Het voorzitterschap van de Europese Raad en de vertegenwoordigers van het Europees Parlement bereikten op 29 juni een voorlopig akkoord over een verordening tot oprichting van een EU-agentschap voor asielzaken. Met deze hervorming van het European Asylum Support Office (EASO) krijgt dit nieuwe agentschap van de Europese Unie het laatste woord over het vluchtelingenbeleid in de EU. Een verordening is immers een wet met directe werking in de ganse EU. Ze gaat volgens het EU-recht boven nationale wetgeving.

Op de valreep van het roterende voorzitterschap van de socialistische Portugese regering, en dus twee dagen voor de Sloveense regering het roterende voorzitterschap overnam, werd onder leiding van Charles Michel en de Portugese minister van Binnenlandse Zaken Eduardo Cabrita een akkoord gesloten met het Europees Parlement. De exacte teksten daarvan zijn echter nog steeds onbekend.

Europees Ondersteuningsbureau voor Asielzaken

Als het European Asylum Support Office of Europees Ondersteuningsbureau voor Asielzaken (EASO) via een verordening hervormd wordt tot EU-Asielagentschap, is het de facto een EU-instelling die autonoom kan gaan werken in de lidstaten en zich op de hiërarchie van wetgeving kan beroepen. Het volstaat dat de regeringen instemmen tijdens een EU-top. En dan is er zelfs geen ratificatie of parlementair debat meer mogelijk. De facto is het dan een overdracht van bevoegdheden.

De verordening vormt het huidige Europees Ondersteuningsbureau voor asielzaken (EASO) om tot een volwaardig agentschap. Officieel is dit om zo te komen tot een betere toepassing van het asielbeleid binnen de EU. Dit agentschap moet het gemeenschappelijke Europese asielstelsel beter laten functioneren. Daartoe moet het de lidstaten uitgebreidere operationele en technische ondersteuning verlenen. Maar het Raadsvoorzitterschap voegde eraan toe dat dit zal gebeuren door er mee voor te zorgen dat de beoordeling van verzoeken om internationale bescherming minder uiteenloopt. In de praktijk kan dit betekenen dat EU-ambtenaren in lidstaten asielaanvragen kunnen verwerken en rechten verlenen aan asielzoekers. Legale verblijfspapieren uitdelen, dus. Over dit laatste — wat nochtans een logisch gevolg is — zwijgt de EU in alle talen.

Oud voorstel in nieuw jasje

Waar komt die verordening plots vandaan? Eigenlijk is het een oud voorstel dat eerder al een stille dood stierf. Het huidige voorstel van verordening is het gevolg van de vluchtelingencrisis in 2016. In mei en juni 2016 diende de Europese Commissie 7 wetgevings-voorstellen in voor een gemeenschappelijk Europees asielstelsel. Geheel in lijn met de Wir schaffen das-uitspraak van 31 augustus 2015 door de Duits bondskanselier Angela Merkel. Eén van die voorstellen was het EU-Asielagentschap.

Ondertussen was het spreidingsbeleid van de EU op veel weerstand gestoten bij Oost-Europese lidstaten. Op 20 december 2016 begon een gedeeltelijke onderhandelingsprocedure tussen Europese Raad en het Europees Parlement. Nadat het voorzitterschap van de Raad en het Parlement een breed politiek akkoord bereikten op 28 juni 2017, namen de permanente vertegenwoordigers van de lidstaten de werkzaamheden op technisch niveau over. Dit leidde op 6 december 2017 tot een ‘notanemen’ door de ambassadeurs bij de EU van het voorlopige akkoord. Vervolgens bleef dat akkoord dode letter en verdween het in een lade omwille van de weerstand van diverse lidstaten.

In september 2018 presenteerde de Commissie een gewijzigde ontwerpverordening. Opnieuw begon de onderhandelingsprocedure tussen de Europese Raad en het Europees Parlement. Waar de ontwerpverordening wederom weinig prioriteit kreeg omwille van de weerstand bij bepaalde lidstaten. Vreemd genoeg haalde de Europese Commissie in september 2020 in het kader van haar voorstellen voor een migratie- en asielpact haar oude voorstel uit 2016 van onder het stof. Waarop de oude ontwerpverordening opnieuw in behandeling werd genomen. De Europese Raad keurde op 16 juni 2021 een uitgebreid mandaat voor onderhandelingen met het Europees Parlement goed en op 29 juni 2021 tekenden ze een akkoord. Onder het Portugese roterende voorzitterschap kreeg de Europese Commissie dus haar zin.

