Elena Grigorieva is dood. Om het leven gebracht door wurging en acht messteken in aangezicht en rug. Het gebeurde in de buurt van het Plein van de Overwinning in Sint-Petersburg. Men vond haar op 21 juli ’s avonds ter hoogte van het nummer 11 van Pulkovskajastraat. Ze was 41.

Twee weken geleden waren mijn vrouw en ik in de Tsarenstad. We zaten te genieten van een kop koffie op het terras van de chique Elisejev cafetaria op de Nevski Prospekt, de 4 kilometer lange boulevard die het plein Alexander Nevski met de Admiraliteit aan de Neva verbindt.

‘Er is niets beters dan de Nevski Prospekt, tenminste in Sint-Petersburg’. Zo begint Gogol zijn novelle uit 1835 die de naam van de laan als titel draagt. Maar wie rust zoekt kan er beter wegblijven. Je baant je met moeite een weg tussen de massa’s die onophoudelijk op en af struinen. Op de kruispunten met de kanalen staan tientallen straatventers klaar om je een boottochtje aan te smeren.

Elders wachten ruige types met zware motorfietsen op toeristen die zich geroepen zouden voelen om met hen het drukke verkeer te trotseren.

Bordje

Terwijl we van onze koffie genieten zien ik op enkele meters een jonge vrouw staan die net als de andere venters een bordje voor zich houdt. Maar ze lijkt niet op de straatverkopers die de toeristen lokken.

Ze is sober gekleed en loopt niet rond zoals de anderen. Mensen zijn geïntrigeerd. Ze blijven staan en lezen wat op haar bord geschreven is.

Sommigen spreken haar aan. Ook een viertal politiemensen hebben belangstelling voor de vrouw. Ze straalt vastberadenheid uit. De pandoeren intimideren haar niet. Een van hen haalt een schriftje boven en neemt enkele notities.

Daar blijft het bij: de vrouw zet haar eenzame actie verder. Ik betaal en sta op, nieuwsgierig naar haar boodschap.

Links op het bord zie ik een kinderlijke tekening van een meisje met paardenstaarten, een soort Pippi Langkous, met een rode bloem in haar linkerhand. Daarboven staat ‘#Wij (ik) zussen Chatsjatoerian’. Daarnaast, in grote rode en zwarte letters: ‘JOUW KEUZE – HET GEWELD ONDERGAAN OF ZELFVERDEDIGING’.

Boodschap

Inderdaad, deze vrouw heeft niets te verkopen. Ze heeft een boodschap. We proberen in gesprek te geraken met de activiste maar de communicatie verloopt stroef: mijn kennis van het Russisch is te beperkt en zij spreekt geen Engels.

We vragen haar of we een foto mogen nemen en verdwijnen weer in de mensenzee. Terug in het hotel google ik ‘zussen Chatsjatoerian’ en het blijkt te gaan om drie zussen van 17, 18 en 19 jaar die hun 57-jarige vader doodstaken terwijl hij een dutje deed.

Ze gaven zich onmiddellijk aan bij de politie en verklaarden dat hun leven in gevaar was. Hij had hen van kleins af aan geconditioneerd om zijn slaven te zijn. Sinds jaren sloeg en verkrachtte hij hen. De moeder en de zussen dienden klacht in bij de politie maar niets gebeurde. De zaak verhit de gemoederen in Rusland, er hebben acties plaatsgevonden om de zussen te ondersteunen. Twee van hen riskeren een celstraf van 20 jaar, de jongste die nog minderjarig was op het ogenblik van de feiten, 10 jaar. Het proces vindt plaats in augustus.

Vermoord

Op 23 juli zijn we terug in België. Op de digitale versie van Le Monde wordt mijn aandacht getrokken door een titel: ‘En Russie, une militante LGBT assasinée à l’arme blanche’.

De fotok mij bekend voor. Ja, het is de vrouw die we vruchteloos aanspraken, de vrouw die op de hectische Nevski Prospekt voorbijgangers probeerde gevoelig te maken aan het lot van de zussen Chatsjatoerian en die kordaat het hoofd bood aan vier politiemensen.

De Parijse krant vertelt nog dat ze niet aan haar proefstuk was. Ze waagde het ook te militeren tegen de annexatie van de Krim door Rusland en kwam op voor Oekraïners die gevangen zitten in Rusland. Ze stond op de zwarte lijst van een site die beloningen uitreikt aan wie op homoseksuelen jaagt. Op Facebook klaagde Grigorieva de site aan. Ze werd onlangs geblokkeerd maar de activiste wist dat haar leven gevaar liep.

Ondertussen werd een 38-jarige man uit Kirgizië opgepakt. De politie gaat ervanuit dat de moord in de intieme sfeer ligt. Zou het?

Omgekeerd

De eerste zin van Gogols Nevski Prospekt is ironisch want het kortverhaal gaat over twee mannen die de wijde boulevard op en af lopen in de hoop een vrouw op te pikken, maar dat lukt niet.

Het besluit van de verteller is dan ook ontluisterend: op de Nevski Prospekt ‘gebeurt alles omgekeerd’. Mijn reis naar Sint-Petersburg is achter de rug maar ze heeft nu een bittere nasmaak. Alles is omgedraaid. We kwamen moe maar euforisch thuis, het hoofd vol met beelden van de prachtige, keizerlijke stad, een stad die toeristen uit de hele wereld aantrekt en in de watten legt. Maar Sint-Petersburg is blijkbaar ook een stad waar je vogelvrij kan verklaard worden als je opkomt tegen onrecht of gewoon wil zijn wie je bent.

Ook al zou je niet achter de strijd van Elena Grigorieva staan, dan nog had zij het recht haar mening te verkondigen. Graag breng ik hulde aan haar moed.

Elena Grigorieva

Dood in Sint-Petersburg