Op verzoek van Iran werd vrijdag beslist de nucleaire onderhandelingen in Wenen verschillende dagen op te schorten. Dat om ze vermoedelijk volgende week te hervatten. Iran heeft de indruk dat er bij die onderhandelingen vooruitgang werd geboekt. Maar Westerse landen zijn pessimistisch.

Demilitarisering

In 2015 ondertekenden Iran en de Verenigde Staten, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Rusland en China het ‘Joint Comprehensive Plan of Action’ (JCPOA). Dit voorzag dat Amerikaanse, Europese en VN-sancties tegen Iran zouden opgeheven worden in ruil voor de demilitarisering van de Iraanse nucleaire energie. Geen Iraanse atoombommen dus in ruil voor normalisering van de relaties met Iran. Maar in 2018 trok de toenmalige Amerikaanse republikeinse president Donald Trump zich terug uit dat JCPOA. Tot groot jolijt van Israël. Het had als gevolg dat Iran zich uiteraard niet meer verplicht zag zich te houden aan de afspraken uit het akkoord. En er kwamen opnieuw Amerikaanse sancties tegen Iran.

Het Israël van gewezen eerste minister Benjamin Netanyahoe vond het akkoord uit 2015 sowieso al een knieval voor de ayatollahs. Ook verschillende soennitische golfstaten (Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, …) vonden dat het akkoord van 2015 te braaf was voor het sjiitische Iran.

Opnieuw onderhandeld

De nieuwe, democratische Amerikaanse president Joe Biden wilde het JCPOA nieuw leven inblazen. In het voorjaar van dit jaar werd er opnieuw onderhandeld. Toen hardliner Ebrahim Raissi, de man die verantwoordelijk is voor de executie van duizenden Iraanse politieke gevangenen, in juni verkozen werd tot nieuwe president van Iran, zijn de onderhandelingen stopgezet.

En pas op 29 november werden de onderhandelingen hervat, opnieuw met Rusland en China erbij. Voor de Iraanse president (de echte macht in Iran zit overigens niet bij de president maar elders) is dat een goede zaak. Want de westerse sancties tegen Iran doen pijn en de militaire avonturen van Iran in het Midden-Oosten kosten pakken geld. Iran boert economisch slecht, de koopkracht van de bevolking gaat achteruit, de woestijn rukt op, het drugsgebruik swingt de pan uit.

‘Softie’

Ook al zijn de Verenigde Staten aanwezig in Wenen voeren zij geen rechtstreekse onderhandelingen met Iran. Dat omdat Iran dat weigert, terwijl de Verenigde Staten precies wel rechtstreekse onderhandelingen zouden willen. Communicatie met Iran gebeurt via Europese landen. De Amerikaanse delegatie wordt geleid door Robert Malley, die door Israël wordt beschouwd als een softie, en ooit tot de Amerikaanse democratische diplomaten behoorde die niet vies waren van een zekere toenadering tot de internationale moslimbroeders.

De Europese delegatie staat onder leiding van de Spanjaard Enrique Mora, stafchef van Josep Borrell, Hoge Vertegenwoordiger van de Europese Unie voor buitenlandse zaken en veiligheid. Hij was ooit voorzitter van het parlement en van socialistische obediëntie. De Iraanse delegatie wordt dan weer geleid door apparatchik Ali Bagheri.

Bedreiging voor het bestaan van Israël

Het is vooral Israël dat van mening is dat een nucleair Iran een bedreiging is voor haar bestaan. Afgelopen decennia hebben Iraanse presidenten herhaaldelijk aangekondigd Israël van de kaart te willen vegen. Al blijft het bij woorden. Ook soennitische landen zoals Saoedi-Arabië, Egypte, Jordanië, de Verenigde Arabische Emiraten, etc. willen geen Iran met atoomwapens.

Dat omdat Iran nu reeds keet schopt in het Midden-Oosten door haar steun aan gewapende milities in Irak, Hezbollah in Libanon, de Hoethi’s in Jemen, de oppositie in Bahrein, etc. Een nucleair Iran zou ook een nucleaire wedloop kunnen creëren in het Midden-Oosten, stelt men. En dat wil men vermijden.

Nu reeds beschikken Israël en Pakistan over kernwapens. Toch streven de westerse landen niet naar een atoomwapenvrij Midden-Oosten, want de Israëlische kernwapens zijn een taboeonderwerp. En terwijl internationale wapencontroleurs afgelopen decennia Irak en Iran al vaak hebben bezocht, raken ze Israël niet binnen. En terwijl Israël het Nuclear Non Proliferation Treaty (NPT) weigert te ondertekenen, heeft Iran dat wel gedaan.

Sjiitische banaan

De vijandelijke houding van Israël tegenover Iran is van relatief recente datum. Tijdens de Golfoorlog van de jaren ’80, dat was de oorlog tussen Irak en Iran, steunde Israël Iran omdat het toen het Irak van Saddam Hoessein beschouwde als de grote vijand. Het is precies die oorlog die er voor gezorgd heeft dat het radicaal-islamitische regime van de zogenaamde imam Ruhollah Khomeini (1902-1989), die aan de macht kwam door de Islamitische revolutie van 1979, geconsolideerd werd.

