De 21-jarige Egor Zhoekov, een student van een Economische Hogeschool in Moskou, daagt Poetin rechtstreeks uit. Zijn aanklacht kan niet anders dan hard aankomen.

Het proces van Zhoekov speelt zich af in de nadagen van de Moskouse gemeenteraadsverkiezingen van september 2019. In augustus protesteerden vrijwel dagelijks grote groepen burgers omdat een aantal partijloze kandidaten onder alle mogelijke voorwendsels zich niet mochten inschrijven. De betogingen en samenscholingen werden door de ordediensten bijzonder hard uiteen geslagen. Honderden actievoerders werden aangehouden. Nadien volgden een aantal processen waar soms zware gevangenisstraffen werden uitgesproken.

Het geheel moeten we zien als een voorbereiding van het Kremlin op de parlementsverkiezingen van 2021 waar de regeringspartij Verenigd Rusland een overtuigende overwinning moet boeken. Populaire partijloze kandidaten moeten daarom zo veel mogelijk uitgesloten worden.

Egor Zhoekov

Egor Zhoekov werd niet aangehouden omwille van deelname aan de betogingen maar wel omdat hij, volgens de openbare aanklager, op zijn blog met 155.000 volgers opruiende haatboodschappen verspreidde en het land wou destabiliseren door de structuren ervan aan te tasten. Hiervoor eiste de aanklager vier jaar strafkamp.

Het proces werd voor een Moskouse rechtbank gevoerd op 4 december en duurde 10 uur. Zhoekov en zijn advocaat probeerden ieder woord en ieder beeld te verklaren en aan te tonen dat er van haat en opruiing geen sprake was. Na afloop liet de rechter toe dat hij de achtergronden van zijn opvattingen toelichtte. Zhoekov hield een ontroerende maar naïeve toespraak die, zonder zijn naam te noemen, rechtstreeks aan Poetin was gericht.

De christelijke waarden van Poetin

Zhoekov betoogde dat de Russische regering er fier op is dat ze de christelijke waarden verdedigt: zoals de zorg voor de familie en de liefde voor het vaderland. Dit is een bekend stokpaardje van Poetin. Andere christelijke waarden zijn volgens Zhoekov individuele verantwoordelijkheidszin en vooral liefde. Verantwoordelijkheid impliceert het opbouwen van een eerlijke en rechtvaardige samenleving waar vertrouwen heerst. Liefde betekent eerlijkheid en zorg voor alle landgenoten.

Het is duidelijk dat de student handelde uit verantwoordelijkheidszin: ‘Buig niet voor despoten, vecht voor vrijheid van lichaam en geest. Vecht voor een sociale orde in je land zodat je kinderen gelukkig kunnen opgroeien.’ Dan vervolgt Zhoekov met een scherpe aanklacht.

In zijn land worden alle mogelijkheden voor menselijk geluk vernietigd. 10% van de rijksten bezitten 90% van de rijkdom, verworven door corruptie en diefstal. Er zijn twee niveaus: de superrijken die alles voor zich zelf houden en de anderen die het krap hebben en wanhopig zijn. Om aan de ellende te ontsnappen drinken de mannen te veel en werken dan hun gram uit op hun vrouwen en laten hun gezinnen in de steek. Rusland heeft de hoogste zelfmoordcijfers ter wereld en een derde van de gezinnen bestaat uit alleenstaande moeders met kinderen. Nog steeds is alcohol in Rusland goedkoper dan leerboeken.

Liefde groeit uit vertrouwen en dat groeit uit het samenwerken van mensen en uit collectieve actie. De regering wantrouwt dit en werkt het tegen. Wie bijeenkomsten organiseert wordt als buitenlands agent gebrandmerkt en de deelnemers worden soms op barbaarse wijze uiteengeslagen. De regering wil geen connectie tussen de burgers, wel disconnectie. Voor de burgers wordt niet voldoende gezorgd. Medische diensten zijn onvoldoende en van slechte kwaliteit, en op vele plaatsen is er gebrek aan degelijk onderwijs.

Laten we ons zelf in de spiegel kijken

Zhoekov riep op: ‘Laten we ons zelf in de spiegel kijken: we zijn vergeten verantwoordelijkheid op te nemen en lief te hebben.’ Volgens hem is de regering autocratisch: ze vernietigt burgers die hun vaderland liefhebben en die niet bang zijn om verantwoordelijkheid op te nemen. Dit heeft nare gevolgen: de Russen zijn aan het uitsterven. Ieder jaar tellen we 400.000 Russen minder. Het gevolg van alcoholisme, zelfmoorden, moorden, slechte levensomstandigheden en emigratie.

Zhoekov denkt wel dat dit kan veranderen: ‘Ik twijfel er geen seconde aan dat mijn wens zal uitkomen. Ik kijk vooruit over de horizon van de volgende jaren en ik zie een Rusland vol met verantwoordelijke en liefhebbende mensen. Het wordt echt een gelukkig land. Laat elk van ons zich dit land inbeelden. Moge dat beeld ons leiden in ons werk, zoals dat bij mij het geval is.’

Het verdict

Op 6 december sprak de rechtbank het verdict uit. Het voelde als een vrijspraak: drie jaar probatie en het verbod om gedurende twee jaar een eigen blog te houden. Zhoekov mag wel in andere blogs publiceren.

Vermoedelijk is er over deze strafmaat diep nagedacht. Vier jaar strafkamp zou niet alleen aan talrijke universiteiten zware rellen veroorzaken maar Zhoekov zelf de status van held bezorgen. Het is duidelijk dat het Kremlin bezorgd is en een studentenopstand wil vermijden. Men weet niet echt hoe dat moet gebeuren want een lichte symbolische straf zal Zhoekov en andere studenten vermoedelijk niet afschrikken.

In feite is het internet de schuld van alles. De regering probeert al jaren dit instrument met veelal niet doeltreffende middelen onder controle te krijgen. Een volledige censuur zoals in China durft men niet aan omdat dit te veel reputatieschade zou opleveren. De grondwet garandeert immers de persvrijheid.

De naïeve, emotionele maar authentieke toespraak van de charismatische student Zhoekov is inmiddels wel onder honderdduizenden studenten verspreid. De modale Rus die voor nieuws vooral op de regeringsgezinde televisie afstemt, zal nagenoeg onwetend blijven over deze gebeurtenis. Het gevaar voor de regering is dus beperkt. Maar het zou me verwonderen mochten de studenten bij de voorbereiding van de parlementsverkiezingen van 2021 niet in actie komen. Zhoekov heeft hen wakker geschud. De regering tast in het duister over een adequate reactie en is bang. Massale repressie zal niet helpen. De toon is gezet.

Egor Zhoekov

Egor Zhoekov of de Russische J’accuse