De namen van de leden van de nieuwe Nederlandse regering zijn bekend, net als de zetelverdeling. Premier Dick Schoof is partijloos. Verder krijgt Geert Wilders’ PVV vijf ministers, de rechts-liberale PVV en Pieter Omtzigts NSC krijgen er elk vier, en landbouw- en regiopartij BBB krijgt er twee.

Het kabinet-Rutte IV werd bekritiseerd om de omvang: twintig ministers, negen staatssecretarissen. Met zestien ministers en dertien staatssecretarissen telt Schoof I evenveel bewindspersonen. Omdat Schoof partijloos is, komen er vier vicepremiers. Die van de PVV zal ‘eerste vicepremier’ zijn.

Ondiplomatieke politici op diplomatieke posten

PVV is fel op migratie en integratie. Nu heeft ze de ministeries van Asiel en Migratie en voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp gekregen. De laatste minister, Reinette Klever, wilde als PVV-Kamerlid (2012-2017) nog de ontwikkelingshulp afschaffen.

Wilders-vertrouweling Fleur Agema, Kamerlid en zorgwoordvoerder sinds 2006, krijgt Volksgezondheid. De verwachting was dat zij vicepremier werd. Die functie werd toebedeeld aan Gidi Markuszower, maar donderdagavond werd Markuszower alsnog teruggetrokken door Wilders, omdat het veiligheidsonderzoek negatief uitpakte .

VVD heeft wat ze wil

De VVD maakt zich van oudsher sterk voor gezonde overheidsfinanciën, de krijgsmacht en justitie. Deze ministersposten kreeg zij binnen. Gerrit Zalm was twaalf jaar VVD-minister van Financiën en geliefd bij het brede publiek. Voormalig financieel woordvoerder Eelco Heinen moet grote schoenen vullen.

De vierde ministerspost, Klimaat en Groene Groei, lijkt onlogisch voor een rechtse partij, maar doet recht aan het VVD-netwerk Liberaal Groen, dat de linkervleugel van de partij vertegenwoordigt. Op de partijcongressen van januari en april uitten zij hun bezorgdheid: wat betekent regeren met PVV en BBB voor klimaatdoelen en voor duurzame ondernemers? Deze regeringsdeelname is naar de zin van de rechtervleugel, deze ministerspost lijkt bedoeld om de linkervleugel gerust te stellen.

Hoewel Heinen en Ruben Brekelmans (Defensie; beiden Kamerlid sinds 2021) ambtenaar zijn geweest, hebben zij en vicepremier en Rutte-vertrouweling Sophie Hermans (Klimaat) vooral een voortraject als medewerker van fractie en bewindspersonen. Hermans werd als fractievoorzitter (2021-2023) door Wilders nog omschreven als ‘tassendrager van Rutte’. Bij de VVD blijft de kloof tussen ‘Den Haag’ en ‘rest’ voorlopig bestaan.

Justitieminister David van Weel was raadsadviseur van premier Mark Rutte en werd in 2020 assistent van Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO. Als Rutte Stoltenberg opvolgt, heeft Nederland een directe link.

NSC

Pieter Omtzigt dankt zijn reputatie aan het boven tafel krijgen van de toeslagenaffaire. Het is begrijpelijk dat zijn NSC die ministersposten claimt die daarmee samenhangen: Binnenlandse Zaken, Sociale Zaken en Onderwijs. Dit kunnen vergiftigde geschenken blijken: het NSC moet na alle kritiek bewijzen dat het beter kan.

Voor Onderwijs strikte Omtzigt Eppo Bruins, een lid van de linkse en orthodox-protestantse ChristenUnie. ChristenUnie-partijleider Mirjam Bikker is daar niet gelukkig mee. Maar Bruins blijkt zijn partijlidmaatschap op 13 juni opgezegd te hebben.

BBB

De BBB krijgt zowel Landbouw als Volkshuisvesting. Sommigen voorzien daarin een tegenstrijdigheid, omdat landbouwgrond geen bouwgrond kan zijn en andersom.

Oud-CDA-prominent Mona Keijzer wordt woonminister en vicepremier. Binnen het CDA behoorde ze tot de rechtervleugel en was ze geliefder bij kiezers dan bij partijgenoten. Keijzer deed twee keer vergeefs mee aan een leiderschapsreferendum. Ze stapte pas over naar de BBB toen die haar aanzochten als kandidaat-premier.

Machtsverdeling

Sommige commentatoren vinden PVV en BBB ‘populistisch’ en VVD en NSC ‘staatsdragend’. Toch hebben VVD en NSC samen één minister meer.

Wilders zag op aandringen van het NSC af van het premierschap en op aandringen van de VVD van Financiën. Hoewel de PVV 37 Tweede Kamerzetels heeft en de BBB er 7 heeft, neemt de PVV toch geen 6 ministers en neemt de BBB er maar 1. De BBB is de grootste fractie in de Eerste Kamer (Senaat): ze heeft 16 van de 75 zetels.

Omtzigt wilde een ‘extraparlementair’ kabinet: meer dualisme tussen parlement en regering. Maar van het voornemen om voor de helft ministers ‘van buiten Den Haag’ te benoemen kwam weinig terecht. De meeste ministers zijn lid van de vier regerende partijen. Ze waren bijna allemaal eerder Kamerlid, fractiemedewerker of medewerker van een bewindspersoon.

Mogelijke nadelen

Keijzer werd september 2021 door VVD-premier Rutte ontslagen als staatssecretaris, omdat ze zich publiekelijk uitsprak tegen het kabinetsbeleid (invoering van de coronapas). En het CDA wilde haar niet als leider. Wat als ze nu vooral haar gram wil halen?

Sinds november werden de geruchten, dat het met Omtzigt moeilijk samenwerken is, publiekelijk bevestigd. Het CDA wilde Keijzer niet als partijleider en NSC-minister van Sociale Zaken Eddy van Hijum (oud-raadslid, -Kamerlid en -provinciebestuurder) niet als minister. Wat als CDA het goed inschatte?

NSC-minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp is oud-diplomaat, BBB-defensiestaatsecretaris Gijs Tuinman gedecoreerd legerofficier. Ze hebben inhoudelijke kennis, maar zijn pas Kamerlid sinds november.

De onervaren BBB-fractie ziet twee leden met kennis naar de regering vertrekken. Nicki Pouw-Verweij, 9 op de lijst, ziet af van terugkeer in de Kamer. Pouw – conservatief, katholiek, afkomstig van JA21 – was in 2021-2023 de enige arts in de Kamer en kritisch over het coronabeleid.

Eelco Heinen

Nu al spanningen in Nederlandse regering-Schoof

Namen bekend van leden nieuwe Nederlandse regering