De kaartjes voor de Festspiele in Bayreuth waren altijd al zeer gegeerd. Het was een hele kunst om ze op de kop te tikken. Lang op voorhand reserveren, een jaar of twee zelfs, was niet ongewoon. De laatste tijd ging het gemakkelijker; er waren altijd plaatsen over. Ook nu weer, voor de opvoering van Parsifal op 14 augustus bijvoorbeeld. Ook de financiering van het wereldberoemde muziekfestival loopt niet meer van een leien dakje. ‘Der Bund’ (de federale overheid), de deelstaat Beieren en de ‘Freunde von Bayreuth’ komen elk voor 29% op voor de Festspiele, de stad Bayreuth subsidieert ten belope van de resterende 13%. Dit jaar haalde de vereniging van de ‘Freunde von Bayreuth’ voor 2,4 miljoen euro aan giften binnen, één miljoen minder dan normaal.

Diversiteit

De zaken zouden dus ‘minder goed lopen’: het excuus voor Claudia Roth (Bündnis90/Die Grünen), de staatssecretaris voor Cultuur, om voor een andere aanpak te pleiten. De Festspiele moeten volgens haar ‘vielfältiger, bunter, jünger sein’, ze moeten ‘de realiteit van onze maatschappij weerspiegelen’.

Kortom: het publiek moet meer uit jonge mensen bestaan, meer divers zijn en uit alle lagen van de bevolking komen. Roth denkt dat te kunnen bereiken door niet alleen de opera’s van Wagner op te voeren, maar ook van andere, eventueel zelfs door Wagner beïnvloede componisten zoals Engelbert Humperdinck. Ze gaf als voorbeeld diens sprookjesopera ‘Hänsel und Gretel’ uit 1892-93.

‘Mythe Bayreuth’

Kan dat zomaar? En zelfs indien het zou kunnen, is het wenselijk? Richard Wagner (1813-1883) liet de eerste steen van het Festspielhaus in 1872 op de ‘Grüner Hügel’ (‘Groene Heuvel’) in Bayreuth leggen, met als doel er uitsluitend zijn opera’s te laten opvoeren. Zo staat het ook in de stichtingsoorkonde die de familie Wagner, de federale overheid, de deelstaat Beieren, de stad Bayreuth en de ‘Freunde von Bayreuth’ gemeenschappelijk hebben onderschreven.

Sinds 1876 wordt het werk van Wagner er elk jaar van de laatste week van juli tot eind augustus in een operahuis met een ongewone architectuur en een uitstekende akoestiek uitgevoerd. 1937 gasten uit binnen- en buitenland, onder hen veel prominenten uit de politieke en culturele wereld, gaan op in wat de ‘Mythos Bayreuth’, de mythe van Bayreuth, is gaan heten.

Essentie

Roth weet ook wel dat de statuten van de Richard-Wagner-Stiftung als uitdrukking van de wil van de grote componist niet zomaar kunnen worden veranderd. Maar de ‘Bund’ is een grote geldschieter en groene politici dromen ervan de werkelijkheid aan hun politieke agenda aan te passen. Met haar voorstel wil Roth een maatschappelijk debat openen over wat in de ogen van haarzelf en haar gelijkgezinden als ouderwets overkomt.

Maar daarmee zorgt ze wel voor verontwaardiging bij veel cultuurminnaars, en in het bijzonder de Wagnerianen, de bewonderaars van Wagner. Tenor Klaus Florian Vogt zegt dat het feit dat op een muziekfestival enkel het werk van Wagner wordt opgevoerd ‘ein Alleinstellungsmerkmal in der Welt’ is, iets unieks in de wereld. Hij hoopt dan ook dat de mensen die beslissingen nemen, ‘er zich bewust van zijn dat je zo een hoog goed niet zomaar mag prijsgeven’.

Hij heeft alvast Markus Blume (CSU), de christendemocratische minister van Cultuur van Beieren, op zijn hand. Die maakt duidelijk: ‘Bayreuth muss Wagner bleiben. Das ist die Essenz und daran dürfen wir nicht rütteln.‘ (‘Bayreuth moet Wagner blijven. Dat is de essentie en daaraan mogen we niet morrelen.’). Bayreuth en Wagner kunnen niet los van elkaar gedacht worden. Mensen komen van over de hele wereld naar Bayreuth omdat ze daar Wagner ‘in einer Brillanz’ (‘in een schittering’) kunnen horen, ‘die nergens anders bestaat’.

Blume breekt dan ook de staf over zijn federale ambtsgenoot: ‘Frau Roth hat den Mythos Bayreuth nicht verstanden.’ Sven Friedrich, de directeur van het Richard-Wagner-museum in Bayreuth, vreest dat het opgeven van het ‘bijzondere profiel’ van de Festspiele, zoals Roth dat voorstelt, zal leiden tot een ‘Gemischtladen der Beliebigkeit’, een ‘supermarkt van de willekeur’. En zal, zo vraagt hij zich nog af, ‘Hänsel und Gretel’ nu plotseling meer jonge mensen aanlokken dan bijvoorbeeld ‘Der fliegende Holländer’ van Wagner?

Schim

Het Festspielhaus was en is het eigenste heiligdom van Wagner. De componist wilde zelfs niet dat zijn opera ‘Rienzi, der letzte der Tribunen’ (1838-40) over de middeleeuwse Italiaanse volkstribuun Cola di Rienzo, er zou worden opgevoerd. Hij beschouwde dat als een ‘jeugdzonde’.

Deze opera zou overigens de jonge Adolf Hitler naar eigen zeggen geïnspireerd hebben om de wegen van de politiek te bewandelen. ‘In jener Stunde begann es’ (‘In dat uur begon het’), zou hij als zeventienjarige na het bijwonen van de opera in Linz volgens zijn jeugdvriend, de latere dirigent August Kubizek (1888-1956), hebben uitgeroepen. Wagner was zijn favoriete componist. Hitler vertoefde vaak in Bayreuth in Haus Wahnfried, de villa die bewoond werd door de nazaten van Wagner. De schim van Hitler zweeft er nog altijd rond.

Engelbert Humperdinck

Groene staatssecretaris morrelt aan wereldberoemd muziekfestival van Bayreuth