‘Geschrokken’, zo voelde Angela Merkel zich bij het aanschouwen van de televisiebeelden die uit Turkije binnenkwamen. Het harde optreden van de Turkse politie bij het ontruimen van het Gezi-park in Istanbul stond haaks op ‘onze voorstellingen over de vrijheid van mening en demonstratie’. Volker Kauder, de voorzitter van de christendemocratische fractie in het parlement en partijgenoot van Merkel, wond er geen doekjes om: als de Turkse regering het leger zou durven inzetten tegen de demonstranten, kon ze de hoop op toetreding van Turkije tot de Europese Unie (EU) best laten varen. Zover is het nog niet, maar de zenuwen stonden de afgelopen dagen wel gespannen, in Brussel zowel als in Ankara. De bange vraag was of de EU al dan niet een nieuw hoofdstuk zou openen in het acquis communautaire, het geheel van Europese rechtsregels dat elke kandidaat-lidstaat in zijn eigen wetgeving moet overnemen. Dat vereist eenparigheid van stemmen, maar de ambassadeurs van Duitsland en Nederland bij de EU hadden donderdag 20 juni de opening van de gesprekken over het hoofdstuk ‘regionaal beleid’ afgekeurd. De recente gebeurtenissen in Istanbul stemden hen niet bepaald gunstig. Deze week is de kogel door de kerk.

Dreigend

Volgens Egemen Bagis, de Turkse minister van Europese Aangelegenheden, misbruikt Merkel de kwestie van de Turkse EU-toetreding voor binnenlandse doeleinden. Op 22 september vinden er parlementsverkiezingen plaats in Duitsland en de kanselier zou maar al te goed weten dat een groot gedeelte van de Duitse bevolking afwijzend staat tegenover een EU-lidstaat Turkije. Bagis waarschuwde vorige week Merkel voor het weinig fraaie lot dat diegenen wacht die zich inmengen in de interne zaken van Turkije. Hij zinspeelde daarmee natuurlijk op de nederlaag van Nicolas Sarkozy bij de Franse presidentsverkiezingen. Net zoals Merkel was Sarkozy niet te vinden voor een volwaardig EU-lidmaatschap voor Turkije, maar slechts voor een geprivilegieerd partnerschap – wat neerkomt op de baten van Europa, maar niet op het voordeel van de instituties van de EU. Die dreigende ondertoon in de woorden van Bagis viel niet in goede aarde in Duitsland. De Duitse minister van buitenlandse zaken Guido Westerwelle liet de Turkse ambassadeur op vrijdag 21 juni ontbieden op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Berlijn. Het is een zeldzaam ritueel dat het enorme ongenoegen van de initiatiefnemer signaleert over wat de regering van een ander land zegt of doet. De liberaal Westerwelle staat wel positiever tegenover een Turkse EU-toetreding, maar de uitspraken van Bagis vond hij niet bepaald Europees klinken. Het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken reageerde prompt door de Duitse ambassadeur in Ankara ook op het matje te roepen. Bagis deed er nog een schepje bovenop door Merkel op de zware gevolgen van de Duitse blokkadepolitiek te wijzen als ze ‘haar fouten niet zou verbeteren’.

Ondertussen was Bagis al wel verzoenende taal beginnen spreken en zei hij verkeerd begrepen te zijn door de ‘Duitse vrienden’. Westerwelle toonde zich maandag 24 juni op een vergadering van de EU-ministers van Buitenlandse Zaken in Luxemburg ook inschikkelijker en verdedigde een compromisvoorstel. Het hoofdstuk over ‘regionaal beleid’ zou principieel geopend worden, maar de openingsconferentie voor onderhandelingen zelf uitgesteld tot in oktober wanneer de Europese Commissie een nieuw Jaarlijks Vooruitgangsrapport over de stand van zaken in kandidaat-lidstaat Turkije voorlegt. Met andere woorden: het begin van de gesprekken wordt over de Duitse parlementsverkiezingen (van 22 september) heen getild. En voor Turkije is het een signaal dat het zijn democratische ingesteldheid moet opkrikken. Op dinsdag 25 juni gingen de EU-minister van buitenlandse zaken akkoord met het Duitse voorstel.

Bloed

Ook tegenover Rusland toonde Duitsland vorige vrijdag (21 juni) zijn tanden. Merkel reisde die dag af naar het Internationaal Economisch Forum in Sint-Petersburg om de Duits-Russische economische relaties een boost te geven. ’s Avonds zou ze de opening van de tentoonstelling ‘Bronstijd – Europa zonder grenzen’ in de Hermitage bijwonen. Te zien valt er ook de ‘Goudschat van Eberswalde’ die de Sovjettroepen in 1945 na het verslaan van het naziregime uit het door hen bezette deel van Duitsland hadden meegenomen. ‘Beutekunst’ (‘buitgenomen kunst’) noemen de Duitsers het miljoen kunstwerken dat de Sovjets toentertijd samen met vier miljoen boeken en drie kilometer archiefmateriaal naar de Sovjet-Unie hadden overgebracht. De Russen spreken daarentegen van ‘trofeekunst’ waarvoor hun soldaten met hun bloed hebben betaald. Volgens de Russische kunsthistorica Irina Antonowa gaat het om een ‘morele compensatie’ voor de verwoestingen die de Duitse troepen in de Tweede Wereldoorlog hebben aangericht. Merkel kon het niet maken om zwijgzaam door de tentoonstelling te kuieren. Ze was zinnens in een groetwoord het standpunt van de Duitse regering te vermelden, namelijk dat de kunstvoorwerpen uit Duitse collecties terug dienen gegeven te worden. Plotseling bleek er volgens de Russische organisatoren geen tijd te zijn voor een groetwoord van Merkel en Poetin. Daarop wilde Merkel het bezoek aan de tentoonstelling schrappen en onmiddellijk na het bijwonen van het Forum terug naar Berlijn vliegen. Probleem. Paniek. Wat de bekroning van het ‘Deutschlandjahr in Russland’ moest worden, dreigde in het water te vallen. Een ‘direct gesprek’ tussen Merkel en Poetin bracht soelaas. Bij het nader inkijken van de agenda bleek er dan toch ineens tijd te zijn voor een gemeenschappelijke deelname aan de opening van de tentoonstelling.

Kracht

Een ding is duidelijk: Merkel staat op haar stuk. Er wordt op de internationale bühne weer naar Duitsland geluisterd. Turkije heeft Berlijn nodig als voorspreker bij zijn toenadering tot de EU, Rusland is veel gelegen aan de versteviging van de handelsbetrekkingen met Duitsland die vorig jaar al 80 miljard euro waard waren. De politieke betrekkingen van Duitsland met Turkije en Rusland zijn ooit beter geweest. De toestand van de democratie en de mensenrechten in beide ‘euraziatische’ landen baart de huidige Duitse regering meer zorgen dan die onder de sociaaldemocratische kanselier Gerhard Schröder (1998-2005). Misschien spoort het domineesbloed Merkel aan om die waarden te verdedigen zonder daarbij de economische belangen uit het oog te verliezen. En het is net de economische kracht van Duitsland die maakt dat zelfs haar weerbarstige buitenlandse collega’s een toontje lager gaan zingen.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>

Egemen Bagis

Merkel staat ook internationaal op haar stuk