Diego Armando Maradona is dood. Minder dan een maand na zijn zestigste verjaardag. Vandaag begint zijn eeuwige leven. ‘Albiceleste’ — de bijnaam van de Argentijnse nationale ploeg — voor het leven. Tussen 1977 en 1994 werd hij 91 keer geselecteerd en maakte hij 34 doelpunten. In 2000 kozen supporters hem in een mondiale enquête tot een ‘beste voetballer van de eeuw’. Maar wie is El Diego? Het mysterie Maradona ontrafelen is een vrijwel onmogelijke opgave.

Ze zouden me pakken, hijos de puta

‘Ze zouden me pakken. Dat wist ik nadat ik de beslissende penalty voorbij Walter Zenga had getrapt in de halve finale. Mondiale 1990: Italië uitgeschakeld, streep door de rekening van de maffia en de FIFA. Mijn hoofd verscheen voor de finale tegen Duitsland op het grote scherm en de hele wereld keek naar mij. Ik zei tegen de machthebbers, zorgvuldig en langzaam articulerend: hijos de puta, hijos de puta, … hoerenzonen. Ik sprak de woorden heel zachtjes, net of ik het iedereen in het oor fluisterde.’ Dat vertelde hij in zijn hilarische autobiografie Ik ben El Diego, God van het voetbal.

Wenen van woede, verdriet, vreugde, frustratie, onbegrip op de wereldbeker

Emotie 1. Maradona weende van woede. Bij het einde, op de Amerikaanse World Cup van 1994. Hij brieste voor de camera nadat het dopingverdicht het slotvonnis over zijn loopbaan velde.

Emotie 2. Maradona weende van verdriet. Bij de tragiek, op de Italiaanse Mondiale van 1990. Hij toonde de wereld zonder schaamte zijn tranen na de verloren finale.

Emotie 3. Maradona weende van vreugde. Bij de triomf op de Mexicaanse Mundial van 1986. Hij veroverde de wereldtitel met goddelijk (handbal)spel.

Emotie 4. Maradona weende van frustratie. Bij de vernedering op de Spaanse Mundial van 1982. Hij droop af na zijn rode kaart – karatetrap in het kruis – tegen Brazilië.

Emotie 5. Maradona weende van onbegrip. Bij de onschuld, of althans het verlies ervan, op de Argentijnse Mundial van 1978. Bondscoach César Luis Menotti negeerde de zeventienjarige wonderboy.

Stilleven met de bal, dribbels vanop eigen helft

Aha-ervaring 1. World Cup U18 Japan, 1979, versus Sovjet-Unie (3-1). Maradona krult de bal rond het Russische muurtje en pakt goud.

Aha-ervaring 2. Mundial 1982, versus België (0-1). Stilleven met de bal van de maestro, tegenover vijf verbeten kijkende en afwachtende Rode Duivels.

Aha-ervaring 3. Mundial 1986, versus Engeland (2-1). Dribbel vanop eigen helft, voorbij zes Engelse verdedigers én doelman.

Aha-ervaring 4. Mondiale 1990, versus Brazilië (1-0). Diagonale doorsteekpass, na een ren van dertig meter, op Claudia Caniggia.

Aha-ervaring 5. World Cup 1994, versus Griekenland (4-0). Millimeterdoelpunt tussen lat en keeper na een achtpassencombinatiedans.

Ziedaar de vijf verschijningen van het magische nummers 10: het magistrale doelpunt na de uitgesponnen combinatie; de precieze pass; de oneindige dribbel; het overzicht met de bal aan de voet; de vrije-trap-kunst.

De hierboven opgesomde emoties en de aha-ervaringen behoren tot het collectieve wereldbekergeheugen. Gedurende zestien jaar hield het mannetje Maradona, afkomstig uit een van de armste sloppenwijken van Buenos Aires, bij elk WK de wereld in de ban.

Stop Bush, war criminal!

