Corona legt een zware emotionele belasting op de bevolking. Mensen zitten te veel op mekaars lip of zijn juist erg eenzaam. Krappe behuizing, verslaving en gebrek aan inkomen katalyseren de problemen. Sciensano zegt ons dat angst- en depressieve stoornissen, vooral bij jongeren en vrouwen, verdubbeld zijn. Dramatischer, ook huiselijk geweld is verdubbeld, zo leert ons het aantal meldingen op de hulplijn.

Het verhaal van de patiënt

Sinds de crisis vraag ik aan al mijn patiënten hoe ze de lockdown beleven. Koppels met jonge kinderen willen hen af en toe achter het behang plakken. Hebben ze kinderen in de puberleeftijd, dan zijn de ruzies een gevolg van de ‘clash of the generations’. Dat is nog prangender als het om een eenoudergezin gaat. Het heropenen van de scholen is een lichtpunt.

De 65-plus vrouwen die ik op het spreekuur zie, zijn verrassend veerkrachtig. De meeste lezen en wandelen veel. Het hebben van een echtgenoot is voor hen een onmiskenbaar pluspunt, het hebben van een tuintje ook. Voor de tachtigplussers is het leven een stuk lastiger. Niet zelden is hun man dood en zijn ze moeilijk ter been. De meeste onder hen bevinden zich, oneerbiedig gezegd, in de sukkeljaren. Ze zijn weinig mobiel en hangen af van sociale werkers of buren en die komen nu veel minder vaak over de vloer.

Soms vragen de patiënten mij hoe ik corona ervaar. ‘Valt goed mee’ antwoord ik dan. Ik woon in de rand, in een ruim huis met een tuin. Ik beschik over een goede fiets ben getrouwd met een sportieve vrouw. Klagen zou belachelijk zijn en afbreuk doen aan de ervaring van de mensen die het echt moeilijk hebben. Sinds Covid-19 werk ik wat minder in de kliniek, kook vaker en doe eindelijk enkele lang uitgestelde taken. Ik durf het haast niet te bekennen, maar het is aangenaam consulteren met een halfuur per patiënt en iedereen op tijd omdat je de mensen niet mag laten wachten anders slibt de wachtzaal dicht. Patiënten niet laten wachten is ook een vorm van respect.

‘Elk nadeel heb se voordeel’

De veerkracht van Sapiens is niet min: Zoom en Skype deden zonder precedent op grote schaal hun intrede. In geen tijd werd telewerken zo een vanzelfsprekendheid die er ogenschijnlijk altijd al was geweest. Bedrijven, winkels, ganser straten en zelfs stranden werden in een oogwenk ‘corona-proof’ ingericht. En hoewel de mensen elkaar niet mochten aanraken, ontstond er een grote warmte en solidariteit. De frontlijn, de artsen en de verzorgers van coronapatiënten, werden iedere avond vanuit het raam of vanop het balkon om 20u op applaus onthaald. Hun dagelijkse Last Post zeg maar.

Covid-19 heeft dus ook goede kanten. Noem het ‘collateral benefit’. Sommige ‘benefits’ liggen voor de hand: minder auto’s, minder ongevallen in het verkeer, geen files en betere luchtkwaliteit. Gokken op voetbal- en wielerwedstrijden kan nu niet, een goede zaak. Er zouden ook minder seksueel overdraagbare aandoeningen zijn. Voor chlamydia is anderhalve meter te ver.

En dan, heel merkwaardig: sommige jonge dames met angsten en depressie voelen zich, paradoxaal, beter in de lockdown. In het normale leven worden ze onzeker en depressief bij het bekijken van al die succesverhalen op Instagram. Op sociale media is iedereen ‘happy’ en is het alle dagen feest. Aan dat hoeragedoe heeft corona tijdelijk een eind gemaakt. Mensen delen nu opsociale media meer gewone zaken zoals ‘hoe bak ik een taart’. Dat is veel minder confronterend voor zij die het psychisch moeilijk hebben. Ook de enorme sociale druk om te moeten afspreken om dingen te doen, valt weg. In dramatische tijden zoals deze zullen sommige angstige, depressieve mensen zich juist beter voelen omdat hun gevoelens nu met een grote groep worden gedeeld.

Winnaars en verliezers in de ziekenzorg

Zijn er ‘benefits’ te vinden in de gezondheidszorg? Jazeker. Het RIZIV is blij. Door het stopzetten van niet-dringende activiteiten moest veel minder geld uitgekeerd worden. De artsen leverden 60% minder prestaties.

Er zijn ook verliezers. Ziekenhuizen en artsen zagen hun inkomen fors dalen. De ziekenhuizen hangen voor meer dan de helft van hun inkomen af van de afdracht van de arts-prestaties en zitten nu diep in het rood. Het is een pervers systeem dat medische overconsumptie aanmoedigt en beloont. Gezondheidseconomen berekenen dat in ons land minstens 20 tot 30% van alle medische prestaties compleet overbodig zijn. In sommige gevallen berokkenen ze zelfs schade. De verspilling voor ons land zou gemakkelijk € 5 miljard per jaar bedragen.

Heel wat consultaties blijken overbodig, volgens Donald Berwick (Harvard). Hij schrijft: ‘Telegeneeskunde kan dienen als een triage. Ja, je zal minder verdienen, dus de implementering zal een probleem worden. Telegeneeskunde zou kunnen helpen om goed na te denken en komaf te maken met de absurditeit dat medische consumptie loont.’

Vergeet de stille helden niet

Volgens Berwick zou de coronacrisis een keerpunt kunnen zijn voor de verpleging: ‘Artsen worden goed betaald, hebben aanzien, een goed imago en een hoge sociale status. Er is echter te weinig aandacht voor het verplegend en logistiek personeel dat, meer dan artsen, in de vuurlinie postvatte.’

Ik zie hetzelfde in supermarkten. Personeel staat een hele dag in contact met mensen. Mensen in laagbetaalde jobs zijn kwetsbaarder voor corona dan beter betaalde jobs. Berwick: ‘In de VS zijn zwarten drie keer meer vatbaar om te sterven aan covid-19 dan blanken. Het nieuwe normaal moet zijn dat er meer belang wordt gehecht aan de veiligheid en de emotionele steun van het verplegend en logistiek personeel. Het wordt eveneens tijd om die mensen beter te vergoeden.

Covid-19 heeft de geneeskunde veranderd

Covid-19 zorgt voor een ongeziene openheid in de medische wereld. Zelfs farmaceutische bedrijven delen hun keukengeheimen met elkaar. Op zeer korte tijd is er ook zeer veel gepubliceerd. Het tempo waartegen de kennis zich opbouwt is verschroeiend. Let op, het kan ook te snel gaan. Wetenschap mag niet slordig worden. Herinner u de eerste eed van Hippocrates: ‘Primum non nocere'(ten eerste doe geen kwaad).

Ook logistiek worden er records gevestigd. China bouwde in Wuhan twee nieuwe hospitalen in minder dan tien dagen. In Londen werd het Exxel Conventiecentrum in goed twee weken omgebouwd tot een intensieve zorgafdeling van 2900 bedden. Zelfs Kazakstan deed er minder dan twee weken over om een nieuw Covid-19 ziekenhuis te bouwen. In België werd de bestaande intensieve zorgcapaciteit verdubbeld binnen de week. Voor al deze prestaties past enkel een welgemeend ‘petje af’.

Donald Berwick

Corona ontwricht de samenleving: op zoek naar lichtpunten