Bij het einde van de Eerste wereldoorlog vlucht keizer Wilhelm II naar Nederland. Maar opgelet Majesteiten zijn nu eenmaal geen gewone stervelingen!, weet hofdame gravin Keller. Dat is dan meteen de titel van het interessante boek dat Ronald Kousbroek schreef.

Kousbroek is onderzoeker en rondleider op kasteel Amerongen. Aan de hand van de dagboeken van Wilhelms lijfarts Alfred Haehner beschrijft en duidt hij het verblijf van ex-keizer Wilhelm II en zijn vrouw Auguste Viktoria in de periode van 4 november 1919 tot 16 mei 1920 op dit Nederlandse kasteel, halverwege tussen Utrecht en Arnhem. Luc Pauwels sprak met hem.

Neutraal Nederland

Hoe kwam de afgetreden Duitse keizer Wilhelm II eigenlijk op kasteel Amerongen terecht? Met een staf van 49 personen nog wel…

Kousbroek: ‘Als de Duitse regering op 9 november 1918 aan het einde van de Eerste Wereldoorlog Wilhelm II als keizer afzet, bevindt hij zich in het Duitse hoofdkwartier in het Belgische Spa. Het is duidelijk dat hij daar niet kan blijven. Evenmin kan hij terug naar Duitsland. Een van de weinige opties is een vlucht naar het dichtbijgelegen Nederland, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal is gebleven.’

‘Op 10 november 1918 reist Wilhelm II naar Nederland, met een gevolg van ruim 70 personen. Een groot gedeelte hiervan bestaat uit militairen, die direct worden geïnterneerd. Tot groot ongenoegen van de Geallieerden wordt hem op 11 november 1918 als privépersoon asiel verleend en in eerste instantie voor drie dagen onderdak verleend op kasteel Amerongen, als gast van Godard graaf van Aldenburg Bentinck. Hier kwam hij ’s middags na een reis met zijn eigen trein aan met een uitgedund gevolg van 49 personen en zijn hond Senta.’

Betalen aan eigen tafel

Hoe waren de leefomstandigheden van het keizerlijke echtpaar op kasteel Amerongen?

‘Al snel is duidelijk dat het verblijf langer zal duren dan drie dagen. Uiteindelijk wordt het 18 maanden. Op 28 november 1918, dezelfde dag dat Wilhelm II de acte van abdicatie tekent en de staf wordt teruggebracht naar vier personen, komt ook zijn echtgenote Auguste Viktoria vanuit Duitsland aan op kasteel Amerongen. Het echtpaar krijgt de beschikking over vier kamers: een zitkamer voor Auguste Viktoria, een gemeenschappelijke slaapkamer, een zit-/werkkamer voor Wilhelm II en een kleedkamer voor Wilhelm II. Hoewel het echtpaar te gast was draaide het leven op kasteel Amerongen geheel om hun aanwezigheid.’

‘Wilhelm II kreeg van de Duitse regering een vorstelijke toelage, opgebouwd uit de verkoop van een deel van zijn bezittingen in Duitsland. Hiermee kon hij zijn verblijf in Nederland zelf bekostigen. Het ging zelfs zover, dat Bentinck 25 gulden per dag moest betalen om aan zijn eigen tafel mee te kunnen dineren.’

‘De voormalige keizerin leed aan hartfalen en leidde een teruggetrokken bestaan. Dit in tegenstelling tot haar echtgenoot, die een vast dagschema hanteerde. Zijn liefhebberij, bomenzagen, is berucht geworden.’

Familiezaken

De vierde zoon van keizer Wilhelm II was August Wilhelm, in de wandeling Auwi genoemd. Auwi wil in 1919 scheiden van zijn vrouw Alexandra omdat ze seks zou hebben gehad met een ondergeschikte. Was toen al bekend dat Auwi homo is?

‘Tijdens het verblijf van het keizerlijk echtpaar werd het in 1919 geconfronteerd met de scheiding van twee van hun zonen.’

‘De jongste, Joachim, was in 1916 getrouwd met Marie Auguste von Anhalt. Het huwelijk was overhaast gesloten op aandringen van de keizerin, die haar zoon uit bezorgdheid zo snel mogelijk onder dak wilde hebben. De prins was een onrustige man, de prinses een nog onvolwassen jong persoon, veel te vroeg getrouwd.’

‘Een verwijt dat de prins zijn moeder maakt, is dat hij dit huwelijk niet had gewild. Hij had iemand anders op het oog, maar na aandringen van zijn moeder had hij maar toegegeven. De prins was vaak gewelddadig tegen zijn vrouw, zodat de afstand tussen beiden steeds groter werd. Prins Joachim overleed in 1920 door zelfdoding.’

