Dmitro Riznitsjenko was jarenlang een van de bekendste Oekraïense neonazi’s. Geboren en getogen in de industriestad Kryvy Rih in het oosten van het land, studeerde hij journalistiek in Dnipro. Al snel werd hij een van de populairste extreemrechtse bloggers

Hij was actief betrokken bij de protesten en straatgevechten rondom de Euromajdan. Na aanvang van het conflict in Oost-Oekraïne vertrok hij als vrijwilliger naar het front waar hij van 2014 tot 2016 vocht. Op grond van zijn belevenissen in de oorlog vervreemdde hij meer en meer van het neonazisme. Uiteindelijk werd hij de enige bekende Oekraïense neonazi die zich openlijk distantieerde van en kritiek uitoefent op extreemrechts. Tegenwoordig studeert de 37-jarige Dmitro psychologie en schrijft hij een boek over de gevaren van ideologieën gebaseerd op haat en onverdraagzaamheid.

Velen zijn ervan overtuigd dat extreemrechts een beslissende rol heeft gespeeld tijdens de protesten rond de Euromajdan. Nemen neonazi’s hierdoor een speciale positie in binnen de Oekraïense samenleving? Een positie die anders is dan die in het westen?

Vóór de Euromajdan dachten de mensen, dat Viktor Janoekovytsj altijd aan de macht zou blijven. Zo vast zat hij in het zadel. Toen de protesten begonnen, gingen velen uit van een vreedzame oplossing met de regering en wilde niemand iets van ons weten. We werden als nazi’s uitgejouwd. Maar Janoekovytsj was en is een bandiet, bovendien een die door het Kremlin was gestuurd. Met een bandiet kun je geen vreedzame oplossing vinden. En toen waren wij er. Extreemrechts. Wij nationalisten waren de enigen die iets konden uitrichten tegen politie en leger.

Op een paar zeer kleine stromingen na, zijn alle linkse groeperingen in Oekraïne pro-Russisch, gebaseerd op ideologieën uit de Sovjettijd. Wij wisten al voor de protesten tijdens de Euromajdan dat alleen met geweld een politieke verandering mogelijk zou zijn. Wij waren getraind. Toen de fronten zich verhardden, waren de andere demonstranten ineens blij met ons. Wij waren de enigen die konden vechten en de mensen konden verdedigen.

Is die speciale positie door de oorlog in Oost-Oekraïne nog versterkt? Jij hebt immers samen met andere neonazi’s als vrijwilliger gevochten tegen de pro-Russische separatisten?

Ik heb me direct na het uitbreken van het conflict voor het bataljon Donbas aangemeld. Een vrijwilligerslegioen dat uit mensen met zeer uiteenlopende achtergronden bestond. Anarchisten, communisten, nationalisten, maar ook gewone mensen. Ik heb bewust niet voor het Azovbataljon (een in mei 2014 opgerichte Oekraïense rechtsradicale nationalistische militie– red.) gekozen waar uitsluitend neonazi’s in vertegenwoordigd waren.

Dapperder dan voormalige kameraden

Hoe ging die aanmelding in zijn werk. Tijdens de Euromajdan en daarvoor was je actief voor de ultranationalistische groep S14 in Kiev. Meldde de hele groep zich direct aan als vrijwilliger toen de oorlog uitbrak?

Nee. Er waren veel leden van S14 en andere extreemrechtse groepen die zich zeer laf toonden en zich bewust buiten het conflict hielden. Dat is een van de redenen geweest dat ik teleurgesteld raakte in de beweging. Ik heb anarchisten en andere mensen meegemaakt aan het front die veel dapperder waren dan mijn voormalige kameraden.

In Russische media werd destijds het nieuws verspreid dat de Amerikanen Oekraïense neonazi’s zouden opleiden voor de strijd in Oost-Oekraïne. Is dat waar?

