Ik wil het hebben over twee vrouwen, een uit de vroege jaren zestig en een uit onze jaren 2010-2020, en over hoe ze andermans schuldbesef dachten te kunnen beïnvloeden in naam van een hogere zaak. En hoe dat in Vlaanderen niet heeft gepakt en ook niet zal pakken. Ik hang dit verhaal op aan de privilege walk, u bekend van mijn vorige bijdrage.

U herinnert zich: een hele groep mensen gaat op één rij staan (zijn immers niet allen gelijk geboren?) Bij een door de spelleider voorgelezen uitspraak waarmee u zich kan vereenzelvigen doet u een stap naar voren. Bijvoorbeeld, ‘ik word niet beoordeeld op mijn huidskleur’. De zinnen die u hoort zijn zo geformuleerd dat ze telkens de meest geprivilegieerden onder u naar voren doen stappen, terwijl de minderbedeelden blijven staan. Omdat u blank en bevoordeligd bent, eindigt u na de dertigste uitspraak helemaal vooraan. Eenmaal daar aangekomen kijkt u achterom en beseft u met een schok hoe goed u het heeft in vergelijking met de sukkels die daar achteraan zijn blijven staan. Dat is de voor de hand liggende bedoeling: u die schok bezorgen. Maar er komt schuld bij kijken, onuitwisbare, onvergefelijke schuld. Daar had u voorheen nooit bij stilgestaan, en nu staat u daar tot inkeer te komen. Hoe heeft nu die oude schuld weer de kop opgestoken? Laten we beginnen bij de eerste van mijn twee activisten, de vrouw uit de jaren zestig.

Marcuses weduwe

Een Amerikaans auteur heeft zich onlangs de moeite getroost om de oorsprong van het spel van de privilege walk op te sporen.* Hij kwam zowaar uit bij de marxistische filosoof Herbert Marcuse en bij Ron Hubbard, de stichter van Scientology. Twee fenomenen van de vroege jaren zestig die verschillende componenten van ‘68 mee hebben voorbereid. De samenvatting van het lange artikel luidt ‘Hoe Herbert Marcuses weduwe de methodologie van een met scientology verbonden therapeutische subcultuur gebruikte om de identiteitspolitiek in een spel te veraanschouwelijken en hoe ze dusdoende meehielp om Amerikaans Links het heilloze pad van de identitaire psychobabbel op te sturen.’ Deze tekst schetst treffend de continuïteit van de Californische sixties-mentaliteit tot vandaag.

Machtsverschuiving

Erica ‘Ricky’ Sherover, zo heet ze, had bij Marcuse gestudeerd en werd na haar doctoraat zijn derde vrouw. Na een poos in een kibboets te hebben gewerkt, benoemde ze zichzelf tot professioneel ‘counselor’ in de Verenigde Staten en stortte ze zich daar in de diversiteits-trainingindustrie, waar ze al snel een werkvorm ontwierp die ze de power shuffle noemde: machtsherschikking of machtsherverdeling. Macht paste namelijk in haar onderdrukkingstheorie, want voor deze marxistisch geschoolde academica had het uitbuitingsconcept afgedaan. Mensen werden niet meer uitgebuit maar onderdrukt om wat ze waren: vrouwen, zwarten, zwarte vrouwen, lesbische vrouwen – het hele gamma van ‘kleine identiteiten’ zoals ze door Mark Elchardus in zijn boek Reset worden genoemd en zoals we ze vandaag kennen. Deze algemene onderdrukking had slechts één hefboom, namelijk racisme.

Over racisme koesterde Ricky tegenstrijdige opvattingen. Enerzijds was racisme alomtegenwoordig en was er geen ontsnappen aan; blanken waren als het ware gedoemd tot racisme. Erfzondelijk. Anderzijds was het blijkbaar toch mogelijk om enkele gevolgen van racistische conditionering af te leren. Daartoe dienden namelijk haar werkgroepen en haar zogenaamde counseling. Erfzonde gematigd door de biecht.

Racistische onderdrukkers

Volgens Christian Parenti is Ricky de oervorm van de privilege walk bij Ron Hubbard gaan halen, die toen nog niet bezig was met de sekte of godsdienst die hij later Scientology zou noemen. Door slechte organisatie ging zijn Dianetics-beweging weliswaar failliet, maar Ricky hield er de centrale betekenis van de bekentenis en de biecht aan over.