‘Zijn broer August Wilhelm (Auwi) was in 1908 getrouwd met prinses Alexandra von Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. Auwi onderhield meer dan warme betrekkingen met zijn adjudant Hans Georg von Mackensen. Het waren zijn uitgesproken homoseksuele neigingen die uiteindelijk leidden tot een scheiding tussen hem en zijn vrouw. Die was overigens gecharmeerd geraakt van de wellustige soldatenblikken tijdens haar vele bezoeken aan de veldhospitalen. En ze had inderdaad een relatie met een ondergeschikte.’

NSDAP

Wat werd er later van Auwi?

‘August Wilhelm werd later lid van Stahlhelm, Bund der Frontsoldaten, een vereniging van veteranen uit de Eerste Wereldoorlog. Tot ongenoegen van zijn familie werd hij in 1930 lid van Hitlers NSDAP. Hij werd het mikpunt van spot in de linksgeoriënteerde pers, die hem Braunhemdchen Auwi noemde. Door de nazi’s werd August Wilhelm ingezet als stemmentrekker. De zoon van de voormalige keizer moest kiezers aan de NSDAP binden, die normaal gesproken afkerig waren van het nationaalsocialisme.’

‘August Wilhelm werd lid van de Rijksdag en voorman bij de SA. In 1942 viel hij – na enkele kritische uitlatingen over Joseph Goebbels – evenwel in ongenade. Hem werd een spreekverbod opgelegd. Op 8 mei 1945 werd hij door de Amerikanen gevangengenomen en tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld. Hij stierf in 1949 op 62-jarige leeftijd.’

Anglofilie

De keizer was aanvankelijk en tot in de Eerste Wereldoorlog toe vrij Engelsgezind. Had dat iets te maken met de familiebanden met de Britse koninklijke familie? Waarom veranderde dat daarna?

‘Wilhelm II was via zijn moeder, Victoria van Saksen-Coburg en Gotha, verwant aan het Britse koningshuis. Hij was een kleinzoon van koningin Victoria. Vaak werd over dit aanverwante koningshuis gesproken, waarbij de keizer een grote verering koesterde voor koningin Victoria, terwijl de overige familieleden, zoals zijn Engelse moeder en zijn oom Eduard VII, er meestal slecht vanaf kwamen. Hij had een grote bewondering voor het machtige Britse Rijk, maar verafschuwde de Britse politici.’

Wou Paul von Hindenburg, de voorganger van Hitler en president van 1925 tot zijn dood in 1934, de keizer terug op de troon? Heeft Wilhelm II zich illusies gemaakt over Hindenburg?

‘Hindenburg was een groot aanhanger van Wilhelm II en de monarchie. Tijdens zijn presidentschap was hij een soort tijdelijke plaatsvervanger voor de toekomstige monarch en vervulde zodanig de rol van Ersatzkaiser. Als het niet voor Wilhelm II was, dan wel eventueel voor zijn zoon, de kroonprins.’

‘Wilhelm II heeft zelf lang de illusie gehad dat Duitsland een sterke leider nodig had en dat hij daarvoor de geschikte persoon zou zijn. Zelfs nog bij het begin van het bewind van Hitler zou sprake zijn geweest van een terugkeer van Wilhelm II als keizer om zo het monarchistische volksdeel voor Hitler te winnen.’

Tragiek van de heerser

Al met al, was Wilhelm II op kasteel Amerongen een schertsfiguur of eerder een tragische persoonlijkheid?

‘Hiervoor moet men de gehele levensloop van Wilhelm II in ogenschouw nemen. Vanaf zijn geboorte tot aan de ineenstorting in 1918 maakte zijn omgeving het hem onmogelijk om zich te ontwikkelen tot een gewoon, uitgebalanceerd mens. Zijn glansrijkste karaktertrek was zijn ijdelheid. Hij hield zichzelf voor de meest begaafde en belangrijkste man in Duitsland. Werd Duitsland het belangrijkste land ter wereld, dan werd hij de machtigste man van de wereld.’

‘Een uitspraak van hemzelf: “De wereld zegt dat ik gek geweest moet zijn; maar als de wereld al mijn moeilijkheden gekend had, zou men zich verbaasd hebben over de hoeveelheid gezond verstand die ik gebruikt heb.”

U vindt Majesteiten zijn nu eenmaal geen gewone stervelingen! in de online boekhandel van Doorbraak.

dr. med. Alfred Haehner

De Duitse keizer vlucht naar Nederland