Roemenen zijn boos, erg boos. Het Oost-Europees land — Roemenen zelf rekenen zich tot de Balkan — is dertig jaar na de val van Nicolae Ceaușescu, de communistische dictator die bijna dertig jaar het land leidde, nog altijd op zoek naar een eigen weg vooruit. Die weg ligt vol obstakels, zo bewijst ook de (nieuwste) politieke onrust in Bucharest.

Op 24 november vond de eerste ronde van de presidentsverkiezing plaats. Dat presidentschap is, in tegenstelling tot in sommige andere landen, geen ceremoniële of secundaire functie. De Roemeense president wordt rechtstreeks verkozen en benoemt een eerste minister die op de steun van het parlement moet kunnen rekenen. Het staatshoofd is de leider van de strijdmacht, heeft een beperkt vetorecht over wetgeving en vertegenwoordigt het land in buitenlandse aangelegenheden. Dat dit ambt erg op het Franse presidentschap lijkt, is geen toeval.

De president is een belangrijk persoon, en de presidentsverkiezing is een belangrijke keuze. Na de eerste ronde, waarin een tiental kandidaten afvielen, werd die keuze geboetseerd tot een tweestrijd tussen Elena Lasconi van de liberale partij (19 procent in de eerste ronde) en Călin Georgescu, de onafhankelijke, radicaal-rechtse kandidaat (23 procent in de eerste ronde). Dat deze tweestrijd erg lijkt op zijn meest recente Franse tegenhanger, is wellicht wel toeval.

Rechtse opmars

Georgescu kwam als eerste uit de bus. Dat kwam als een verrassing, zij het geen al te grote: uiterst rechts — een beladen, moeilijk te definiëren term die we hier gemakkelijkheidshalve gebruiken — deed het al langer goed in de peilingen.

De oprichting in 2019 van de ‘Alianța pentru Unirea Românilor’ (de ‘Alliantie voor de Unie van Roemenen’ of ‘AUR’) bleek een voorbode van de rechtse opmars. Tijdens de parlementsverkiezingen van 2020 haalde de partij, één jaar na haar oprichting, 9 procent van de stemmen binnen, goed voor een vierde plaats. Vier jaar later eindigde de partij tijdens de Europese parlementsverkiezingen op de tweede plaats, met 15 procent van de stemmen en zes van de drieëndertig Roemeense EU-zetels. (Een groot centrumblok haalde net geen 50 procent van de stemmen binnen.)

Călin Georgescu is geen lid van de AUR; hij deed mee op eigen kracht. AUR vaardigde wel haar eigen man af, die met 14 procent op de vierde plaats eindigde. Wie een snel optelsommetje maakt, weet dat uiterst rechts enkel op deze manier al aan 37 procent van de stemmen komt. Georgescu is in de tweede ronde, die op 8 december doorgaat, zeker niet kansloos. Maar hoe komt dat?

Problemen

Roemenië is een land met problemen. Als percentage van de bevolking heeft het land, volgens één schatting, de vijfde grootste diaspora ter wereld. Roemenen trekken massaal weg, hoofdzakelijk naar andere Europese landen, wat met de toetreding van Roemenië tot de Europese Unie in 2007 heel wat makkelijker werd. In 2023 leefden meer dan drie miljoen Roemeense burgers (op een totaal van 19 miljoen) in een ander EU-land. Daarmee heeft Roemenië met voorsprong de grootste EU-emigratie van het Europees blok.

Dat wegtrekken gebeurt niet zonder reden; dat stemmen voor (rechtse) antisysteempartijen evenmin. Roemenië is een land met grote problemen. De emigratie voedt deze problemen: de vertrekkers zijn immers geen dwarsdoorsnede van de bevolking, wel vaak de meest ambitieuze en hoogopgeleide staatsburgers. Dezelfde mensen die in een markteconomie verantwoordelijk zijn voor innovatie en jobgroei, zoeken andere oorden op. Die ‘brain drain’ maakt Roemenië vooralsnog niet hersendood, maar wel al decennialang dodelijk ziek.

Armoede

Roemenië blijft één van de armste EU-landen. Volgens Eurostat loopt een derde van de Roemeense bevolking het risico op armoede of sociale uitsluiting op basis van geslacht of leeftijd. Daarmee is het koploper. Het mediaan inkomen van het Roemeens gezin ligt bijna 70 procent lager dan het EU-gemiddelde en de pensioenuitgaven door de overheid horen bij de laagste van Europa.

Roemenië heeft de laagste gezondheidszorguitgaven per capita van de hele Unie: 858 euro per inwoner (in 2022). Vergelijk dit met andere Oost-Europese landen: 1.171 euro in Hongarije, 1.137 euro in Polen, 1.561 euro in Slovakije en 2.594 euro in Slovenië. Intussen stegen de prijzen sneller dan in de rest van de Unie: sinds 2018 stegen de voedselprijzen met bijna 60 procent, het EU-gemiddelde is 40 procent. Bijna een kwart van de bevolking kan dagelijks geen maaltijd met vis, kip of vlees kan op tafel zetten. Daarmee is Roemenië, u raadt het, de koploper in de Unie.

Corruptie

Nu vraagt u zich misschien af waarom die hardwerkende, hoogopgeleide Roemenen niet vechten voor hun land. U heeft geen ongelijk. De brain drain verwijdert de knapste koppen en doet de middenmaat regeren (nog meer dan in België). Wie met zo’n knappe kop spreekt, weet snel waarom: corruptie. Tonnen corruptie.

Corruptie, in het bedrijfsleven, de medische sector, de magistratuur, het onderwijs en, natuurlijk, de politiek. Wie een snelle doktersbehandeling wil, heeft best wat smeergeld bij, wie een baan wil, kent best iemand (en heeft ook best wat smeergeld bij). Uit de Corruption Perceptions Index van 2023 blijkt dat binnen de EU alleen Hongaren en Bulgaren een slechtere indruk hebben van hun land. Roemenen vertrouwen Roemenië niet, niet met hun carrière, niet met hun gezin. Ze zien hun land graag, maar vanop afstand.

De nationale overheid kan rekenen op steun van 30 procent van de bevolking. Opmerkelijk (en enigszins contra-intuïtief): het vertrouwen in de EU ligt bijna dubbel zo hoog. Eén overheidsinstantie doet het dan weer wel goed, al is dat niet noodzakelijk positief voor de toekomst van het land: het leger wordt vertrouwd door zeven op de tien Roemenen.

Elena Lasconi

Roemenië zit in nesten