Nog maar enkele weken terug lag premier Boris Johnson op intensieve zorgen. Plaatsvervanger Dominic Raab probeerde het publiek gerust te stellen: ‘Boris is een vechter’ zei hij tegen de pers, ‘die redt het wel’.

Wie zou iets kwaad zien in die woorden, niemand toch? Dan rekent u buiten de Engelse media. Raab was nog niet uitgesproken of er stak een storm van verontwaardiging op. BBC-anker Emily Maitlis, bijvoorbeeld, pakte in een Newsnight-uitzending uit over Raab: ‘Wat zijn dat voor rare praatjes!? Is die Raab soms een arts dat hij zo precies weet hoe je het virus overleeft? En waren de doden soms géén vechters?’

De middengolf voorbij

Als student luisterde ik altijd naar de BBC World Service op de middengolf. Journalistiek op z’n best, altijd de snelste en betrouwbaarste bron van informatie, neutraal maar scherp. Dat lijkt verder weg dan ooit. Engeland zit in een ongelukkige situatie, waarin de journalistiek onder de voet is gelopen door politiek activisme. Er is een nieuwe uitdrukking voor waar Engelse media zich tegenwoordig vooral mee bezig lijken te houden: ‘gotcha journalism‘ – journalistiek van ‘kip ik heb je’…

Nieuwspresentatoren die hun eigen mening ventileren kunnen al knap hinderlijk zijn, maar in Engeland gaat het nog veel verder. Sommige presentatoren doen bijna niks anders meer dan dat. Feiten spelen vaak geen rol en de ankers lijken bijna allemaal dezelfde feitenvrije mening te hebben: brexit fout, Boris Johnson slecht…

En dan doet de BBC het nog keurig vergeleken bij zenders als Channel 4 en ITV.

De Cummings-saga

Het hoogtepunt van deze gekkigheid kwam deze week en haalde ook hier de pers. De belangrijkste adviseur van Boris Johnson en de meest gehate man in Westminster was het lijdend voorwerp: Dominic Cummings.

Zijn campagnestrategieën leverden een belangrijke bijdrage aan de winst van het leave-kamp in 2016, dat opbokste tegen een remain-campagne met veel meer geld én het hele overheidsapparaat achter zich.

Die leave-campagne heeft gelogen, is u misschien nog bijgebleven. Dat is er in heel Europa ingeramd, maar intussen werd er in Engeland over ieder detail geprocedeerd – bijvoorbeeld over de fameuze tekst op een bus met het bedrag dat de Engelse gezondheidszorg er per week bij zou krijgen na brexit.

Geen enkele klager kreeg gelijk, daar hoor je dan weer niks over…

Afstand houden

Dominic Cummings speelt een rol in het regeringsbeleid rond de epidemie, bijvoorbeeld bij het vaststellen van de afzonderingsmaatregelen, die qua striktheid ongeveer tussen Nederland en Frankrijk in zaten. Toen het erop leek dat hij zelf die regels had overtreden, explodeerde bijna de hele Engelse pers.

Media en politieke tegenstanders van de regering eisten zijn ontslag, nog voor iemand had uitgezocht wat er precies was gebeurd. Genoemde Newsnight-presentatrice Emily Maitlis ging helemaal los in de uitzending van afgelopen dinsdag. De BBC kreeg daar inmiddels al duizenden klachten over, maar geeft niet toe dat het misschien onverstandig was een nieuwspresentatrice een politieke verklaring te laten afleggen. Maitlis werd wel de volgende dag vervangen…

Hordes fotografen en journalisten van tabloids bivakkeren nog altijd voor Cummings huis in Londen. Iedere keer als hij naar buiten of naar binnen gaat, drommen ze om hem heen: een wonderlijk gezicht in deze tijd van social distancing…

Mediaproces

Waar ging dit allemaal om? Er was bekend geraakt dat Cummings met vrouw en kind zijn ouders in het Noord-Engelse Durham had bezocht, ruim 400 kilometer van Londen… Het echtpaar was eerder mogelijk besmet geraakt – misschien via Boris Johnson – en voelde zich steeds zieker worden. Ze zagen zich genoodzaakt hun autistische 4-jarige zoontje uit voorzorg bij familie onder te brengen. Vanwege dat autisme kon dat alleen bij vertrouwden.

Uiteindelijk knapten Cummings en zijn vrouw op en gingen ze terug naar Londen.

Cummings opereert normaal gesproken achter de schermen, maar hield afgelopen dinsdag een persconferentie in de tuin van Downing Street – de eerste in zijn leven – om uit te leggen hoe het precies was gegaan. Aanleiding was een stortvloed aan onjuiste geruchten en onzinverhalen in de pers – bijvoorbeeld dat hij tweemaal naar zijn ouders zou zijn gereden.

Hij benadrukte alle regels in acht te hebben genomen en van iedereen ruim afstand te hebben gehouden. Het gezin bivakkeerde in een apart huisje op het terrein van zijn ouders, eten en boodschappen werden voor de deur gezet, enzovoort.

