De statige, met klimop begroeide villa in de Klettenbergstraße in Frankfurt is voor 4,15 miljoen euro van de hand gegaan. Uitgeverij Suhrkamp deed haar van de hand, enkele maanden voor haar gewezen legendarische directeur, Siegfried Unseld, op 28 september 100 jaar zou geworden zijn.

Stond de verkoop van zijn woon- en werkhuis symbool voor het einde van de geestelijke vitaliteit en de intellectuele spankracht van de vroegere Bondsrepubliek Duitsland?

Duitsland kent vele grote gezaghebbende uitgeverijen, maar het was Suhrkamp Verlag (uitgeverij Suhrkamp) die Siegfried Unseld (1924-2002) tot de ‘Olympus’ onder hen (aldus Jacques Schuster in Die Welt) heeft uitgebouwd. De grote cultuurfilosoof George Steiner bedacht voor het succes van de uitgeverij de formule ‘Suhrkamp Culture’ omwille van haar internationale uitstraling en werking.

Gearresteerd

Kort na zijn 27ste verjaardag had de jonge Siegfried Unseld blind gesolliciteerd bij Peter Suhrkamp (1891-1959), de stichter van de naar hem genoemde uitgeverij. Peter Suhrkamp had tijdens de oorlogsjaren moed bewezen door bij het nationaalsocialistische regime weinig geliefde auteurs als Hermann Hesse uit te geven. Hij was zelfs gearresteerd wegens ‘verdachte’ reizen naar het buitenland. Bekende personaliteiten als de beeldhouwer Arno Breker en de toneelschrijver Gerhart Hauptmann drongen bij partijbonzen aan op de vrijlating van Suhrkamp.

De zwemmer

En toen, enkele jaren later, schreef een onbekende jongeman aan Suhrkamp dat zijn doctoraat over de beroemde auteur en Nobelprijswinnaar Hermann Hesse ‘in een zekere zin vanuit zichzelf op uw uitgeverij’ doelde. Peter Suhrkamp was gecharmeerd en zo kon Unseld in 1952 bij hem aan de slag.

Unseld was een durver, een vitalist. Dat had hij al bewezen tijdens de oorlog. Als achttienjarige was hij ingelijfd bij de ‘Kriegsmarine’ (de oorlogsvloot) en werd hij op de Krim gestationeerd. Toen het Rode Leger in mei 1944 op het punt stond Sebastopol in te nemen, sprong Unseld in zee en zwom acht uur lang verder totdat een Duitse snelboot hem oppikte. Zwemmen was zijn redding geweest, stond in zijn latere leven symbool voor zijn vitaliteit. Geen toeval dat Unseld elke morgen zijn rondjes zwom. Of zoals de bekende dichter Durs Grünbein in een aan hem gewijd gedicht schreef: ‘Solange er schwimmt, wird Unseld leben.’

Cultstatus

Na de dood van Peter Suhrkamp in 1959 werd Unseld ‘Verlagsleiter’, directeur, en eigenaar van de uitgeverij. Suhrkamp had de auteurs van de ‘Emigration’ met open armen ontvangen, de velen die na de machtsovername door Adolf Hitler in ballingschap waren gegaan en na de oorlog nog onzeker en op de tast de weg terugvonden naar Duitsland. Unseld zette die traditie voort – het werk van Bertolt Brecht bijvoorbeeld was begin jaren ’60 goed voor de helft van de omzet van de uitgeverij – maar trok ook de kaart van de internationale avant-garde. Alles wat binnen- en buitenlands literaire faam genoot, vond onderdak bij Suhrkamp Verlag.

Vanaf 1963 verscheen de commercieel succesvolle en een cultstatus bezittende Edition Suhrkamp, de reeks literaire en essayistische ‘Taschenbücher’, de van een gekleurde cover voorziene pockets (waarvan er tot 2022 al meer dan 2500 verschenen waren). Tien jaar later startte Unseld met de stw-Reihe, de reeks ‘suhrkamp taschenbuch wissenschaft’ met uitgaven van klassieke theoretische werken en vernieuwende wetenschappelijke geschriften. Het eerste boek in de reeks was ‘Erkenntnis und Interesse’ van Jürgen Habermas, de éminence grise van de hedendaagse Duitse filosofie.

Verleider

Unseld was zijn carrière als uitgever begonnen in een tijdperk waarin West-Duitsland een culturele opbloei kende en een enorme geestelijke vitaliteit begon uit te stralen. Hij zou die dynamiek aanhouden door vele honderden auteurs, essayisten en denkers aan te trekken en uit te geven. Suhrkamp Verlag bood en biedt een staalkaart van wat de Bondsrepubliek en de internationale wereld van literatuur en geesteswetenschappen in hun mars hebben.

Dat kon alleen maar omdat de onvermoeibare Unseld in zijn eigen leven de scheidingslijn tussen het private en het professionele ophief

Dat kon alleen maar omdat de onvermoeibare Unseld in zijn eigen leven de scheidingslijn tussen het private en het professionele ophief: hij leefde voor zijn uitgeverij en voor zijn auteurs. Hij interesseerde zich niet alleen voor dat ene boek dat een succes zou kunnen worden, maar ook voor de auteur in zijn of haar totaliteit, in zijn of haar ‘Gesamtphysiognomie’, zoals hij zelf zei. De Duits-Italiaanse uitgeefster Inge Feltrinelli omschreef zijn passie voor boeken en auteurs met de woorden: ‘Ist nicht jeder gute Verleger auch ein Don Giovanni, ein Verführer von Autoren?’ (‘Is niet elke goede uitgever ook een Don Giovanni, een verleider van auteurs?’).

De kracht van de uitgeverij waren ook de lectoren, de mensen die de manuscripten lezen en de auteur verder begeleiden. Unseld koesterde de verstandhouding met hen, en deed dit als degene die de richting aangaf. Dat deed hij met des te meer beslissingskracht nadat hij eind jaren ’60 een ‘opstand’ van lectoren met hun verlangen naar gelijkheid en ‘Mitbestimmung’ in de geest van ‘mei 68’ had bedwongen.

Panorama

Unseld woonde en werkte – ‘48 uur per dag’ zoals een criticus placht te zeggen – in de villa in Klettenbergstraße 35 in het noorden van Frankfurt. De kantoorruimte van Suhrkamp Verlag was twee kilometer verder gevestigd in de Lindenstraße.

In 2010, acht jaar na het overlijden van Unseld, verhuisde de uitgeverij naar Berlijn. Het huis in de Klettenbergstraße werd sindsdien alleen nog gebruikt, zoals tijdens het leven van Unseld, voor representatieve doeleinden, voor de ontvangst van auteurs uit binnen- en buitenland in het kader van de Frankfurter Buchmesse. Hier had zich het grootse panorama van de Duitse ‘Geistesgeschichte’ van eind jaren ’50 tot de beginjaren van de 21ste eeuw ontvouwd. Het huis staat nu leeg. De geest van Unseld is verdwenen, de oude Bondsrepubliek is niet meer, ze valt zelfs niet meer te herkennen.

Durs Grünbein

Met Suhrkamp op de Olympus van het uitgeverijwezen

Links en rechts in de clinch