Nee, dat is onzin. Ik heb tijdens mijn twee jaar aan het front maar een paar Amerikanen gezien, dat waren journalisten. Het Oekraïense leger was door Janoekovitsj compleet om zeep geholpen. Ons leger was absoluut niet meer in staat van paraatheid. De Russen waren immers onze grote vrienden en wie zou ons durven aanvallen met zulke vrienden?

De vrijwilligerslegioenen waren de eersten die de klap konden opvangen. Later is ons leger weer opgebouwd en hebben inderdaad Amerikaanse militairen geholpen bij de opleiding van onze soldaten. Maar de Amerikanen hebben het Azovbataljon een terroristische organisatie genoemd. Ze hebben van hen zeker niemand opgeleid.

Een buste van Nikolaas II

Heb je ook veel buitenlandse neonazi’s leren kennen tijdens de Euromajdan en later aan het front?

Toen de protesten eenmaal op gang kwamen, was extreemrechts in het buitenland verbaasd hakenkruisvlaggen, runen en Keltische kruizen tijdens de protesten in Kiev te zien. Persoonlijk heb ik neonazi’s uit Polen, Kroatië, Italië en Zweden bij ons gezien en gesproken. Velen hadden nauwelijks van Oekraïne gehoord en nu ineens zoiets! Ze wilden ervaringen opdoen voor een gewelddadige machtsovername in hun vaderland. Later ben ik ook weer buitenlandse neonazi’s tegengekomen aan het front. Maar ook andere buitenlanders. Aan beide kanten overigens.

Bestonden er voor de Euromajdan ook contacten met Russische ultranationalisten of zijn die er nooit geweest?

Toch wel, in 2012, toen de beweging nog een min of meer gewone subcultuur was, had de Russische regering zelfs een soort van ‘patriottische tocht van de broederschap’ georganiseerd van Moskou via Minsk naar Kiev. Ik ben toen nog zelf in contact getreden met de Russen en heb een zekere Jevgenij leren kennen. Een sympathieke gast. Een jaar later werd er nog eens zo’n tocht gehouden. Zonder Jevgenij. Deze keer van Moskou via Kiev naar Belgrado. Toen hebben de Russische nationalisten alleen de pro-Russische krachten in Kiev willen ontmoeten. Dat hebben we ze nog mooi betaald gezet. We zijn ze achterna gereisd en hebben ze in het westen van ons land ingehaald en een paar rake klappen uitgedeeld. Ze hadden zelfs een buste van Nikolaas II van Rusland bij zich. Die is compleet aan gruzelementen gegaan.

Teleurgesteld

Dat was dan een tocht met de auto door drie hoofdsteden? Speciaal door de Russische regering georganiseerd voor neonazi’s?

Nou ja, die jongens moeten ook wat te doen hebben. Maar met de auto gingen alleen de bagage en de buste van Nikolaas II. Zelf gingen ze te voet.

Waren de ultranationale krachten in 2016 op hun hoogtepunt in Oekraïne?

Jazeker, ons idee was toen: We komen terug van het front en door middel van een gewelddadige machtsovername zullen we een junta installeren. Tijdens de Euromajdan was ik nog euforisch. Waar we zolang naar toegeleefd hadden, werd eindelijk bewaarheid. En wij wisten dat al die tijd al. Tijdens mijn tijd aan het front raakte ik echter meer en meer teleurgesteld. Daarna is ook alles min of meer ingestort.

Voetbalsupporters

Zijn of waren er binnen de extreemrechtse beweging veel mensen die samenwerken met de geheime dienst of die zelfs direct van de geheime dienst kwamen, zoals dat bijvoorbeeld met de NPD in Duitsland het geval is?

Jevgeni Karas, leider van S14, is er trots op dat hij sinds jaar en dag nauw samenwerkt met de SBOe (Oekraiense geheime dienst). Hij legt het zo uit, dat zowel de SBOe als S14 tegen de Russen zijn en we samenwerken om een eind te maken aan de Russische overheersing.

