De Europese Unie gaat vluchtelingenorganisaties en milieuverenigingen geld geven om de eigen politieke agenda te promoten. Zo zal gezinshereniging voorrang krijgen op andere regelgeving. Ook het milieu krijgt grondrechten die normaal enkel voor mensen bestaan. Een vijver kikkerdril of klimaatverandering is dus binnenkort evenveel waard als de vrije meningsuiting. Politiek correcte retoriek wordt financieel beloond.

In december vierden enkele topfiguren binnen de EU online de twintigste verjaardag van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. De Tsjechische Eurocommissaris voor Waarden en Transparantie, Věra Jourová, verklaarde achteraf dat de Europese Unie veel geld gaat toestoppen aan civil society organisations (cso’s) die zich met discriminatie, mensenrechten enzovoort bezighouden.

Jourová, Michael O’Flaherty (de Ierse voorzitter van het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten, FRA) en Koen Lenaerts (de Belgische voorzitter van het Hof van Justitie van de Europese Unie) vierden met een Poolse activistische journaliste en de Portugese minister van Justitie, Francisca Van Dunem, de verjaardag. Van Dunem zal vanaf 1 januari de Raadsformatie Justitie van de Raad van de EU voorzitten. De grote afwezige was de speciale vertegenwoordiger van de EU voor de mensenrechten, de Ierse socialist Eamon Gilmore.

20 jaar geleden afgekondigd, pas elf jaar geleden geratificeerd

De twintigste verjaardag van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie is een gekke verjaardag. Het Handvest werd immers pas geratificeerd in 2009. Sedertdien is het bindend. De afkondiging van het Handvest dateert echter al van 7 december 2000, tijdens de top van Nice. Eigenlijk moest er toen een Europese Grondwet komen. Maar die sneuvelde na verschillende verloren referenda in de lidstaten. Op de top van Lissabon in 2007 voegden de regeringsleiders de teksten in een andere volgorde dan maar toe aan het Verdrag van Lissabon. Polen verkreeg een opt-out. De door de kiezers afgewezen Europese Grondwet werd gerecycleerd als het Handvest van de Grondrechten.

De draagwijdte van dat Handvest is volgens Koen Lenaerts ruimer dan men denkt. Eigenlijk moet het Handvest de grondrechten garanderen bij elke toepassing van de EU-wetgeving en slaat ze dus vooral op de werking van de Europese Unie. Het is echter tevens van toepassing op alle administraties van de lidstaten. Qua mensenrechten is het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) het belangrijkste document. En voor de burger is het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) de belangrijkste rechtbank. Zowel EVRM en EHRM hebben niks te maken met de Europese Unie. De Europese Unie eist wel dat elke lidstaat het EVRM ratificeert en dus was het EVRM eigenlijk de norm qua mensenrechten binnen de EU.

Normatieve macht EU

Met het handvest legt de EU de lidstaten steeds verdergaande grondrechten op. EU-waarden afdwingen in ruil voor geld heet in het jargon normative power uitoefenen. Voortaan zal de Europese Unie daarvoor nationale mensenrechtenorganisaties en ombudsmannen van de lidstaten financieren. Volgens Jourová zal de EU tevens in de buidel tasten om via zogenaamde civil society organisations (cso’s) campagne te voeren voor deze grondrechten. Op zich lijkt daar weinig fout mee, ware het niet dat een aantal van die grondrechten niet in het EVRM of enig ander mensenrechtenverdrag staan. Cso’s zijn bovendien niet representatief. Twee van de merkwaardigste grondrechten zijn het recht om een bedrijf te starten en de ecologische grondrechten. De EU zal dus milieuverenigingen betalen om op te komen voor de grondrechten van het leefmilieu.

Het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten (FRA) in Wenen moet de Europese en nationale overheden adviseren. Het FRA houdt zich voornamelijk bezig met discriminatie, toegang tot de rechtspraak, racisme en vreemdelingenhaat, privacybescherming, de rechten van slachtoffers en de rechten van het kind. Daarnaast moet het reclame maken voor het Handvest. Michael O’Flaherty, de voorzitter van het FRA noemde het Handvest een ‘groundbreaking legal instrument’ en ‘underused’. Vooral onderbenut door lidstaten. De beperkte toepassing van de ‘socio-economische dimensie’ wil hij aanpakken. ‘Het is geen eenvoudig instrument, omdat het onderscheid tussen rechten en principes zo moeilijk blijft,’ aldus O’Flaherty ‘toch kan het handvest direct “toeslaan” in de rechtszalen van de lidstaten. Het is de garantie voor de EU-waarden. Een wettelijk bindende “garantor for human dignity”.’

De EU gaat rechters opleiden

O’Flaherty wees op de rol van de rechters. Daarom gaat FRA die ‘trainen’. Zo juicht hij toe dat het Duitse grondwettelijk hof herhaaldelijk het Handvest toepaste. Zijn Eurocommissaris Jourová gaat de strijd aan tegen populisme en extremisme. Ze wil inzetten op het opleggen van grondrechten. Om de toepassing te versterken zal de Commissie niet enkel aan de officiële instanties van de lidstaten geld geven, maar ook aan cso’s of middenveldorganisaties. Bovendien moet tijdens de periode van het nieuwe zevenjarige budget iedereen die geld van de EU wil, voldoen aan het Handvest.

Opperrechter Lenaerts ziet toegevoegde waarde: ‘Momenteel gaat 15% van de arresten over de interpretatie van het Handvest. In 2019 alleen al 135 uitspraken.’ Volgens Lenaerts blijft het een evenwichtsoefening tussen vrijheden en algemeen belang. ‘Het Handvest zoekt niet de nationale grondwetten te vervangen of een tweede EVRM te zijn. In tegenstelling van grondwetten staat het Handvest niet op zichzelf, maar bepaalt de reikwijdte van het EU-recht het Handvest.’ Zo velde het Hof ook al een vonnis dat de onafhankelijkheid van de nationale rechtbanken garandeert.

De Commissie kijkt vooral naar een arrest van 14 mei 2020 van het Hof van Justitie van de EU. Daardoor moest Hongarije op basis van het Handvest de detentiecentra voor vluchtelingen sluiten en ontmantelen. In een eerdere zaak voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg was het oordeel dat de detentiecentra niet in strijd waren met de mensenrechten. Volgens Lenaerts biedt het Handvest een ‘way higher protection’.

Discriminatie als passe-partout

Lenaerts pleitte nog dat het Handvest in artikel 52 wijst op de constitutionele tradities van de lidstaten. Hij gaf echter zelf toe dat artikel 21 over non-discriminatie direct toepasbaar is in de lidstaten. De essentie is dat niet enkel zaken tegen de overheid, maar ook tussen private partijen mogelijk worden. O’Flaherty ziet op zijn beurt toekomst voor milieurechten (die in ruil voor steun van Groen bij de staatshervorming ook in de Belgische Grondwet staan, maar artikel 23 geeft geen individuele afdwingbare rechten). Qua toepassing willen Jourová en de Europese Commissie de eurocrimes-lijst uitbreiden met hatespeech en homofobe haatmisdrijven. Ook de kinderrechten, en dan meer bepaald de relatie ouder-kind, wil de Commissie verbeteren. Vrij vertaald: de Commissie wil gezinshereniging voorrang geven op andere regelgeving.

Eamon Gilmore

EU geeft milieu grondrechten