Australiërs en Nieuw-Zeelanders herdenken op 25 april de compleet mislukte geallieerde landing van 1915 op het Turkse Gallipoli-schiereiland.

Lang werd Gallipoli jaarlijks overspoeld door mensen van ‘down under’ die erbij wilden zijn om de landing te herdenken. Daar moest een einde aan komen zodat uiteindelijk loting bepaalde wie van de Aussies of Kiwi’s erbij mocht zijn. Vorig jaar en dit jaar was het daar stil, heel stil. Corona nietwaar. Maar de Gallipoli-mythe is niet kapot te krijgen.

Dienstplicht

Dominions waren ze, Australië vanaf 1901 en Nieuw-Zeeland vanaf 1907. En oorlog hadden ze in hun heel jonge geschiedenis niet gekend. Ja, wel op het eigen grondgebied tegen de oorspronkelijke bewoners, Aboriginals en Maori’s. Ook tijdens de Boerenoorlog sneuvelden er in Zuid-Afrika wat van hun mensen onder Britse vlag, maar dat was de moeite van het onthouden niet waard.

Toen de oorlog in augustus 1914 uitbrak gingen de Aussies en de Kiwi’s het moederland vanzelfsprekend helpen: ‘Als zij in oorlog zijn, dan wij ook’, luidde het credo. In Australië zou het bij vrijwilligers blijven, want twee referenda omtrent de invoering van dienstplicht werden weggestemd. In Nieuw-Zeeland zou die dienstplicht er in 1916 wel komen.

Winston Churchill

De Anzac-soldaten (Australian New Zealand Army Corps) kregen hun vuurdoop op het Gallipoli-schiereiland. Daar wilden de Geallieerden een tweede front openen tegen de Centralen (Duitsland, Bulgarije, Oostenrijk-Hongarije en Turkije) en ervoor zorgen dat de Bosphorus en de Dardanellen open bleven zodat de Russische bondgenoot via de Zwarte Zee de Middellandse Zee kon blijven bevaren. Op 25 april 1915 landden de troepen. Ze bleven er acht maanden, in abominabele omstandigheden, maar moesten de Turken, onder leiding van een toen nog vrij onbekende Kemal Ataturk, de overwinning laten.

Het zou, zo zeiden de Turken, hun grootste overwinning blijven in de Grote Oorlog. Die complete geallieerde mislukking bleef een smet op de carrière van Winston Churchill, toen minister van Marine. Hij had een invasie uitgetekend die na twee dagen definitief succes moest kennen. Acht maanden en 130 000 doden later moesten zijn troepen als een dief in de nacht het schiereiland verlaten. ‘Ik hoop dat onze vrienden niet horen dat we terugtrekken’, schreef een Australisch soldaat in december 1915.

De geboorte van een mythe

Dit zinnetje, die boodschap van kameraadschap, dat is een van de onderdelen van de mythevorming rond Gallipoli. De Australische soldaten ontdekten dat ze ‘vrienden’, ‘maten voor het leven’, ‘cobbers’, waren. Hun ‘nationaal’ karakter en eigenschappen als: ‘fit, stoïcijns, laconiek, oneerbiedig tegenover het gezag, van nature egalitair en ver van de Britse klassenverschillen’, ontdekten ze daar. En zo de soldaten, zo de burgers.

In het thuisland kregen ze al kort na de landing heroïsche verhalen te lezen over de moed, de heldhaftigheid en het doorzettingsvermogen van de ‘Colonials’ (de Australiërs). De mythe rond de moedige soldaat kon starten. Maar Gallipoli was ook een kantelpunt.

Onnodige veldslagen

Tot voor die landing waren de inwoners van Nieuw-Zeeland er trots van overtuigd dat ze deel uitmaakten van het sterkste leger van de wereld. Na de landing, en zeker na het stiekem verlaten van het gebied, waren ze dat niet meer. De Britten hadden het verkorven. Hun officieren en hun bevelhebbers hadden in hun ogen niets anders dan verkeerde beslissingen genomen. Dat kan kloppen, daarover zijn al vele boeken geschreven.

Maar het kwaad was geschied. In de loop van de oorlog zou het er niet beter op worden. De Australiërs werden nog enkele keren ‘geslachtofferd’ in wat zij nu nog onnodige veldslagen vinden. Fromelles en Bullecourt zijn daarom wereldberoemde Noord-Franse gemeenten in Australië. ‘De Australiërs vochten als leeuwen, maar werden geleid door Britse ezels’, is zo’n gekende uitspraak. Er was dus weinig appreciatie voor de Britse officieren. Hen niet groeten was de nog meest beleefde vorm van minachting. Overigens werd er in het Australisch leger geen enkele soldaat gefusilleerd. Tot frustratie van het Brits opperbevel, jazeker. Maar de Australische lijn: ‘We gaan toch geen vrijwilligers doodschieten’, bleef overeind. Nieuw-Zeeland schoot vijf soldaten neer, maar excuseerde zich hiervoor in 2000.

Onverschilligheid en incompetentie

Tot Gallipoli bestond er nog een gevoel van koloniale inferioriteit. Maar toen, met de eerste actie van een onafhankelijke Australische eenheid, verdween dit voor een groot deel. In 1919 kwam Australië voor het eerst ‘als land’ op de internationale scene als deelnemer bij de Parijse vredesconferentie. Tot dan werden de Australische buitenlandse aangelegenheden door Groot-Brittannië behartigd. Officieel duurde dit tot 1942. Het belette het land niet om al na de Eerste Wereldoorlog agressiever en assertiever aanwezig te zijn in de Stille Oceaan.

De Gallipoli-mythe werd nog groter dankzij de film van Peter Weir, Gallipoli, uit 1981. Die vertelde, met de Vietnamoorlog in het achterhoofd, dat de Australiërs ‘andermans oorlog gevochten hadden’. En weer werden onverschilligheid en incompetentie van de Britse officieren aan de kaak gesteld.

Eric Bogle

Gallipoli is minder het verhaal van grote militaire veldslagen, van glorie of van terecht gestreden oorlogen. Het is een verhaal van het vinden van de eigen nationale identiteit, dankbaarheid over de generaties heen, en diep berouw en spijt over ‘oorlog’, concludeerde Robert Manne, professor politicologie aan de La Trobe University van Melbourne, bijna 14 jaar geleden.

Tot slot: het verhaal van de Anzac’s is het verhaal van Australiërs en Nieuw-Zeelanders, maar gooi die twee volkeren niet op één hoop. Niet doen. Nooit doen, zeker niet als er ergens een rugbymatch gespeeld moet worden. Dus als er hier in de tekst iets staat over ‘Australiërs’, dan gaat het over Australiërs. Beter, duidelijker, intenser, ingrijpender dan hoe Eric Bogle de blijvende beleving van die maanden in zijn: And the band played Waltzing Mathilda bezong, zal het nooit worden.

Eric Bogle

Alles is rustig op Anzac-day