Emir Kusturica draaide in 2008 de cultfilm Maradona by Kusturica. De controversiële cineast voerde hem op de tonen van God Save the Queen op als Sex Pistol van het voetbal. Hij luisterde in ‘de kerk van Maradona’ naar de aria Ave El Diego, ontleend aan Bach. Hij besloot zijn prent met La Vida Tombola, een song van de Franse zanger Manu Chao. Punk, klassiek, wereldmuziek. Drie uiteenlopende genres én gevoelens, maar ze pasten El Diego allemaal als gegoten.

Kusturica monteerde de dribbel tegen Engeland als ‘goal of the century’ tussen spotprenten met Margaret Thatcher en de Britse koningin en met Johnny Rotten als muzikale bijsluiter. Hij componeerde Maradona als een ‘vertolker van de opstand’. Hij volgde hem op de trein in het gezelschap van betogers met t-shirts ‘Stop Bush, War Criminal’. Daar sprak El Diego de mensen toe en verklaarde plechtig: ‘Ik verkies de Argentijnse waardigheid boven het Amerikaanse geweld.’ Ter staving liet hij tatoeages aanbrengen van Che Guevara en Fidel Castro.

Kerk van Maradona: bal met hand van God in doel boksen

Bij een bezoek aan ‘de kerk van Maradona’, een nieuwe religie ter ere van die ene, ondeelbare godheid, keek Kusturica naar de initiatierite: een geslaagde imitatie van ‘de hand van God’. De hogepriester gooide de bal in de lucht en de gelovige diende de keeper met zijn vuist te vlug af te zijn. Pas dan wordt men opgenomen in de broederschap. Maradona betuigde Kusturica openlijk zijn spijt over zijn drugsverleden. Hij zette zichzelf weg als een idioot omdat hij zijn dochter onvoldoende heeft opgevoed. Hij noemde het zijn persoonlijke performance: ‘I was born into football, I played games of light and darkness.’ (‘Ik werd in het voetbal geboren, ik speelde spelletjes van licht en duisternis.’)

De Franse protestzanger Manu Chao nam het slotakkoord van het docudrama voor zijn rekening. In een akoestische act voerde hij zijn bewondering op met de weerkerende zin: ‘Mocht ik Maradona zijn, ik zou leven zoals hij.’ De dikhuidige Diego luisterde diep ontroerd.

Massahysterie en psychiatrie in Buenos Aires

Geen stad ter wereld telt meer psychiaters dan Buenos Aires. Men pareert er zwartgalligheid met massahysterie, zoals voor El Diego, de briljante balgod met de labiele geest. Voortdurend pendelend tussen perversie en poëzie, tot hij ten onder ging aan de nimmer uitdovende hunkering naar belangstelling. Zijn landgenoten overstelpten hem met verstikkende aandacht. De media pleegden de klassieke karaktermoord: zelfs in de ambulance die hem naar het ziekenhuis voerde na een hartaanval was hij niet veilig. Eerder filmde een cameraploeg de verwijdering van de schroef rond zijn geopereerde enkel (1984), overhaalde een televisiestation een CIA-controleur tot een test met een leugendetector om te ‘bewijzen’ dat hij de vader was van een buitenechtelijk kind (1987), en stalden de dokters voor de verzamelde pers zijn flesje met getroebleerde urine uit na een zoveelste mislukte comeback (1998).

Dat was nog klein bier in vergelijking met het legertje paparazzi dat zich in 1991 om zes uur in de ochtend voor zijn flat had verzameld bij een ‘geheime’ politie-inval, op zoek naar dertig gram drugs. Als gevolg van deze bizarre worsteling met een niet in te vullen verwachtingspatroon zocht hij de vlucht in de snelle verdoving. Hij evolueerde van wonderbaarlijke voetballer tot volgevreten vent, die op zijn veertigste al rondliep met een hartslagmeter en op zijn 45ste een levensreddende vetschortoperatie onderging. Zijn gekwetste ziel was uitermate vatbaar voor manipulatie: drugsparty’s, seksschandalen en processen als gevolg van de scheldpartijen, geweldplegingen en zakelijke banden met maffiosi.

