingelijfd is in strijd met internationaal recht. Ik geloof niet in de uitslag van het zogenaamde referendum. Ik geloof ook niet dat het überhaupt legitiem was om zo’n referendum te houden. Gewoon een peiling houden onder de burgers van een ander land en hun vragen bij welke staat ze zouden willen horen. Dat was gewoon schandalig. Trouwens, we hebben dit allemaal zelf meegemaakt. We waren daar op tournee. Reeds vóór het referendum zagen wij hoe Oekraïense TV-zenders werden uitgeschakeld, hoe mensen in uniform zonder onderscheidingstekens de grensposten overnamen. We zagen hoe de banken plotseling alleen nog in roebels uitbetaalden.’

Werd jullie toen aangeraden de Krim te verlaten?

‘Toen we er aankwamen, was de douane nog Oekraïens. We gaven concerten in Sebastopol en Simferopol. Je kon al zien dat de eenwording werd voorbereid. Na twee dagen, toen we vertrokken, bestond de Oekraïense douane al niet meer. Dus kregen we geen uitreisstempel meer. En dit alles speelde zich nog een hele week voor het eigenlijke referendum af. Maar we werden in geen geval weggestuurd.’

‘De plaatselijke bevolking was over het algemeen verheugd over het feit dat ze deel zou gaan uitmaken van de Russische Federatie. Als Russische band hadden we niet echt problemen. De volgende dag zouden we opnieuw naar Oekraïne gaan voor ons volgende concert: naar Loegansk. Daar waren wel problemen.’

‘De Volksrepublieken van Loegansk en Donetsk zouden pas over een paar maanden worden gesticht, maar kennelijk zat men daar al te wachten op een Russische invasie. Ze wilden geen tien volwassen mannen in een busje binnenlaten uit het buurland, dat op dat moment al als vijand werd beschouwd. Dus weigerden de Oekraïense douaniers ons de toegang tot het land.’

Vrijer in Oekraïne

Spelen jullie vaak in Oekraïne?

‘2021 was het 30-jarig jubileum van de band. Onze jubileumtournee werd bijna volledig verboden of verschoven naar 2022. De organisatoren gaven ons verschillende redenen, maar de meeste waren beperkingen vanwege Covid. De pandemie wordt door de staat actief gebruikt om evenementen die niet in zijn straatje passen, te verbieden. De Gezondheidsraad verbood onze concerten op dezelfde plaatsen en op hetzelfde tijdstip, waar die van andere bands wel werden toegestaan. Uiteindelijk hebben we maar twee keer live kunnen spelen: één keer in Moskou en één keer in Kiev. We vinden het altijd fijn om in Oekraïne te zijn. Meestal doen we direct een kleine tournee door het land.’

Zie je in Oekraïne een samenleving die je ook in eigen land zou willen hebben?

‘Om eerlijk te zijn, ik weet niets van de interne politiek. Ik weet niet precies hoe het daar zit met corruptie en misdaad. Het nieuws dat ons bereikt is niet bijzonder rooskleurig. Maar als ik daar ben, voel ik me zeker veel vrijer. Het is eenvoudiger om daar te wonen, zou ik zeggen. Rusland is de laatste tien jaar erg somber geworden. Veel somberder dan ooit tevoren. Oekraïne is dat niet. Maar van de voormalige Sovjetrepublieken, vind ik Georgië het mooist. De mensen daar zijn geweldig.’

Denkverbod

Op 9 mei 2021 verscheen een song over de holocaust, genaamd Zjoltaja Zvezda (‘Gele Ster’). Wat vind je van de nieuwe wetten over de interpretatie van geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, die onder meer ’twijfel aan de beslissende rol van het Rode Leger bij de overwinning op nazi-Duitsland’ verbieden?

‘Alle wetten die bedoeld zijn om gedachten, uitingen, twijfels of meningen te verbieden, zijn schadelijk. Zulke wetten zijn in strijd met mijn wereldbeeld. Het maakt niet uit welke nobele doelen de auteurs van deze wetten nastreven. Het maakt niet uit welke hoge morele kwesties ze proberen te ondersteunen. Het belangrijkste is dat het hier gaat om het verbieden van zogenaamde criminele gedachten.’

‘Het gaat om datgene waar George Orwell reeds over schreef. Ik vind dat deze wetten een aanslag zijn op de vrijheid. Iedereen zou eigenlijk moeten kunnen begrijpen dat het niet mogelijk is om mensen met wetten te verbieden ergens aan te twijfelen of ergens anders over te denken.’

Bekijk en beluister hier het lied Zjoltaja zvezda (‘Gele Ster’) van Tarakany!: https://www.youtube.com/watch?v=5KG1UUV7z4I

Dmitri Spirin

Protestzanger Dmitri Spirin ‘Veel Russen vonden de annexatie van de Krim tof’