Het ‘dekoloniseren’ van de openbare ruimte is voor sommigen een heus levenswerk. De achterliggende redenering getuigt van een ontroerende eenvoud: de koloniale periode was een erg duistere periode, wat impliceert dat alles wat er naar verwijst – standbeelden, straatnamen,… – op de schop moet. Ruimte voor nuance is er niet. Het gebeurt wel vaker bij dergelijke militante groeperingen. Maar wie ze allemaal viseren neemt soms groteske proporties aan.

Het was een heel programma waar de – al dan niet toevallige – bezoekers deze zaterdag in het Jubelpark op getrakteerd werden. En voor wie het gemist heeft: later deze maand en volgende maanden komt er een vervolg, alvast tot en met in december. Zo lezen we op de site van urban.brussels. ‘Welkom op The Grand Opening’, de plek waar het koloniale verleden van dit land bijzonder kritisch behandeld wordt.

Jubelpark

Niets is toevallig, en zeker niet deze locatie. Centraal staat het monument voor de Belgische pioniers in Congo, een stenen constructie die zo’n eeuw geleden officieel voorgesteld werd. De bestelling bij beeldhouwer Thomas Vinçotte kwam er al in 1909, een direct gevolg van het overlijden van Leopold II, jawel, de grote boosdoener. Maar de oorlogsjaren zorgden ervoor dat het nog even duurde voor de oplevering kon plaatsvinden.

Ergens in de jaren ’70 werd het monument dan geklasseerd en (veel) recenter van een soort gordijn-structuur voorzien – The Grand Opening – waardoor het een forum werd voor ‘kritische reflectie’ over en ‘context’ voor het koloniale verleden van België. Het werk is getekend Traumnovelle, een collectief van drie Belgische architecten. Zij ‘gebruiken de architectuur en de fictie als analytische instrumenten, kritisch en subversief om grote hedendaagse problemen te ontleden. … Traumville wisselt tussen cynisme en enthousiasme en ijvert voor een multidisciplinaire benadering en kritische denken over architectuur, zonder de banaliteit te willen bejubelen.’ Zo, nu bent u helemaal mee.

Slavenhandel

Eerder was het monument al het voorwerp van controverse. Stond daar toch niet op te lezen dat ‘De Belgische heldenmoed verdelgt den (arabische) slavendrijver’, verwijzend naar de campagne van Baron Dhanis tegen de slavenhandel. Een beetje een vervelende verwoording in het licht van de gewijzigde bevolkingssamenstelling van de hoofdstad, met als klap op de vuurpijl het feit dat zich 150 meter verder de grote Moskee van Brussel bevindt. De tekst, of toch dat ene woordje, werd in het verleden dan maar wat weggemoffeld, wat dan weer aanleiding gaf voor een actie in omgekeerde richting.

Initiatieven als The Grand Opening passen in een beweging die al een tijdje geleden op gang werd getrokken, weliswaar met wisselend succes. Het koloniale verleden bevindt zich al langer in de hoek waar de klappen vallen, met Leopold II als belangrijkste kop van jut. En wanneer critici het hebben over het verschaffen van ‘context’, bedoelen ze vooral dat de (zichtbare) link met deze geschiedenis zo veel mogelijk moet verdwijnen. Schrappen dus, of cancellen zo u verkiest. Men kan dit terecht als het werk van enkele militante elementen zien, maar er is ook een reële overheidsbetrokkenheid. Het was onder Staatssecretaris Pascal Smet (Vooruit) dat een actieplan opgesteld werd. Een reflectiegroep beviel van een lijvig rapport en inmiddels is er binnen urban.brussels een verantwoordelijke voor deze dekolonisatie aangesteld.

Dekolonisatieplan

De ambitie is groot, de resultaten iets minder. Cancellen dat willen ze alvast grondig doen. Standbeelden verwijderen, straatnamen schrappen, kortom, het dekoloniseren van de hoofdstad. Er bestaat, dit even terzijde, zelfs een heus ‘dekolonisatieplan’. We citeren (uittredend) staatssecretaris Ans Persoons (Vooruit!) bij de opening van, tja, The Grand Opening: ‘We mogen niet langer de andere kant opkijken bij één van de donkerste episodes uit onze collectieve geschiedenis. … Als onderdeel van het dekolonisatieplan werd dit monument omgevormd tot een anti-monument. In plaats van een propaganda-instrument biedt het ons nu een kritische, antiracistische blik op de wereld ….’

Sommige beelden moesten er inmiddels al aan geloven. De buste van Leopold II in het Dudenpark in Vorst: verwijderd. Hetzelfde voor die van Generaal Storms in de de Meeûssquare in Elsene, nadat er ettelijke keren rode verf over gegoten was. Er staan er natuurlijk nog meer op de hitlijst. O ja, en passant, behoort ook de Leopold II-tunnel tot het verleden. Die draagt nu de naam van zangeres Annie Cordy.

Oorlogsheld

Men kan zich de vraag stellen of deze militanten hun hand aan het overspelen zijn? Zopas raakte bekend dat ze Edmond Thieffry in het vizier nemen, een piloot en held van WOI, maar ook de man die in 1925 de eerste luchtverbinding Brussel-Congo voor zijn rekening nam. En dat volstaat om te ijveren om zijn buste op de Boileaulaan in Etterbeek te willen doen verdwijnen. Zeer tegen de zin van burgemeester Vincent De Wolf.

‘Voor zover ik weet was Edmond Thieffry een oorlogsheld’, verklaarde hij. ‘Dit shockeert me. Wat is zijn misdrijf? Een luchtverbinding tot stand brengen op vraag van de toenmalige Belgische regering?’ Ook oud eerste minister Carton de Wiart (1869-1951) wordt geviseerd. En wat heeft die op zijn kerfstok? In zijn werk ‘Mes vacances au Congo’ zou hij volgens urban.brussels opinies vertolkt hebben die ‘de vooroordelen eigen aan de periode reflecteren’. Weg dan met zijn buste in Jette? De toekomst zal het uitwijzen, maar wellicht wordt het een beetje zoals met die soep die heter opgediend wordt dan men ze eet.

Edmond Thieffry

Het moeilijke koloniaal verleden van Brussel

De furie van antikoloniale beeldenstormers