De ondraaglijke last die Maradona heette

De Uruguayaanse schrijver Eduardo Galeano vatte het in zijn boek Glorie en tragiek van het voetbal accuraat samen: ‘Maradona droeg een last die Maradona heette. Zijn benen deden pijn, zonder tabletten kon hij niet slapen. De verantwoordelijkheid om als God in de stadions te werken, was ondraaglijk. Maar hij kon er niet mee stoppen. Hij was onderworpen aan de tirannie van de bovenmenselijke inspanning, volgestopt met cortisone, pijnstillers en toejuichingen; belaagd door de eisen van zijn bewonderaars en door de haat van de machtigen die hij had gekrenkt.’

Dribbel voor de eeuwigheid tegen Engeland

Na de rode kaart op het WK 1982 en de zware blessure bij Barcelona (1983) duurde het tot in 1985 voor hij zich opnieuw bekeerde tot het geloof van de Albicelestes. Toen stond bondscoach Carlos Bilardo in Napels voor de deur. Hij verplaatste zich ook figuurlijk in het brein van de getormenteerde vedette en pokerde met de aanvoerdersband: ‘Ik versteende en kreeg tranen in de ogen. Ik zou die gek volgen tot in de dood.’ En toen kwam de Mundial van 1986. In de kwartfinale tegen Engeland toonde Maradona zich in zijn twee gedaanten. Hij wisselde de beruchte hand-van-god-goal af met zijn dribbel-voor-de-eeuwigheid.

In zijn boek deed hij het geheim uit de doeken: ‘Ik startte rechts achter de middenlijn, maakte de bal met de voet dood en wipte tussen Beardsley en Reid. Ik had al het Engelse doel in het oog, draaide voorbij Butcher en dan zag ik dat hun laatste man Fenwick niet kwam. Ik ging zelf naar hem toe, zijn sliding mislukte. Dan verscheen keeper Shilton en hij trapte in mijn schijnbeweging.’ In de finale tikte Argentinië volgens het bedroefde recept West-Duitsland murw. De Mannschaft bikkelde na een 2-0 achterstand terug met doelpunten in de 78ste en 80ste minuut. Maradona riep naar Jorge Burruchaga: ‘Hun benen zijn verdampt. We spelen de bal rond en maken ze af voor de verlenging.’ Zo geschiedde: 3-2. Diego dankte God: ‘Ik had Hem aan mijn zijde.’

Robin Hood van de Vesuvius in Napels: tussen camorra en cocaïne

Diezelfde God liet hem in de steek op de Mondiale in Italië, volgens hem een strijd van één tegen allen. Hij domineerde met Napoli de Serie A — ‘scudetto’ in 1987 en 1990; vice-kampioen in 1988 en 1989 — en was volksvijand nummer één, ook al omdat hij geregelde tijdstippen de racistische ’tifosi’ van Milaan, Turijn en Verona voor schutte zette als de Robin Hood van de Vesuvius. De halve finale van de Mondiale 1990 tegen Italië in Napels had een hallucinant decor: volle maan. De Squadra knakte na een strafschopthriller. In de aanloop naar de finale tegen Duitsland trotseerde hij allerlei pesterijen. Na het verlies (1-0) barstte hij in tranen uit, bleef wenen tot bij de uitreiking van de medaille en weigerde FIFA-baas Joao Havelange de hand te schudden omdat hij zich door hem bestolen voelde. Hij interpreteerde het belang van het moment: hij was niet langer de beste van de wereld. Acht maanden later liep hij tegen de cocaïnelamp. Het Italiaanse sprookje eindigde in de nachtmerrie: het complot!