Haar werkvorm moest onderdrukkers en onderdrukten tegenover elkaar plaatsen. De racistische onderdrukkers moesten gebracht worden tot zelfverwerping en berouw over iets waaraan ze zelf geen schuld hadden. In plaats van in te treden in een streng katholiek nonnenklooster waar ze zich zo schuldig kon voelen als ze wou, ontwierp Ricky de privilege walk.

There’s a whole generation / with a new explanation

In haar geest spoorde dit alles met wat ze bij Herbert Marcuse had geleerd. Zoals zovele andere marxisten had deze sixties-filosoof ingezien dat het ‘wetenschappelijk marxisme’ niet meer klopte en niet meer werkte – al was het maar omdat de arbeiders konden genieten van de welvaartstaat en zich sowieso niet meer uitgebuit voelden. Ook hij verving de term ‘uitbuiting’ door ‘onderdrukking’. Dus moesten niet meer de productieverhoudingen veranderd worden, maar het bewustzijn van de mensen, gecorrumpeerd als ze waren door de bewustzijnsindustrie. Hij stelde zijn hoop in de whole generation die immers beschikte over a new explanation (Scott McKenzie) die op zijn beurt een nieuwe woordenschat vergde.

Er moest met de taal van de heerschappij gebroken worden. Ook dat werd aangeleerd in allerlei werkvormen. Maar het belangrijkste was en bleef schuld, schuldbesef en schuldbelijdenis. Er moesten bekentenissen afgedwongen worden aangaande het witte privilege. De privilege walk kreeg schuldgehalte en schuldgestalte, en die komt uit de Sixties. Tot zover voor de eerste activistische vrouw. De tweede die zich met witte schuld inlaat, past volledig in het academische woke en social justice klimaat van vandaag.

Christelijk privilege

In het Wikipedia artikel over wit privilege staat een alinea over de stand van de ‘studies’ over dit woke concept in België, met een verwijzing naar een tekst van de Vlaams-Nederlandse academica Anya Topolski over het christelijk privilege dat in België (meer dan in Nederland) naast het wit privilege belangrijk zou zijn. Dit artikel verscheen in *MO.**Christelijk privilege! Dat leek me origineel. Interessant ook in het licht van de bekokstoofsels van Ricky. Nog veel interessanter was dat Anya Topolski wel een klok zag, maar nergens een klepel wist te ontwaren.

Als docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen had ze ergens een lezing gegeven over postkolonialisme, antisemitisme en islamofobie. In de namiddag had ze deelgenomen aan ‘groepsdiscussies gebaseerd op het privilege walk model’. Daar was haar opgevallen dat het debat over wit privilege in Vlaanderen ‘zoveel persoonlijker en pijnlijker’ was dan elders. Na enig nadenken was ze tot de conclusie gekomen dat de oorzaak daarvan wel moest gelegen zijn in het resterende christendom en de weliswaar geseculariseerde Vlaamse katholiciteit. Dus construeerde ze naast een wit en een mannelijk, nu ook een christelijk privilege. Tot zover de klok – haar klok, want op welke wijze het christendom een privilege zou kunnen zijn maakt ze nergens duidelijk. Ze poneert veel. En nu de klepel, namelijk, hoe kan het anders, de schuld.

Geen besef

Ze had gemerkt dat de Vlaamse ‘witte, vrouwelijke postkatholieken’ in haar groepje onrustig werden bij de hoge schulddosissen die ze bij de privilege walk te verwerken kregen omdat ze die associeerden met de schuld die hen in hun jeugd werd aangepraat door de katholieke kerk. Daaruit trekt Topolski twee conclusies: (1) er heerst in Vlaanderen veel ‘christelijk privilege’ en (2) debatten over wit privilege moeten niet worden opgevat als persoonlijke beschuldigingen – want ze had gemerkt dat dan elk gesprek geblokkeerd geraakt en dat helpt haar zaak ook weer niet vooruit.

Haar eerste conclusie is gelijk aan haar (onzinnige) premisse, maar haar tweede conclusie klopt. Maar ze beseft niet waarom dat zo is. De klepel.

