Het afgelopen weekend raakte bekend dat de Verenigde Staten en de Filipijnen hun gezamenlijke defensieprojecten hervatten. Dit nadat het Zuidoost-Aziatische land had ingestemd met een militair pact. President Rodrigo Duterte dreigde dat eerder te schrappen. Met deze beslissing versterken beide partijen hun langdurige alliantie in de regio.

Bilaterale maritieme samenwerking

De Filipijnse minister van Defensie, Delfin N. Lorenzana, had op 10 september in Washington een ontmoeting met zijn Amerikaanse tegenhanger Lloyd Austin. Daar bevestigden beide partijen hun verbintenis om de betrekkingen verder te verbeteren. Ze beaamden ook mee zich aan de Visiting Forces Agreement (VFA) te houden.

Dat blijkt uit een verklaring op zaterdag. ‘Beide partijen kwamen overeen om te werken aan een bilateraal kader dat de samenwerking op maritiem gebied bevordert, en om projecten te hervatten op goedgekeurde locaties in de Enhanced Defense Cooperation Agreement (EDCA) in de Filipijnen’, aldus de verklaring van de Filipijnen. De VFA voorziet onder meer in wapenverkoop, uitwisseling van inlichtingen en gesprekken over militaire samenwerking. Het geeft Amerikaanse troepen toegang tot Filipijnse bodem en gebruik van Filipijnse infrastructuur.

Gespannen relatie

Het besluit van de Filipijnse regering om haar Visiting Forces Agreement met de Amerikaanse strijdkrachten te herbevestigen kwam ietwat onverwacht. Met name na 18 maanden van openlijke dreigementen om het te schrappen. Dit is volgens veel waarnemers te danken aan het feit dat Peking, dat al langer aast op nauwere banden met Manilla, eerder gemaakte afspraken niet voldoende heeft opgevolgd. En vooral met te weinig over de brug is gekomen.

Duterte staat al langer op gespannen voet met de Amerikanen. Hij beval een einde te maken aan de militaire deal. Aanleiding daarvoor was dat de Amerikaanse regering een visum had ingetrokken voor een invloedrijke Filipijnse senator en voormalig politiechef. Die had een belangrijke rol gespeeld in een dodelijke antidrugscampagne. Die campagne had in het buitenland felle verontwaardiging veroorzaakt omwille van het excessieve geweld waarmee ze gepaard ging.

Chinese investeringen

President Rodrigo Duterte kondigde al op 29 juli, tijdens het bezoek van de Amerikaanse minister van Defensie Lloyd Austin aan Manilla aan dat hij de VFA zou voortzetten. Nochtans leek het er lange tijd op dat Manilla voor Peking ging kiezen. Nadat de pas aan de macht gekomen Duterte en Xi Jinping elkaar in 2016 in Peking ontmoetten, beloofde China het niet onaardige bedrag van 24 miljard dollar aan hulp. Die moest vooral dienen om de broodnodige infrastructuur in het relatief arme Zuidoost-Aziatische land te moderniseren. Een bedrag dat de volgende jaren nog zou vergroot worden.

China heeft daadwerkelijk enkele miljarden dollars aan investeringen in onder meer de Filipijnse spoorwegen gepompt. Het heeft het land ook geholpen bij het zoeken naar onderzeese olie. Voorts stuurde het covid-19-vaccins. En bovendien doneerde het nog een paar scheepsladingen wapentuig. Dat moest dienen om moslimrebellen te bestrijden die periodiek de regeringstroepen aanvallen op de meest zuidelijke eilanden van de archipel.

Conflict Zuid-Chinese Zee

Maar veel Filippino’s — waaronder de president — menen dat deze steun niet voldoet aan de oorspronkelijke belofte van Peking. Zo zou er van de 33 miljard dollar die Peking in 2019 had beloofd slechts 4,7 miljard dollar zijn doorgestort. Alsof dat niet volstond deed een incident in een aanslepend geschil over maritieme soevereiniteit in de Zuid-Chinese Zee de zaak exploderen. Dat gebeurde toen in maart eensklaps een vloot van 220 Chinese vissersvaartuigen aanmeerde op een eilandje dat Manilla en Peking al jaren van elkaar betwisten.

Nochtans was dit geschil versoepeld nadat Manilla in 2016 een uitspraak van het Internationaal Gerechtshof won tegen de maritieme vorderingen van Peking en Duterte een nieuwe vriendschap met China nastreefde. Het is dan ook niet duidelijk waarom de Chinezen dit voorjaar plots op deze schaal provoceerden. Dit nieuwste incident speelde immers ontegensprekelijk in de kaart van de Amerikanen.

Gejuich in Washington

Washington volgt intussen met argusogen de territoriale aanspraken van Peking in de Zuid-Chinese Zee. Het heeft er veel voor over Manilla te behouden als bondgenoot in de westelijke Stille Oceaan. De geopolitieke strijd om de hegemonie over de Zuid-Chinese Zee lijkt een van de belangrijkste territoriale conflicten van de 21e eeuw te worden. En de Amerikanen kunnen wel wat medestanders in de regio gebruiken.

Misschien daarom klonk er enig gejuich bij de Biden-administratie toen kort na het voornoemde incident de Filipijnse regering Washington discreet benaderde om opnieuw te onderhandelen over de voorwaarden van de VFA. Ambtenaren in Manilla wilden dat het pact Amerikaanse hulp zou garanderen bij het verdedigen van Filipijnse maritieme claims, zei Eduardo Araral, hoofddocent Openbaar Beleid van de National University of Singapore. Manilla vroeg harde garanties omdat Washington sinds het presidentschap van Barack Obama alleen mondelinge toezeggingen deed.

Bittere pil voor Peking

Blijkbaar werd er een overeenkomst bereikt. Maar beide partijen gaven vorige week niet aan of er nog opnieuw over de overeenkomst zou worden onderhandeld. Het standhouden van de VFA-overeenkomst geeft alvast de indruk dat Biden bondgenoten en dus invloed wint in de regio. Zeker in combinatie met het hernieuwen van de Amerikaanse overeenkomsten met betrekking tot defensielastendeling met Zuid-Korea en Japan eerder dit jaar,

Deze vaststelling is moeilijk te verteren voor Peking. De Chinese media hadden met enig leedvermaak bericht over de hangende beëindiging van het pact tussen de VS en de Filipijnen. Sinds 29 juli zijn ze echter opvallend stil. Het officiële persbureau Xinhua meldde vorige maand de hernieuwde goedkeuring van de VFA. Het merkte op dat het plan van Manilla om het te annuleren drie keer was opgeschort.

Haastig opgezet charmeoffensief

Nu de plannen van Peking om een wig te drijven tussen de Verenigde Staten en zijn bondgenoten grotendeels mislukt lijken, is het blijkbaar tijd voor een erg snel op poten gezet charmeoffensief. Belangrijke Chinese functionarissen kondigden amper twee weken geleden plotseling aan dat de Filipijnen meer Chinese hulp en investeringen zullen krijgen. ‘China is bereid om met de Filippijnen samen te werken om meer samenwerkingsprojecten uit te voeren. En om de mensen in beide landen meer te laten profiteren van bilaterale samenwerking’, zei het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken.

Dat stond in een verklaring van 27 augustus na de digitale topontmoeting tussen de Chinese president Xi Jinping en de Filipijnse president Rodrigo Duterte. Volgens de verklaring voegde Xi eraan toe dat de samenwerking van China met de Filippijnen ‘meer zou bijdragen aan regionale vrede en welvaart’.

Eduardo Araral

Manilla verstevigt militaire band met VS