Dus dat wordt niet als verraad gezien?

Nee, velen pronken ermee dat ze met de SBOe in contact staan. Maar eigenlijk is het onderhand weer een heel klein wereldje. Ons kent ons. Het is allemaal heel marginaal geworden.

Ik heb gelezen dat er een jaar geleden toch een incident was, waaruit je zou kunnen opmaken dat de neonazibeweging in Kiev nog vrij groot is. Karas kreeg het in een supermarkt aan de stok met de bewaking waarop diezelfde avond nog 200 man het winkelcomplex in puin zouden hebben geslagen…

Nee dat was Karas niet, dat was zijn plaatsvervanger Nelson. Dat is de bijnaam van Andrej Medvedko, bovendien waren het zeker geen 200 man. En dan nog voor het merendeel voetbalsupporters. Zo gaat dat dan, de een belt de ander, die belt weer een ander…

Dat klinkt ook een beetje naar de Kaukasus. Iemand wordt naar zijn mening slecht behandeld en komt dan terug met zijn broers…

Ja, dat is ook weer zoiets. Dat heb ik ook vaker gedacht. Van erg veel stijl getuigt dat soort optredens zeker niet.

Mensen zonder enige scrupules

Je hebt geen contact meer met S14. Heb je misschien mensen waarvan je zegt, het is jammer dat ik die nooit meer spreek?

Er waren zeker wel een paar goede jongens onder de echte idealisten. Het probleem is die hele heldenwaan, het soldaatje spelen, de ideologie van de dood. Van die jongens die geen racisten zijn, maar die dan toch maar de ideologie in haar geheel overnemen. Dan zeggen ze die en die is een vriend uit mijn jeugd, hij is van joodse afkomst of Kaukasiër, maar toch wel in orde, maar de rest, die donderen we het land uit. Je hebt natuurlijk ook meer dan genoeg tuig, mensen zonder enige scrupules, die vinden dat de sterkste moet overleven omdat hij de sterkste is en de zwakkeren uitgeroeid moeten worden.

Maar ook het hele antifascistische gebeuren is niet meer interessant voor mij. Ik heb een tijdje bij een organisatie voor mensenrechten gewerkt, maar daar ben ik nu weg. Ze hadden mij daar genomen, niet omdat ik neonazi ben geweest, maar om mijn frisse kijk en misschien ook wel vanwege mijn ervaring. Ik denk dat wat werkelijk telt het karakter is. Bepaalde karakters kunnen zich onder bepaalde omstandigheden aangetrokken voelen tot dit soort ideologieën. Als er genoeg van dat soort karakters en omstandigheden zijn, dan kan het helemaal misgaan met een maatschappij. Ik wil achterhalen hoe en wanneer zoiets kan gebeuren. Daarom studeer ik nu psychologie. Ik zit nu in mijn tweede jaar. Ik was een goede journalist. Een hele goede zelfs. Als psycholoog ben ik een stuk minder, maar met mijn ervaring kan ik veel goedmaken.

Geen schijn van kans

Heb je voor jezelf inmiddels kunnen uitvinden hoe je ertoe gekomen was neonazi te worden?

Ik ben al een eind op weg. Ik wil alles verwoorden in een boek dat ik Mortido zal noemen. Een Freudiaans begrip. Hang naar de dood. Als tegengestelde van libido, hang naar het leven. Ik hoop dat ik met dat boek iets kan betekenen voor andere mensen.

Denk je dat de huidige regering in Kiev in staat zal zijn de oorlog in Oost-Oekraïne te beëindigen?

Nee, geen enkele Oekraïense regering zal dat kunnen. De Russen zijn oppermachtig. We hebben geen schijn van kans.

Dmitro Riznitsjenko

Ex-neonazi Riznitsjenko: ‘Soldaatje spelen is het probleem’