Er lopen heel wat veinzende cynici rond wanneer het onderwerp ‘verkiezingen’ wordt aangesneden. Er zijn zij die beweren dat hun stem niets waard is, maar toch reikhalzend uitkijken naar de volgende verkiezing. Misschien is het gewoon bon ton te zaniken over het staatsmodel dat heeft bijgedragen tot onze betrekkelijke welvaart, veiligheid en vrijheid, maar wanneer puntje bij paaltje komt, gelooft de overgrote meerderheid van ons nog steeds dat die ene zondag weegt op het gevoerde beleid.

Aflossing van de wacht

We weten, voelen dat het stembiljet een werkelijk wapen is. Vele Vlamingen bekampen de nieuwbakken Vivaldiregering als zijnde een ‘anti-Vlaamse’ regering, maar niemand predikt, online of op straat, een gewelddadige, ‘pro-Vlaamse’ revolutie. Tegenstanders kijken uit naar de stembusslag van 2024 – Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken zelfs heel uitdrukkelijk met zijn ‘Plan 2024’ – om de Avantikliek richting kiesdrempel te duwen. We erkennen en appreciëren de macht van de stembus en de belofte van een mogelijke aflossing van de wacht.

Het is die mogelijkheid die in de Verenigde Staten onder druk komt te staan. De idee dat zelfs indien een verkiezing verloren wordt, het de volgende keer misschien wel raak zal zijn, verliest haar aantrekkingskracht. Verkiezingsjaar 2020 wordt voor beide politieke partijen als do or die voorgesteld. Voor Republikeinen heeft dit veel te maken met de vrees voor een permanente concentratie van macht in Democratische handen na 3 november.

Op het eerste gezicht vreemd, aangezien de Republikeinse partij het Witte Huis, de Senaat en, althans op papier, het Hooggerechtshof controleert. Uit de uitspraken van Republikeinse hoogwaardigheidsbekleders, opiniestukken uit conservatieve bladen en berichten op sociale media distilleren we evenwel het volgende, door rechts gevreesde stappenplan.

Immigratie

De eerste stap is het verlenen van burgerschap aan de miljoenen niet-Amerikanen die illegaal het land binnenkwamen. In principe kunnen zij het voorwerp uitmaken van een deportatie naar het vaderland. Maar zolang zij niet in aanraking komen met het (straf)gerecht, slagen velen erin om een leven op te bouwen in de schaduweconomie van de VS. Voor illegale immigranten die als minderjarige het land binnenkwamen – de zogenaamde Dreamers – werkte oud-president Barack Obama een officieel – zij het waarschijnlijk ongrondwettelijk – gedoogbeleid uit. Het voorgaande betekent evenwel niet dat zij over dezelfde politieke rechten beschikken als Amerikaanse staatsburgers, zoals het stemrecht.

Dat is een recht dat vele Democraten maar al te graag willen toekennen aan de inwoners die zij eufemistisch ‘undocumented’ (‘papierloos’) noemen. De beweegredenen zijn daarbij niet uitsluitend ideologisch-filosofisch. Eenvoudige power politics doet hen besluiten dat deze nieuwe groep stemgerechtigde Amerikanen massaal haar steun zou verlenen aan Democratische kandidaten. Dit zou tot positieve resultaten leiden in staten waarin voor de Democratische Partij vaak ‘net niet’-verkiezingsresultaten uit de bus kwamen. Arizona, bijvoorbeeld. Of Texas, waar meer dan vijf procent van de inwoners illegaal op het grondgebied van de Lone Star State verblijft.

Puerto Rico en D.C.

Indien de Republikeinse presidentskandidaat Texas verliest, verliest hij of zij de verkiezing. Maar ook de Republikeinse fractie in de Senaat zou twee zetels verliezen. De Amerikaanse upper chamber bestaat uit twee senatoren per staat, goed voor 100 senatoren in totaal. En Democraten hopen via deze regularisatiemaatregel typisch Republikeinse staten in een Democratische plooi leggen.

Het grondgebied van de VS is evenwel meer dan de som van de 50 staten. Zo is er de hoofdstad, Washington D.C., die onder rechtstreekse controle van de federale overheid staat en geen deel uitmaakt van de haar omringende staten. Ook zijn er verschillende overzeese gebieden, zoals Guam en Puerto Rico, met een hybride status. Hun vertegenwoordiging op het federale niveau is bijzonder beperkt, eigenlijk onbestaande. Zo verkiezen de meer dan drie miljoen Puerto Ricanen geen kiesmannen voor het presidentieel kiescollege, noch vaardigen zij stemgerechtigde leden af naar het federale parlement.