Geef vreugde aan mijn hart, El Diego

In oktober 1994 verkeerde hij in een diepe depressie als gevolg van dat vervloekte dopinggedoe op de World Cup en de schorsing van anderhalf jaar door de FIFA. Met duizenden demonstreerden werkloze Argentijnen tegen de regeringspolitiek. Hij hoorde hen zingen, dat was toch het deuntje van Fito Paez, de populairste rockzanger van het land: Y Dale Alegria a Mi Corazon (Geef vreugde aan mijn hart)? Paez componeerde het in de zomer van 1986 om van de eigen neerslachtigheid af te raken en had helemaal niet in de gaten dat voetbalfans het nummer aan de prestaties van El Diego op het WK in Mexico opdroegen. Socioloog Eduardo Archetti deed onderzoek naar het waarom in zijn manuscript And give joy to my heart. Ideology and Emotions in the Argentinan cult of Maradona (1997). Hij ontdekte dat de betogers de tekst van zij de ‘Maradonasong’ noemde als hoop op betere tijden zagen. Want met deze woorden kozen zij de zijde van de vernederden: die van Diego – door de FIFA – en van henzelf – door de overheid.

De herinnering aan Maradona herbergt een enorme emotie: oneindige dribbels, perfecte passes, heerlijke doelpunten. Volgens de onderzoeker interpreteerden de fans van Maradona zijn voetbal als een artistieke expressie, een kunst die het product is van het onverwachte, als gevolg van improvisatie. Archetti ontdekte tot zijn verbazing een patroon: ‘el contrato de la alegria’, het contract van de vreugde.

Provocerende puber, onevenwichtig genie, rebel zonder visie

Een emotionele overeenkomst tussen de, voornamelijk mannelijke, Maradonafan en zijn idool. Toen hij in 2007 in het volgepakte Boca Juniorsstadion La Bombonera verscheen om zijn afkickroes te vieren, zong hij, het volk opzwepend: ‘Marado, Marado, Marado, de hand van God is geboren.’

Zo was hij zijn hele leven het onevenwichtige genie, de rebel zonder visie, de provocerende puber, het kolderieke wonderkind zonder helende hulp.

Hij bestond bij de gratie van het spel. Zonder voetbal, geen El Diego. En omgekeerd zonder El Diego geen voetbal. In het grote verhalenboek van het wereldvoetbal neemt hij een unieke positie in. Hij heerste op een aparte manier over de harde jaren tachtig.

El Pibe de Ora zat wel aan de drugs, maar niet aan de doping…

Alle romantiek sijpelde uit het spel weg. Hij koesterde tegen de maatschappelijke trends in de excentrieke en fantasierijke dribbel. Zijn meesterschap over de bal kende geen limiet. Tegelijk speelde hij de baas over het elftal en dat was uitzonderlijk voor een dribbelaar van zijn allure.

Na de match tegen Nigeria (World Cup 1994, 2-1) wuifde hij naar het publiek, gaf televisie-interviews op het veld en wandelde hand in hand met de verpleegster van de dopingcontrole naar de kleedkamer. Ziedaar zijn laatste ogenblik op een wereldbeker, op die wijze vastgelegd in de ARTE-documentaire El Pibe de Ora, de jongen van goud. Nadien beweerde hij wel aan de drugs te hebben gezeten, maar nooit doping te hebben gebruikt.

El Diego. Wie is hij? Het mysterie Maradona is ondoorgrondelijk gebleven. Zelfs tot zijn zestigste levensjaar. Diego Armando Maradona is dood. Vanaf vandaag heeft hij het eeuwige leven.

Dit portret verscheen in het boek 111 Legendarische Voetbalhelden sinds 1920, nu in aanbieding te koop in de online boekhandel van Doorbraak.
U vindt er ook Maradona (60) en de Belgen …in promotie.

Eduardo Archetti

Het mysterie Maradona ontrafelen is een vrijwel onmogelijk opgave