Afgelopen weekend trok Giorgia Meloni met Ursula Von der Leyen en Alexander De Croo naar Caïro om de migratiedeal met president Abdel Fattah al-Sisi te bezegelen. Niet enkel Europa, maar ook Italië zal de komende jaren met haar Mattei-plan investeren in Afrika. Maar wat houdt dat Mattei-plan precies in?

Op 29 januari deed Giorgia Meloni in het Palazzo Madama in Rome haar ambitieuze Mattei-plan voor Afrika uit de doeken. Daarvoor trekt de regering-Meloni 5,5 miljard aan leningen en subsidies uit. Het plan is genoemd naar Enrico Mattei, oprichter van het Italiaanse staatsenergiebedrijf ENI.

Het Mattei-plan wil de Afrikaanse landen als evenwaardige partners rond de tafel krijgen. Door haar geografische ligging is Italië de handelspartner bij uitstek voor heel wat landen uit Noord-Afrika.

Meloni beseft al langer dan vandaag het strategische belang van de ligging van Italië in het Middellandse Zeegebied. De Middellandse Zee vormt immers het strijdtoneel van de belangrijkste standpunten van haar partij Fratelli d’Italia: illegale migratie de kop indrukken en de afhankelijkheid van Russisch gas drastisch verminderen.

‘Meloni weet dat Italië door haar ligging een cruciale rol kan spelen op het wereldtoneel’, verduidelijkt Francesco Anghelone, professor Internationale Relaties aan de Sapienza-universiteit in Rome. ‘Als overbuur kan het zich niet veroorloven om de dialoog met Afrika te laten uitdoven. Anders staan Peking, Moskou of Ankara klaar om de plaats aan de gesprekstafel in te nemen, zoals in de Sahel-regio al eerder gebeurde.’

Europese energiehub

Meloni’s ambitie is niet min: van Italië dé energiehub van het Middellandse Zeegebied maken die Italië (en de rest van Europa) van energie kan voorzien. Tezelfdertijd moet door de oorlog in Oekraïne de afhankelijkheid van Russisch gas afgebouwd worden. In 2021 was 38 procent van het gas in Italië afkomstig uit Rusland. In 2023 bedroeg het Russische aandeel nog slechts 4,4 procent.

Dat verschil kon gelukkig in Afrika gecompenseerd worden. Enkele maanden na haar aantreden trok Meloni samen met ENI-topman Claudio Descalzi naar Algerije om de export van gas op te voeren en een waterstofverbinding tussen Rome en Algiers aan te leggen. Daardoor werd Algerije in 2023 met 37,9 procent de grootste gasimporteur in Italië.

Met oud-kolonie Libië sloot Italië vorig jaar al een akkoord af ter waarde van 7,4 miljard euro. Dat akkoord moet Libië in staat stellen om tegen 2026 een surplus van 21 miljoen kubieke meter gas per dag op te pompen.

Voor vloeibaar gas (LNG) kijkt Italië dan weer naar Egypte. In het land van president al-Sisi is ENI de grootste energieproducent en medeaandeelhouder van staatsbedrijf Egyptian Natural Gas Holding Company.

Ontoereikende middelen

Rome spendeerde aldus de voorbije jaren véél meer dan de 5,5 miljard euro die nu door het Mattei-plan voorzien wordt. Critici vrezen dan ook dat de financiële middelen ontoereikend zijn om van Italië dé energiehub van Europa te maken.

‘De middelen zijn onvoldoende om de ambitieuze doelstellingen van het plan waar te maken. De regering-Meloni investeert dan wel fors in fossiele brandstoffen, maar lijkt de energietransitie uit het oog te verliezen’, verklaart Nicola Sangiorgi van The ONE Campaign, een mondiale beweging die de ongelijkheid in de wereld aankaart.

Om de Europese klimaatdoelstellingen van 2030 te halen zal Meloni hoe dan ook op zoek moeten naar hernieuwbare energiebronnen. Daarvoor kijkt Italië hoofdzakelijk naar Tunesië. In december van 2022 opende ENI er een grootschalig zonnepark.

Oversteek naar Europa

Tunesië speelt ook een belangrijke rol in het aanpakken van het migratievraagstuk. In de zomer van 2023 kreeg Tunesië 150 miljoen euro om de slabakkende economie een boost te geven én migranten tegen te houden de oversteek te maken.

Ondanks de deal met Tunesië kwamen in 2023 ongeveer 160 000 migranten per boot aan, een stijging van 47 procent in vergelijking met 2022. Wie niet in Europa geraakte, verdronk, werd hardhandig teruggestuurd of mishandeld in Tunesische detentiecentra.

Dat toch velen de oversteek wagen, heeft te maken met de uitspraken van Tunesisch president Kais Saied. Hij had zwarte migranten uit de Sahel omschreven als ‘horden illegalen die de demografie van Tunesië willen veranderen’. Daarop waagden een groot aantal onder hen de oversteek naar Europa.

Migratiedruk

Om de migratiedruk op Italië te verminderen wil de regering-Meloni inzetten op economische ontwikkeling in de landen van herkomst. Dat zou de oorzaak om te emigreren moeten wegnemen, zo luidt de redenering.

Maar Valeria Fargion, professor politieke wetenschappen aan de universiteit van Firenze, is niet overtuigd van Meloni’s aanpak. ‘Wie in armoede leeft, denkt in de eerste plaats aan overleven. Maar als de levensomstandigheden verbeteren, denkt men na over welke vooruitgang er nóg meer mogelijk is. In het geval van vele Afrikaanse jongeren betekent dat richting Europa trekken.’

Wil Meloni effectief de migratiedruk op Italië verlichten, dan kunnen investeringen in publieke sectoren, zoals het onderwijs, soelaas bieden, aldus Fargion. ‘Studies tonen aan dat beter onderwijs en een efficiëntere gezondheidszorg migranten kunnen overhalen om toch in hun vaderland te blijven. Investeringen in die sectoren zouden de prioriteit van Meloni’s beleid moeten zijn.’

Om dat te kunnen verwezenlijken moet de Italiaanse regering de Afrikaanse landen mee aan tafel krijgen. Op de Afrika-top in Rome was Moussa Faki Mahamat, de voorzitter van de Afrikaanse Unie, scherp voor de Italiaanse regering. ‘Als het jullie echt menens is, dan hadden jullie ons op zijn minst op voorhand kunnen consulteren’, was toen zijn kritiek.

Enrico Mattei

Meloni wil meer gas in ruil voor minder migranten