Ze beseft bijvoorbeeld niet dat een privilege gebaseerd op schuldgevoel een contradictio in terminis is, dat is één. Ten tweede beseft ze niet dat het onmogelijk is om de beschuldiging van het woke privilege-denken af te pellen. De privilege-beschuldiging is een beschuldiging of ze is niets – alle beschrijvingen ervan die ik ken draaien daarop uit. Het is ook de bedoeling om de westerse witte mens met een ondelgbare schuld te confronteren. Ten derde heeft Topolski niet door dat deze Vlaamse vrouwen met wie ze de walk wandelde en besprak, in de hele privilege-babbel iets herkenden wat zij, Topolski, blijkbaar niet kon kennen, namelijk de katholieke en de protestantse leer van de erfzonde. In de onuitwisbare schuld van de privileges herkenden die vrouwen immers de leer van de erfzonde waarmee ze in hun jeugd werden opgezadeld. Dat moet voor Topolski iets vreemds geweest zijn. Het Jodendom leidt namelijk uit het Genesisverhaal over Adam en Eva en de Slang en de Appel wel een zondeval, maar geen erfzonde af. Het lijkt me dan ook onwaarschijnlijk dat zij met het erfzondeconcept is opgevoed zoals de Vlaamse vrouwen die ze heeft ontmoet.

Dan is ze waarschijnlijk ook niet bekend met het verschil tussen de protestantse en de katholieke interpretatie van de erfzondeleer. De vraag die de Heidelbergse (protestantse) catechismus stelt, spreekt boekdelen:

‘Maar zijn wij dan alzo verdorven dat wij ganselijk onbekwaam zijn tot iets goeds en geneigd tot alle kwaad?’

Het antwoord luidt kort en bondig ‘Ja’. De menselijke ontaarding is een erfelijke ziekte waaraan geen mens kan ontsnappen. De stichters van het protestantisme leerden dat de mens schuldig kan zijn buiten zijn toedoen, dus zonder dat hij actief iets verkeerds heeft gedaan, precies zoals de white privilege theory leert. De katholieke kerk beperkte zich ertoe te stellen dat de erfzonde een zonde is die men opgelopen (‘betraapt’) en niet bedreven heeft. Daarenboven had de kerk onder de vorm van sacramenten een hele batterij magische middelen tot haar beschikking om de ergste gevolgen van de erfzonde teniet te doen of te verzachten. Toch bleven zonde en bijgevolg ook schuld sluimeren.

Hysterici

Tot lang na het Tweede Vaticaans concilie (1962-65) werden katholieke kinderen in die geest opgevoed. De vrouwen in Topolski’s groep herinnerden zich dat maar al te goed. De meeste Vlamingen, ook wie katholiek is gebleven, hebben zich van de klerikale leringen in het godsdienstonderwijs bevrijd. Pas later is ook de kerk als instituut zelf gevolgd, te beginnen met de Nederlandse Nieuwe Catechismus (1966) tot en met de vorige paus, Joseph Ratzinger, die de erfzonde eerder als de menselijke conditie interpreteert. Dat is iets wat het woke privilege-denken niet kent. Er is daar geen condition humaine, er zijn slechts witten en geracialiseerden.

Net daarom ‘pakken’ de whiteness studies hier niet, samen met hun begeleidende concepten als white fragility, white anxiety, white supremacy of white privilege. Ze pakken niet bij katholieken, noch bij cultuur- of postchristenen noch bij totaal geseculariseerden. Zij zijn er beter tegen gewapend. Zij kennen dat. Zij aanvaarden geen schuld-zonder-misdaad. Schuld-zonder-misdaad aanpraten: dat is pas onderdrukkend, wraakroepend zelfs.

Zij weten ook dat op erfzonde altijd een verlossing moet volgen. Zonder erfzonde immers geen verlossing. Maar door zelfbenoemde wereldlijke Verlossers wensen ze niet meer verlost te worden. Niet door derde rijk-aanbidders, niet door marxistische theoretici noch door communistische practici, en al helemaal niet door woke, politiek correcte hysterici.

Want dan komt de engel met het grote mes.

* Christian Parenti, ‘The First Privilege Walk’. Te vinden op Nonsite.org 18 november 2021.

**Anya Topolski, ‘Wit privilege is niet alleen maar wit’. *MO Magazine, 1 november 2017.

Erica Sherover

Rondas: Waarom de privilege-erfzonde in Vlaanderen niet pakt