Er was één vaag punt: dat hij een keer in de buurt was rond gaan rijden, om ‘zijn ogen te testen voor de terugrit naar Londen’. Toen waren ze ook onderweg nog eens gestopt en de auto uitgegaan omdat zijn zoontje moest plassen…

Borstklopperij

Engeland werd de afgelopen maanden bezocht door een plaag van verklikkers, die eindeloos de politie bellen omdat de buurman zich niet aan de regels houdt. Zo was er ook een 70-jarige die zich openlijk op de borst klopte dat hij Cummings had herkend, en voor de zekerheid nog even het kenteken van zijn auto had laten ‘natrekken’.

Daar is het laatste woord nog niet over gesproken: particulieren hebben geen toegang tot dat register. Deze bejaarde bleek bovendien een bekende Labour-activist te zijn…

De verzamelde journalisten stelden Cummings na zijn verhaal allemaal dezelfde twee vragen: ‘Heeft u er geen spijt van dat u de regels heeft overtreden?’ en ‘Begrijpt u dat het publiek razend is, omdat zij wél de regels moeten volgen?’

Cummings bleef hetzelfde antwoord geven: ‘Ik heb de regels niet overtreden en mocht er iemand razend zijn, dan is dat omdat hij is opgestookt door de media.’

Opmerkelijk is dat de meeste journalisten altijd maar pretenderen voor het publiek te spreken. Maar volgens recente peilingen geniet Boris Johnson een populariteit van over de 50%, terwijl hij door het overgrote deel van de media steevast wordt afgeschilderd als een leugenachtig en onbetrouwbaar sujet, met corona-bloed aan zijn handen en incompetente ministers in zijn kabinet. Daar rammelt iets…

Twee maten en gewichten

Over parlementsleden en hooggeplaatsten die echt de regels hebben overtreden, wordt nauwelijks gesproken. Zoals bijvoorbeeld de zoon van Neil Kinnock, MP voor Labour, die voor de verjaardag van zijn inmiddels hoogbejaarde vader naar een andere stad ging met zijn echtgenote.

Of de leider van de Schotse nationalisten in het Lagerhuis, die vrolijk tweette dat hij vanuit Londen naar zijn vakantiehuisje was gereisd in het noorden van Schotland, 1000 kilometer verderop. Toen dat werd opgemerkt haalde hij die tweet meteen weer weg…

Ian Blackford MP (leader of #SNP delegation in Westminster) travelled over 600 (620+ ferry) miles with Covid symptoms into self isolation from London to the Isle of Skye (Scotland). That's 360 miles more with a ferry journey than Dominic Cummings travelled.

Where's the outrage? pic.twitter.com/kJlVdcuAiB

— Thomas Evans ♿ (@ThomasEvans1984) May 26, 2020

Alles is brexit

Uiteindelijk gaat het om brexit. De frontale aanval op een vader die schijnbaar het beste voor zijn autistische zoontje probeert te doen, lijkt nog het meest op een cynische poging om de regering Johnson onderuit te halen, de Britse positie in de onderhandelingen met de EU te verzwakken, en uitstel van brexit af te dwingen.

Niet zonder succes: ook tientallen van Johnsons eigen 365 parlementsleden roerden zich en vroegen ontslag van Cummings: zo ongeveer de laatst overgebleven remainers in de fractie van de Tories… En de brief die Michel Barnier, de onderhandelaar van de EU, uitgerekend nu verzond naar leden van de oppositie, waarin hij zich bereid verklaart brexit twee jaar uit te stellen, doet een gecoördineerde actie vermoeden…

Het Engelse establishment is in meerderheid tegen brexit, net als de media. Voor hen vertegenwoordigt Dominic Cummings als brein daarachter het absolute kwaad. Door wrok over het verloren referendum en de verloren verkiezingen is de coronacrisis in Engeland meer dan waar ook een politieke kwestie geworden.

Hand in eigen boezem

Er komt een terugslag, dat garandeer ik u. De populariteit van Boris Johnson is een indicator dat het publiek zich weinig aan de pers gelegen laat liggen. Uit onderzoek door Sky News van ruim vóór het mediacircus rond Cummings bleek het vertrouwen in wat kranten en televisie te melden hebben over de epidemie toen al nog maar rond de 20% te liggen.

Laten we echter niet vergeten dat Engeland een ongeëvenaarde traditie heeft van de beste journalistiek ter wereld. En uiteraard zijn lang niet alle Engelse journalisten de weg kwijt door het schisma rond brexit…

Een radioverslaggever zei dit over de poll van Sky:

‘We moeten ons als journalist echt eens achter de oren krabben hoe we zover zijn gekomen dat het publiek aanzienlijk minder vertrouwen heeft in ons, dan in de mensen die we verondersteld worden ter verantwoording te roepen.’

Emily Maitlis

Cummings, Corona, en het Spook van Brexit