De persconferentie in het Kremlin begon dinsdag 18 januari later dan gepland. Het voorafgaande gesprek tussen Sergei Lavrov, de Russische minister van Buitenlandse Zaken, en zijn Duitse collega Annalena Baerbock was uitgelopen. Baerbock had dan ook naar eigen zeggen ‘eine dicke Gesprächsmappe’ meegebracht. En op de vooravond van haar bezoek aan Moskou hadden haar Russische gastgevers een lijst gepubliceerd van wat Duitsland in hun ogen mispeuterd had.

Insnoering

Een heus zondenregister. Dat ging onder meer van ‘de aanwezigheid van de Bundeswehr (nvdr – het leger van de Bondsrepubliek) in Litouwen’ over Duitsland als ‘logistieke draaischijf van Amerikaanse troepen’ en de Duitse steun aan sancties tegen Rusland tot de uitwijzing van Russische diplomaten uit Berlijn.

Allemaal redenen voor de Russen om ‘ontgoocheld’ te zijn over de tegenwoordige toestand van de Russisch-Duitse relaties die ‘een moeilijke tijd beleven wegens de insnoeringskoers die het officiële Berlijn tegenover ons land vervolgt’. Insnoering: daarmee is het woord gevallen dat de geestesgesteldheid van de Russische machthebbers verklaart.

Als een insnoering of omsingeling is het hoe ze de toenadering van Oekraïne tot het Westen en zelfs een mogelijke toetreding van dat land tot de NAVO aanvoelen. En dat verklaart ook waarom Vladimir Poetin, de heerser in het Kremlin, honderdduizend Russische soldaten naar de grens met Oekraïne heeft laten oprukken. Hij wil er druk mee opbouwen om van het Westen ‘veiligheidsgaranties’ te verkrijgen, meer bepaald de toezegging dat het Westerse militaire bondgenootschap zich niet verder oostwaarts uitbreidt. Politiek en media in Europa horen de oorlogstrommels nu slaan. Overal weerklinkt de vrees voor een Russische invasie in Oekraïne en dus weer een nieuwe oorlog op het continent.

Diepgaande relaties

Een bezoek aan Moskou staat prioritair ingekleurd op de agenda van elke nieuwe Duitse minister van Buitenlandse Zaken – Baerbock bekleedde gisteren nog maar sinds 41 dagen haar ambt in de nieuwe regering van sociaaldemocraten (SPD), groenen (Bündnis 90/Die Grünen) en liberalen (FDP).

De relaties tussen Duitsland en Rusland zijn altijd al van een bijzondere aard geweest, en dit om veelvoudige en diepgaande historische, politieke, economische en culturele redenen. Nu kwam er nog eens het Russisch-Oekraïense conflictpotentieel bovenop.

Garanties

Het was dan ook een bijzondere geste van solidariteit met Oekraïne dat Baerbock (Grüne) maandag eerst langs Kiev passeerde. Ze legde er tien rode rozen neer aan het ‘Monument van de Hemelse Honderd’, de demonstranten die in februari 2014 op het Maidanplein in de hoofdstad van Oekraïne doodgeschoten werden door de veiligheidsdiensten van het toenmalige pro-Russische regime.

Maar garanties voor de verdediging van Oekraïne kon Baerbock haar Oekraïense collega Dmytro Kuleba niet geven. De officiële politiek van Berlijn verbiedt het wapens te leveren die in een oorlog kunnen aangewend worden. Het enige wat Baerbock kan doen, is inzetten op dialoog. Daar wringt natuurlijk het schoentje.

Nord Stream 2

Helpt een dialoog met Moskou als er verder geen drukkingsmiddelen zijn? De weigering om Nord Stream 2, de gaspijplijn die van Rusland naar Duitsland loopt via de Oostzee, in bedrijf te stellen, zou het Kremlin pijn doen. De Duitse groenen – en dus ook hun minister Baerbock – staan sceptisch tegenover de pijplijn. Maar de SPD is er wél een voorstander van. Die verdeeldheid binnen de Duitse regering over Nord Stream 2 maakt dat het project alvast geen deel van een drukkingspolitiek kan uitmaken.

Normandië-formaat

Met dat gebrek aan ruggensteun is Baerbock doorgevlogen naar Moskou met een ‘lijvige gespreksmap’, een lijvige omdat ze in veel kwesties ‘een groot potentieel voor samenwerking’ ziet. De ontmoeting met Lavrov verliep ijzig. Maar Baerbock heeft zich niet zo in de hoek laten duwen als bijvoorbeeld Josep Borrell, de Hoge Vertegenwoordiger van de Europese Unie (EU) voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid (in februari 2021).

Ze maande Rusland aan om af te zien van bedreigingen aan het adres van Oekraïne en de gemeenschappelijke waarden in Europa te respecteren. ‘Dat moeten we nu eenmaal doen’, zei ze achteraf, ook wanneer dit ‘tegen een hoge economische prijs’ is. Hiermee liet ze doorschemeren dat het Westen niet mag terugschrikken voor sancties, ook wanneer die de uitvaardiger ervan in het vlees snijden.

Het meest concrete voorstel dat uit het gesprek voortvloeide om tot een oplossing van het conflict te komen, is het Normandië-formaat weer leven inblazen: de herinstallatie van de onderhandelingsgroep van Rusland en Oekraïne onder bemiddeling van Frankrijk en Duitsland. Nog is alle hoop niet verloren. Maar de tijd dringt. Of zoals Baerbock lapidair zei: ‘Die Zeit wird knapp [krap], um Verhandlungen noch zu retten.‘

Dmytro Kuleba

Met een lijvige gespreksmap naar het Kremlin