Paus Franciscus bezoekt volgende week vrijdag de KU Leuven. Rik Torfs schreef eerder al dat over dit bezoek gêne bestaat binnen de universiteit. Blijkbaar werd de paus uitgenodigd vóór de heropflakkering van de pedofilieschandalen na de VRT-documentaire Godvergeten, en zitten velen er nu wat mee verveeld.

Het pausbezoek wordt op de website van de KU Leuven alvast weggemoffeld. Op de hoofdpagina vind je er geen informatie over en onder ‘evenementen’ wordt uitvoerig bericht over de opening van het academiejaar op 18 september en de viering van de 600ste verjaardag van de universiteit.

Het is nochtans naar aanleiding van die 600ste verjaardag dat de paus op bezoek komt, maar zelfs als je klikt op ‘600 jaar KU Leuven’ vind je niets over de man. De universiteit vermeldt de paus trouwens ook niet in de evenementenkalender of in de papieren agenda.

Goed zoeken

Pas als je de zoekterm ‘pausbezoek’ typt in de zoekbalk van de website kom je terecht op een pagina met informatie. Blijkt dat de paus in de Promotiezaal met het ‘bestuur en de staf’ van de universiteit in gesprek zal gaan over de meest kwetsbaren in de samenleving, in het bijzonder de vluchtelingen.

De deelname aan dit gesprek is ‘op exclusieve uitnodiging’. Met andere woorden: de ontmoeting van de paus met de universitaire gemeenschap wordt een relatief kleinschalig en exclusief gebeuren, al zal er wel een livestream worden voorzien.

Den Dreef

Wat een contrast met het vorige pausbezoek aan de universiteit, op 20 mei 1985. Toen was er een ontmoeting van Johannes Paulus II met de universitaire gemeenschap in het voetbalstadion van Leuven, Den Dreef.

Dat stadion was in die tijd weliswaar kleiner dan vandaag, maar om zoveel mogelijk mensen een plaats te geven werd de grasmat gevuld met banken gemaakt van bierbakken. Volgens de kranten waren er 22.000 aanwezigen.

Controversiëler dan vroeger

Je zou kunnen denken dat het bezoek nu wat meer in mineur zal verlopen omdat de paus controversiëler is dan in 1985. Maar dat klopt niet helemaal, of zelfs helemaal niet. In de jaren tachtig, tijdens de late naweeën van mei ’68, was de paus de baarlijke duivel voor de grote groep van progressieve studenten.

Johannes Paulus II werd niet alleen verketterd omwille van zijn conservatieve ethische standpunten, maar ook — en vooral — omdat hij de strijd aanbond tegen het communisme en de bevrijdingstheologie.

Maandenlang was er in Leuven agitatie door het pausbezoek. Er waren betogingen. Publieke gebouwen en kerken werden beklad met agressieve graffiti

Maandenlang was er in Leuven agitatie door het pausbezoek. Er waren zelfs betogingen en publieke gebouwen en kerken werden beklad met agressieve graffiti. Tijdens de paasvakantie werd door het comité ‘Golden Pope’ brand gesticht in het verbondssecretariaat van het KVHV. De volledige gelijkvloerse verdieping brandde uit.

De uiterst linkse studenten konden het maar moeilijk verkroppen dat het KVHV de drijvende kracht was achter het ‘Vlaams Jeugdcomité voor het pausbezoek’.

Grootschalige ontmoeting

In die beladen sfeer durfden de kerk en de universiteit het toch aan om een open en grootschalige ontmoeting met de paus te organiseren. Sterker nog: in plaats van er met een wijde bocht omheen te lopen, plaatste de universiteit de meest heikele en gevoelige thema’s centraal tijdens de viering. Moedig, dat was het minstens.

Rector Pieter De Somer, die een maand later zou overlijden, hield er zijn legendarisch geworden toespraak over ‘het recht op dwaling’. ‘De KU Leuven beschouwt het als haar plicht gevestigde waarheden bestendig in vraag te stellen en zo nodig aan te passen aan de taal en het denken van de tijd’, sprak hij.

‘Dit leidt onvermijdelijk tot botsingen tussen dwaling en orthodoxie, en soms tot de overgang van dwaling naar orthodoxie. (…) Wetenschappelijke vorsers dient de vrijheid tot dwalen te worden toegekend: dat is een essentiële voorwaarde opdat zij als onderzoekers hun opdracht — en de universiteit als instelling de hare — zouden kunnen vervullen.’

Kritiek

Studentenvertegenwoordigster Els Gryson slaagde erin om op een genuanceerde en respectvolle manier de kritiek ten aanzien van de paus te vertolken. Ze vond het verheugend dat bevrijdingstheoloog en jezuïet Jon Sobrino een paar maanden eerder een eredoctoraat had gekregen aan de KU Leuven.

Al bij al was het een merkwaardige gebeurtenis: een intellectueel hoogstaande uitwisseling van ideeën over cruciale en controversiële geloofskwesties, en dat niet in de beslotenheid van een aula of promotiezaal, maar voor een publiek van 22.000 mensen

Over de ethische kwestie zei ze: ‘Wij zoeken ook naar een moraal die mensen bevrijdt en die relaties uit de sfeer haalt van geboden en verboden. De zekerheid waarmee onze kerk bepaalde ethische gedragsregels poneert, vervreemdt haar van de jeugd. Dat laat ons niet onverschillig.’ Er klonk toen wel wat boegeroep vanuit het publiek.

Gevoelige thema’s

Johannes Paulus II zelf ging de gevoelige thema’s ook niet uit de weg. Over de relatie tussen de kerk en de universiteit zei hij: ‘In de schoot van een levendige katholieke universiteit leren gelovige professoren en studenten als het ware instinctief, of beter gezegd door een speciale genade, hun kennis en onderzoek plaatsen in een perspectief dat zich openstelt voor geheel de waarheid.’

En over de ethische standpunten: ‘De theologie hoort per definitie thuis binnen de geloofsschat zoals die door het kerkelijke leergezag wordt doorgegeven, bewaard en verklaard, zowel wat het dogma betreft als de christelijke en ethische implicaties.’

Merkwaardige gebeurtenis

Al bij al was het een merkwaardige gebeurtenis: een intellectueel hoogstaande uitwisseling van ideeën over cruciale en controversiële geloofskwesties, en dat niet in de beslotenheid van een aula of promotiezaal, maar voor een publiek van 22.000 mensen.

Waarom kan dat vandaag niet meer? Misschien zijn het de militante linkse studenten van destijds die het nu voor het zeggen hebben aan de universiteit. Het zal ook niet helpen dat bijna twee derde van de KU Leuven-personeelsleden stemt voor linkse partijen, waarvan de standpunten rond ethische dossiers diametraal tegenover die van de paus staan.

Er is natuurlijk ook de obsessie met diversiteit, die omslaat naar een schaamte rond de eigen katholieke identiteit. Maar er is vooral de bedrijfs- en marketinglogica die vandaag overheerst aan de universiteit, de angst dat de associatie met het instituut kerk schadelijk is voor het imago, en dus voor het aantal inschrijvingen.

Wat overblijft is een vreemde paradox: om te zien hoe een universiteit én onbeschroomd katholiek kan zijn én kritisch én modern moeten we veertig jaar terugkeren in de tijd.

Els Gryson

Pausbezoek met de handrem op