Vorige week stond in de krant dat, hoewel de PvdA de ene na de andere slechte verkiezingsuitslag scoort, de partij tóch ruim vijftig burgemeesters heeft – denk maar aan Marcouch (Arnhem), Depla (Breda), Dijksma (Utrecht), Aboutaleb (Rotterdam), Dijsselbloem (Eindhoven) en Heerts (Apeldoorn). Alleen VVD en CDA leveren er meer. Dan hebben we het nog niet over allerlei andere publieke en semi-publieke organisaties, commissarissen en bestuursraden, waar de kwakkelende PvdA ook bijzonder sterk vertegenwoordigd is. Ondertussen hebben PVV (grootse oppositiepartij in de Tweede Kamer) en FvD (bij verre de grootste ledenpartij in Nederland) er niet één. Hoe kan dat?

Gekonkel in Den Haag

In theorie – formeel – dient de burgemeester altijd boven de partijen te staan. Maar in de praktijk heeft politieke kleur wel degelijk invloed, al is het maar omdat een burgemeester toegang heeft tot het netwerk van coalitiepartijen om iets te regelen in Den Haag.

Het valt op dat de PvdA nog altijd hofleverancier is van burgemeesters en nog steeds de vruchten plukt van de lange mars door de instituties – iets waar decennia werk in is gestoken en dat zich nog altijd uitbetaalt. Decennialang lobbyen en netwerken sorteert véél meer en langduriger effect dan af en toe een vlaggetje of protestmars. Bij de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar haalde de PvdA landelijk een magere 8 procent van de stemmen. Toch staat in ruim 17 procent van de gemeenten een PvdA’er aan het roer.

De gemeenteraad kiest de burgemeester

Je kunt er dan nog over discussiëren in hoeverre een burgemeester een keuze is van de betreffende gemeenteraad – die een vacature opstelt – dan wel van de Commissaris van de Koning – ook weer zo’n benoemde functie, die zich actief met het proces bemoeit. Acht jaar was ik gemeenteraadslid en destijds heb ik zelf een burgemeester moeten kiezen. Het proces was strikt geheim: er werden geen namen getoond maar wel werden de partijen vermeld, plus algemene omschrijvingen van de betreffende. Het is jammer dat ik geen aantekeningen heb gemaakt van het document waarop de raad de keuze moest baseren. Het waren ambivalente statements over eigenschappen die even goed een nadeel als een voordeel konden zijn, afhankelijk van wie het woord voerde.

Er wordt vaak gezegd dat partijen mensen zoeken met ‘bestuurservaring’. Met andere woorden: burgemeestersposten blijven gereserveerd voor mensen vanuit het bestuurskartel, dat een krimpende hoeveelheid burgers vertegenwoordigt: de coalities waarmee wordt geregeerd, zijn steeds kleiner en krapper. Ook zijn er relatief veel burgemeesters van GroenLinks en SGP – partijen die nog nóóit hebben geregeerd. Daarmee is het argument van bestuurservaring deels ook een gelegenheidsargument om de status quo en de ‘ons-kent-ons’ bestuurderscultuur te verdedigen.

Hand in eigen boezem

Tot slot moeten rechtse partijen ook de hand in eigen boezem steken. Nu ik steeds meer ervaring opdoe in de lokale politiek, is duidelijk dat rechts vaak zelf niet wil. Nog even los dus van de werkelijke vijandige uitsluiting door de kartelpartijen, waarmee we ook in Arhem te maken kregen. Men heeft een baantje, de huur wordt betaald, ageren en aanschoppen tegen de kartelplannen is het verdienmodel en wat men gewend is. Zelf initiatief nemen, ho maar. Met andere woorden: onder alle maatschappelijke deughaat zijn rechtse politici in een oppositionele en reagerende rol vastgeroest. De Frankfurter Schule noemde dit: repressieve tolerantie. Je verinnerlijkt je rol als underdog en conformeert jezelf aan datgene waar je tegen uitvaart.

Neem nu de VNG – de Vereniging Nederlandse Gemeenten. Hiervan zijn alle gemeenten en gemeenteraadsleden lid, vaak zonder het zelf te weten. Ook speelt het VNG een hoofdrol in het aanwijzen van vertegenwoordigers in het Comité van de Regio’s in Brussel. Er is nooit geprobeerd vanuit rechtse zijde om hier serieus invloed op uit te oefenen. Het is opmerkelijk, want VNG ontvangt lidmaatschapsgelden van rechtse gemeenteraadsleden en zou óók in hun belang moeten handelen en denken. Dus VNG zou niet alleen enthousiast voorop moeten lopen in het uitvoeren van de Sustainable Development Goals, maar dient tevens recht te doen aan de traditionele waarden en het patriottisme dat belangrijk is voor veel rechts-realisten.

Rechtse broederstrijd

Toen ik een brug probeerde te slaan tussen FVD, LPF, PVV en BVNL, om samen een steen te werpen in deze vijver, ontdekte ik hoe velen de boot afhouden. Zo blijkt maar weer: we slaan geen deuk in een pakje boter – de oppositierol is voor velen vooralsnog te comfortabel.

Wel wil ik hier positief melding maken van niet alleen Thierry Baudet en Emilia Mertens, maar ook van LPF Breda en LPF Eindhoven, want zij zijn op dit dossier duidelijk constructief en productief. Ik heb geleerd dat men elkaar ‘op rechts’ binnenskamers soms nog harder cancelt dan in de mainstream cultuur, bang voor ‘foute associaties’ enzovoorts – een zelfinterpretatie die voortkomt uit repressieve tolerantie.

Emilia Mertens

Rechtse partijen in Nederland falen om burgemeesters te benoemen