Maar zowel in D.C. als in Puerto Rico zijn er prominente bewegingen actief die de opname van het territorium als staat in de Unie promoten. Ook op het vasteland zijn Democratische politici hier wel voor te vinden. Deze twee nieuwe staten zouden, zo luidt de redenering, de Republikeinse fractie van senator Mitch McConnell permanent in de minderheid duwen. De hypothetische hoofdstad-staat zou zeker helpen. Zo stemde tijdens de presidentsverkiezing van 2016 meer dan 90 procent van de inwoners van Washington D.C. voor de Democratische presidentskandidate Hillary Clinton. In het Spaanstalige Puerto Rico is het geen uitgemaakte zaak dat de Democratische kandidaat als winnaar uit de stembus komt, al zou de Republikein waarschijnlijk de underdog zijn.

De Senaat als bolwerk

Het wordt ondertussen duidelijk dat de Senaat het slagveld wordt waar de machtsuitbreiding ten voordele van de Democratische partij moet geschieden. Maar de impact van de voormelde regularisatiemaatregel en de uitbreiding van het aantal staten zou onvoldoende bevredigend zijn indien de archaïsche procedures van deze kamer gehandhaafd worden.

In beginsel kan de minderheidspartij in de Senaat wetsvoorstellen tegenhouden door een procedure die in de volksmond de ‘filibuster’ wordt genoemd. Het inroepen van deze procedure leidt er de facto toe dat de het aantal vereiste stemmen verhoogd wordt van de helft plus één naar 60. Dit leidt tot onderhandelingen tussen meerderheid en minderheid waarbij beide fracties water bij de wijn moeten doen. Zelden bestaan de rangen van één partij immers uit 60 of meer senatoren. De laatste keer was in 2010, toen toenmalig president Barack Obama kon rekenen op een 60-koppige fractie in de Senaat.

Net daarom promoten partij-iconen als Obama en senator Elizabeth Warren de afschaffing van de filibuster. De overheidsovername van de gezondheidszorg (‘Medicare for all’), implementatie van de ‘Green New Deal’ of garantie van kosteloos hoger onderwijs worden immers bijzonder moeilijk indien progressieve parlementariërs hun conservatieve collega’s moeten overtuigen. Verwijs deze procedureregel naar de prullenmand en de progressieve wishlist wordt plots mogelijk.

ACB en RBG

En blijken sommige aspecten van deze lijst vol lekkers ongrondwettelijk, dan volstaat het om de grondwetsscheidsrechter ideologisch te herschapen. Zo weigerde de Democratische presidentskandidaat Joe Biden al meermaals een antwoord te geven op de vraag of hij een verhoging van het aantal rechters in het Hooggerechtshof steunt.

Dat is immers het impliciete dreigement van Democratische politici en progressieve opiniemakers wanneer zij beweren dat ‘alle opties op tafel liggen’. Indien president Trump de vacature die openviel na het overlijden van de progressieve rechter Ruth Bader Ginsburg invult door de benoeming van de conservatieve Amy Coney Barrett, dan kan een president Biden, gesteund door een Democratisch Congres, een naar eigen goeddunken bepaald aantal nieuwe opperrechters installeren.

Van deze potentiële stappen gruwelen de Republikeinse Partij en haar aanhangers. Conservatieve Amerikanen vrezen een steeds groeiende federale overheid, bemand door Democratische verkozenen en bureaucraten, die in al wat ze doet het groen licht krijgt van de rechterlijke macht.

Mogelijk

Het voorgaande is geen angstdroom van een partij die vreest in november aan het kortste eind te zullen trekken. Geen van de voornoemde ingrepen vereist immers een logge grondwetsherziening of een wijziging aan één of andere bijzondere meerderheidswet (zoals dat in België het geval is). Het toevoegen van nieuwe staten, het legaliseren van illegale inwoners en het verhogen van het aantal opperrechters gebeurt bij gewone wet. Voor de afschaffing van de filibuster ligt de lat zelfs nog lager. Aangezien de supermeerderheid maar een bepaling is in het huishoudelijk reglement van de Senaat, kan deze door een eenvoudige meerderheid der senatoren worden afgevoerd.

Dit is het kader waarbinnen een nieuwe Yougov-peiling moet worden geplaatst. Uit deze peiling blijkt dat 36 procent van Republikeinen geweld gerechtvaardigd acht om de eigen politieke ambities te verwezenlijken. (Ook voor Democraten schoot dit percentage de hoogte in. 33 procent van hen aanvaardt geweld. In 2017 was dit eveneens 8 procent.) Begin 2017, net na Trumps eedaflegging, was dit amper 8 procent. Conservatieve Amerikanen verliezen, met andere woorden, hun geloof in de wissel van de wacht. En dat betekent de dood van de Amerikaanse democratie.

Elizabet Warren

Republikeinen vrezen progressieve staatsgreep