In 2003 vielen de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk onder luid applaus van Israël – en na druk van dit land op de VSA – Irak binnen om het regime van de soenniet Saddam Hoessein omver te werpen. Hierdoor kwamen in Irak de sjiieten aan de macht. Dat zorgde ervoor dat Iran haar invloed in het Midden-Oosten kon uitbreiden, en de zogenaamde sjiitische banaan, een geografisch gebied bestaande uit Iran, Irak, Syrië en Libanon, werd gecreëerd.

Atoombommen

Ondertussen heeft Iran haar uranium verrijkt tot 60%, terwijl het maximum in het LCPOA 3% was. Uranium moet echter verrijkt worden tot 90% alvorens een atoombom kan worden gemaakt. Volgens Rafael Grossi, de Argentijnse directeur-generaal van het Internationaal Atoomenergieagentschap (en ooit Argentijns ambassadeur in België), is verrijking tot 60% absoluut niet nodig indien Iran nucleaire energie enkel voor burgerlijke doelstellingen zou gebruiken, en niet voor militaire.

Sinds 2015 heeft Iran nieuwe ballistische raketten en satellite launch vehicles (SLV’s) gemaakt. Sommige van deze raketten zouden Israël kunnen bereiken. Dat echter wel over een efficiënt luchtafweersysteem beschikt genaamd Iron Dome. Dat systeem werd geïnstalleerd om korte afstandsraketten te neutraliseren, maar zou nu ook langere types kunnen vernietigen.

Iran bemoeilijkt nu ook de toegang van VN-monitors tot haar nucleaire installaties. De Perzen blijven herhalen nucleaire energie enkel te willen gebruiken voor civiele, en niet militaire doeleinden. Maar, slechts weinigen geloven dit.

Onenigheid

Er is onenigheid over de volgorde en timing wat betreft de sancties die de Amerikanen eventueel zouden kunnen opheffen. En, idem wat betreft de nucleaire verplichtingen van Iran. Iran zou terugkomen op zaken waarover men het in juni al eens was. Westerse landen hebben in ieder geval de indruk dat Iran de gesprekken rekt omdat het weet dat die westerse landen ongeduldig zijn. Dat omdat het nucleaire programma van Iran al te ver gevorderd zou zijn. En Iran weet dat westerse landen zich liever zouden willen concentreren op een eventuele Russische dreiging in Oekraïne, en de uitdagingen die een steeds assertiever China betekent.

Iran wil bovendien garanties dat een volgende Amerikaanse president niet ooit opnieuw een eventueel nieuw verdrag met het land opzegt, garanties die de Verenigde Staten uiteraard niet kunnen geven. Want omdat de Verenigde Staten een democratie zijn, kunnen verkiezingen een president aan de macht brengen met een andere visie.

Militaire opties niet uitgesloten

Het geduld van Israël en de Verenigde Staten raakt stilletjes aan op. En, militaire opties worden niet uitgesloten. Israël wil dat de Verenigde Staten optreden, maar president Joe Biden wil eerst alle diplomatieke wegen bewandelen die nog resten. Israël twijfelt om zelf militair op te treden tegen Iran, want het weet ook wel wat de nadelen daarvan zijn.

Om te beginnen moeten bij lucht-grondaanvallen Israëlische vliegtuigen over verschillende Arabische landen vliegen (in de eerste plaats Jordanië en Irak), die daarvoor hun toestemming moeten geven. Israëlische vliegtuigen riskeren onderweg (bijvoorbeeld bij terugkomst) te moeten bijtanken, wat niet evident is. Veel nucleaire Iraanse installaties bevinden zich diep ondergronds en zijn goed beschermd door beton. Die vernietigen is geen evidentie.

Bij een eventuele militaire actie van Israël tegen Iran riskeren bovendien Hezbollah vanuit Libanon, en Hamas vanuit de Gazastrook raketten af te voeren op Israël, een deel van de Palestijnen in Israël en de Westelijke Jordaanoever in opstand te komen, en Iran westerse doelwitten (Amerikaanse militairen in Iran, Amerikaanse militaire basissen in bijvoorbeeld Qatar, olietankers in de Perzische Golf) aan te vallen. In 1981 vernietigde Israël door luchtaanvallen de Iraakse nucleaire reactor Osirak in Irak. Achteraf gezien was deze operatie klein bier in vergelijking met de uitdagingen waar de joodse staat nu voor staat.

Onzekere toekomst

Hoe het nu verder moet is niet duidelijk. Wel dat de westerse landen zich niet aan het lijntje gaan laten houden. Misschien komt er uiteindelijk een akkoord uit de bus dat minder ambitieus is dan het JCPOA uit 2015. En waarbij men eigenlijk gewoon wat tijd koopt. Misschien komt er geen nieuw akkoord en worden de sancties tegen Iran nog verstrengd, waarbij men denkt aan het sanctioneren van bedrijven in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), Maleisië en China die de export van Iraanse olie faciliteren.

En misschien gaat Israël, al dan niet met openlijke steun van de Verenigde Staten, nucleaire installaties in Iran bombarderen. Wat er voor zal zorgen dat de olieprijzen weer omhoog gaan, er nieuwe vluchtelingenstromen op gang komen, en het westen verweten zal worden voor de zoveelste keer weeral eens een islamitisch land te zijn binnengevallen. En zo een boost geven aan islamitisch extremisme wereldwijd.

Ebrahim Raissi

Iran schort nucleaire onderhandelingen voorlopig op