Net geen 150 dagen duurde het om een regering te vormen in Ierland. Het gigantische succes van het links-nationalistische Sinn Féin en dito verlies van de twee spelverdelende centrumrechtse partijen Fianna Fáil en Fine Gael, maakte de regeringsvorming moeilijker dan ooit.

Met de steun van de Green Party haalde de historische coalitieregering van Fianna Fáil (FF) en Fine Gail (FG) gisteren een meerderheid in de Dáil. Ook negen onafhankelijke parlementsleden gaven de nieuwe regering groen licht. De nieuwe premier Micheál Martin kon rekenen op een comfortabele meerderheid van 93 zetels op 150.

Al snel waren de aartsvijanden FF en FG het erover eens dat ze de handen in mekaar zouden slaan. Een regering op links, waar Sinn Féin voorstander van was, bleek onhaalbaar. En op de onafhankelijke parlementsleden, kan je moeilijk bouwen als regering. Dat de historische strijdbijl, 98 jaar na het begin van de Ierse burgeroorlog, zou begraven worden, verbaast nog elke politieke waarnemer in de republiek. Dat de Groenen uiteindelijk massaal de coalitie steunen, evenzeer.

Aartsvijanden

Fianna Fáil en Fine Gael zijn allebei centrumrechtse partijen. Kiezers én verkozenen kunnen maar moeilijk de vinger leggen op de inhoudelijke verschillen tussen beide. Sociaaleconomisch, politiek en cultureel staan ze voor dezelfde waarden, dezelfde koers. De verschillen zijn hoogstens details, nuances. Gewezen premier Bertie Ahern zou op de vraag wat de beide partijen van elkaar onderscheidt, ooit hebben geantwoord: ‘We’re in, they’re out’. (Daarmee bedoelend: wij zitten in de regering, de anderen niet.) Sinds 1922 hebben beide partijen het politieke speelveld verdeeld, nooit gedeeld. Moest er een coalitieregering worden gevormd, werd vaak naar de sociaaldemocraten gekeken, of waagden beide partijen het op een minderheidsregering. Maar samen regeren, dat kón niet.

Na de vorming van de Ierse Vrijstaat ontstonden er grosso modo drie strekkingen in de Ierse nationalistische partijpolitiek. Fine Gael komt voort uit wie de Vrijstaat voorstond, binnen de Britse Commonwealth. Noem het de compromiszoekers, die zich neerlegden bij het verlies van de ‘six counties’, die vandaag Noord-Ierland vormen, dat bij het Verenigd Koninkrijk hoort. Fianna Fáil streefde een onafhankelijke republiek na, weliswaar in overleg met de Britten, en bleef — na verloop van tijd enkel nog in woord — voorstander van hereniging. Sinn Féin — de ‘moederpartij’ — bleef compromisloos een verenigde onafhankelijke republiek nastreven. Tot op vandaag, en ook in het Noorden.

Symbool van het historisch akkoord tussen beide partijen is wel het premierschap van de nieuwe regering. De eerste 2,5 jaar wordt FF-leider Micheál Martin taoiseach. Nadien wordt hij afgelost door FG-baas Leo Varadkar. Die laatste zal dan voor de derde keer op rij een regering met FG leiden.

Groen schisma

Al snel na de verkiezingen van 8 februari waren de twee fenian partijen het erover eens dat er niet met de linkse Sinn Féin kon gepraat worden. Het decennia oude cordon sanitaire blijft daarmee in stand gehouden. Argument: Sinn Féin is een extremistische partij; vele van haar leden en vertegenwoordigers hebben het geweld van de IRA niet afgezworen.

Dus was het uitkijken naar een andere partner. Al snel lieten ze hun oog vallen op de tweede grootste groeier van de stembusslag: de Green Party. Verliezer Labour liet al van dag één weten geen coalitiegesprekken te willen voeren.

Na een paringsdans van bijna vijf maanden zijn de Groenen gezwicht voor de verleiding van de macht. Al ging dat niet over rozen. Twee derde van de ingeschreven leden — net geen 2000 van de 2500 — moesten hun goedkeuring geven. En de voorbije weken ging dat gepaard met een hevig debat in de partij. Geschillen tussen fundi’s en realo’s, ouderen en jongeren, stad en platteland, uiterst links en centrumlinks maar ook mannen en vrouwen kwamen daarbij naar boven. De top van de Noord-Ierse afdeling, waarvan de paar honderd leden eveneens mocht mee stemmen, weigerde tot slot het regeerakkoord te steunen. Menig waarnemer gaf een Groene meerderheid slechts een schijn van kans en sprak van een nakend schisma. Toch koos 76% van de Groene leden voor de coalitie. Dat is zelfs 2% meer dan bij Fianna Fáil.

Het voorliggende regeringsprogramma zou te rechts zijn, volgens sommige tegenstanders. Vele voorstanders zijn van oordeel dat de partij haar verantwoordelijkheid moet nemen om het land uit de coronacrisis te tillen. Tegenstanders wijzen naar de verkiezingen van 2011; na een eerste regeringsdeelname (als partner van FF) verdween de partij uit het parlement. Voorstanders wijzen erop dat de nieuwe regering twee klimaatministers telt.

Oppositie

Sinn Féin-leidster Mary Lou McDonald heeft het ‘rechtse’ regeerprogramma al aangevallen. De historische coalitie is een ‘regering voor de rijken’. De nieuwe regering mag rekenen op ‘de meest effectieve oppositie’ ooit, liet ze verstaan. De oppositieleidster telt nu al haar winst uit: het lijkt in de sterren geschreven dat de Groenen volgende keer zullen moeten betalen voor hun regeringsdeelname. Komt daarbij dat Sinn Féin bij de laatste verkiezingen minder zetels haalde dan waar ze recht op had; er waren te weinig kandidaten om de zitjes in te nemen. Als McDonald een vlekkeloos parcours kan rijden en Ierland geraakt niet uit de economische crisis, wordt Sinn Féin binnen vijf jaar met de vingers in de neus de grootste partij.

Voorts bestaat de oppositie uit een handvol linkse partijen: sociaaldemocraten, linksliberalen, neocommunisten en één anti-abortusnationalist. Daarnaast zijn er negentien onafhankelijke parlementsleden. Negen ervan steunden de regeringsvorming, maar dat wil niet zeggen dat ze daarom blindelings elke regeringsmaatregel zullen steunen. Dat maakt dat de huidige regering met 84 tegen 75 zetels zich wel wat dissidentie in de eigen rangen kan veroorloven. En die mag zeker verwacht worden, niet het minst bij de Groenen. Die laatsten mogen op 22 juli immers nog eens stemmen, maar dan voor een nieuwe partijvoorzitter. De vraag is dan of kersvers minister Eamon Ryan het haalt, dan wel de kritischer tegenkandidate Catherine Martin. Zij zou zich pas écht in de campagne gooien na inauguratie van de nieuwe regering.

Wat de samenwerking tussen de traditionele rechtse partijen betekent voor het partijpolitieke landschap in Ierland, is koffiedik kijken. Politiek columniste Miriam Lord voorspelt in The Irish Times dat een van de beide partijen dreigt de andere op te eten. De vraag is, zo schrijft ze, wie de zwarte weduwe zal zijn.

Eamon Ryan

Historische regering in Ierland