Efficiënt, eerlijk en écht Europees asielstelsel?

Het akkoord van 29 juni 2021 zou een belangrijke stap op weg naar een efficiënt, eerlijk en écht Europees asielstelsel zijn. Het Asielagentschap zal aan de lidstaten die daar behoefte aan hebben concrete en praktische ondersteuning bieden bij de verwerking van asielverzoeken. Ook zou het via de gemeenschappelijke aanpak de operationele samenwerking met derde landen verbeteren.

De verordening inzake het EU-Asielagentschap breidt het huidige mandaat van het EASO uit en vergemakkelijkt de inzet van deskundigen in lidstaten die operationele ondersteuning wensen. De nieuwe wetgeving moet voor meer solidariteit tussen de lidstaten zorgen. Iets waar met name Oostenrijk, Polen, Tsjechië en Hongarije fel op tegen zijn. De nieuwe wetgeving moet bijdragen aan het algehele externe optreden van de EU. Het Europese Raadsvoorzitterschap beweerde rekening te houden met de lopende besprekingen over een nieuw migratie- en asielpact. Het voorlopige politiek akkoord moet nog door de Raad en het Parlement worden goedgekeurd, voordat de verordening formeel EU-recht is.

Dus het is enkel nog een kwestie van stemmen. Zo gaat dat met een verordening. Het Europees Parlement stemt. Vervolgens ligt de EU-wet op het bord van de Europese Raad. De gang van zaken doet denken aan het Marrakeshpact. De Belgische parlementairen hebben blijkbaar zoals bij Marrakesh zitten wachten tot alles een voldongen feit blijkt. Een debat in de federale Kamer is immers niet nodig. De regering kan stemmen op het niveau van de Europese Raad. Op die manier volgt met deze een verordening dus een EU-wet met directe werking die volgens EU-recht prioriteit heeft op nationale wetgeving.

Europese migratiecontentieux

De historicus en jurist Joren Vermeersch die in de Kamer medewerker is van Theo Francken en Jean-Marie Dedecker gaf in opdracht van Francken toe: ‘Dat is inderdaad zorgwekkend. Maar ik heb er tegelijk vertrouwen in dat onze Oost-Europese vrienden in de Raad geen ontwerpverordening gaan goedkeuren met zo’n overdracht van bevoegdheden erin. Ik wil dus eerst de tekst eens bestuderen en ga mijn licht opsteken bij onze fractie.’

Theo Francken zette uiteen in zijn boek ‘Continent zonder Grens’ dat de ideale situatie voor ons land het verwerven van legislatieve vrijheid is in asiel en migratie. Vermeersch: ‘We moeten ons durven loswrikken van het verstikkende Europese carcan, dat immers een stortvloed van onwerkbare richtlijnen en verordeningen heeft uitgevaardigd die een ernstig migratiebeleid door de lidstaten simpelweg onmogelijk maken. Op middellange termijn streven wij dus naar een ‘opt-out’ uit het Europese migratiecontentieux, naar analogie van de opt-out die Denemarken verkreeg in de ‘Edinburgh Agreement’.’

¡No pasarán!

Wat betreft de mogelijkheid dat EU-ambtenaren zelfstandig kunnen verblijfspapieren uitdelen is Vermeersch namens Francken zeer duidelijk: ‘Wat deze concrete verordening betreft: het is wachten op de teksten. Indien daarin passages opgenomen zijn die dat Europese asielagentschap toelaten om in te grijpen in de nationale asielprocedures, is dat uiteraard een ‘no pasarán’ voor ons. Voor zover ik uit de communicatie kan afleiden, blijft het ontwerp evenwel vooralsnog beperkt tot het leveren van raad en bijstand, te vergelijken eigenlijk met wat EASO daarvoor al deed. Evident volgen wij deze zaak van nabij op.’

Eduardo Cabrita

EU-Asielagentschap zal papieren kunnen uitdelen in elke lidstaat