Merkwaardig is het in ieder geval: de Brusselse Munt opent haar seizoen met een opera van de Russische componist Peter Tchaikovsky en brengt een paar maanden later zelfs een tweede werk van hem. En dan is er ook nog een kortere opera van Sostakovitch.

Een waar Russisch offensief dus. En omdat er na de invasie in Oekraïne wordt opgeroepen tot een boycot van alles wat met Rusland te maken heeft, vond directeur Peter De Caluwé het nuttig om zijn standpunt te verduidelijken: cancelen van cultuur is contraproductief, zeker als een productie niets te maken heeft met het officiële Rusland. De Caluwé voegde er aan toe dat Tchaikovsky zowel als Sostakovitch het al voldoende moeilijk hadden met machtshebbers tijdens hun leven.

Corona

Tchaikovsky werd twee jaar geleden wel gecanceld in de Munt, maar om een geheel andere reden : toen moest ‘Schoppenvrouw’ omwille van corona worden geannuleerd. Een jammer geval van overmacht, temeer omdat dit een heel grote en belangrijke productie is. Langer wachten was geen optie meer , en dus werd de opera in het huidige seizoen gepland waar ook al ‘Yevgeni Onegin’, het meesterwerk van Tchaikovsky, na nieuwjaar te zien zal zijn.

Modest Tchaikovsky, de broer van de componist, had een libretto geschreven ‘Schoppenvrouw’, naar het verhaal van Poesjkin over een gokverslaafde. Maar toen Nikolas Klenouski, die het op muziek moest zetten, niet opschoot met zijn werk, vroeg Modest zijn broer Peter of hij het niet wou doen. Die had eerder geweigerd, omdat hij naar eigen zeggen niet van het thema hield. zijn terughoudendheid was waarschijnlijk te wijten aan het geringe succes van zijn vorige opera. Uiteindelijk ging hij toch overstag; hij trok zich terug in een aangenaam hotel in Firenze met zicht op de stroom en in een recordtijd van 44 dagen schreef hij zijn opera.

Mozart ‘persiflage’

‘Schoppenvrouw’ beleefde zijn première in 1890 in Sint-Petersburg, werd er triomfantelijk ontvangen en ging snel de wereld rond. Het is niet overdreven te stellen dat het werk sindsdien nooit is verdwenen uit het internationale repertoire. In de Munt wordt het gedirigeerd door de Franse Nathalie Stutzmann. Die was eerder te zien als zangeres, maar zet nu dus haar eerste stappen als dirigente. Voor haar is het orkest in deze opera niet de begeleider van de zangers, zoals in de traditionele belcanto bijvoorbeeld, maar een volwaardig personage dat de actie voortstuwt, als een intrigerende soundtrack van een thriller.Daardoor klinkt de opera bijzonder modern.

Het gebruik van leidmotieven om personages herkenbaar te maken, duidt op de invloed van Wagner. Tchaikovsky stond zeer open voor Europese invloeden en sloot zich niet op in de Russische muzikale wereld. Dat is ook duidelijk te horen in een heerlijke ‘persiflage’ van Mozart, waarmee hij de meester haast evenaart.

Sovjet-Unie

Stutzmann kreeg met het hele orkest een minutenlange ovatie voor de niet aflatende energie waarmee zij haar muzikanten opzweepte tot een onvergetelijke prestatie. Die was er ook van de kant van de zangers, die zich bewogen in open ruimtes, geheel anders dan in traditionele mise-en-scène van ‘Schoppenvrouw’, waar de actie zich binnenskamers afspeelt.

Geen glamour van blinkende paleizen hier, wel clochards en andere reminiscenties aan de deprimerende miserie van de Sovjet-Unie, met een decor dat armoede, aftakeling en miserie ademt, waarin mensen vechten tegen hun noodlot. Die uitzichtloze sociale realiteit staat haaks op de zang van het koor over het vrolijke leven. Daarop haken de haveloze burgers zich in een troosteloze dans in elkaar, begeleid door het koor met een obsessieve percussie. Het zijn momenten die de toeschouwer naar de keel grijpen.

Hemelse schoonheid

Het hoofdpersonage Hermann, onnavolgbaar vertolkt door de Russische tenor Dmitry Golovnin, is een gokverslaafde die ten onder gaat aan zijn obsessie voor een geheime combinatie van cijfers die hem tot een onoverwinnelijke speler aan de goktafel zou maken. Hij wil die magische code ontrafelen aan de gravin, briljant vertolkt door de Zweedse Anne-Sofie Van Otter. Zij speelt de rol van een aan lager wal geraakte oudere vrouw, die haar fortuin vergokte.

Het moment dat zij troost zoekt in de armen van Hermann en een aria in het Frans zingt van de Belgische (!) componist André Gretry is van een hemelse schoonheid waarvoor het Muntpubliek haar met een lang open doekje bedankte. De hele cast acteert en zingt op dit torenhoog niveau.

‘Schoppenvrouw’ is een hommage aan het genie van Peter Tchaikovsky. Nu een dictator als Poetin zijn land de dieperik inschopt, is het goed aan de schoonheid en rijkdom van de Russische cultuur te herinneren.

Nog te zien tot eind september in de Munt. Alle info op www.demunt.be

Dmitry Golovnin

Moet men Russische opera’s bij ons verbieden?

Russisch offensief in de Munt