‘Kan kunst de wereld redden?’ Het was de vraag die Erik Antonis in 1993 gebruikte als motto voor Antwerpen 93 Culturele Hoofdstad. Uiteraard was het antwoord negatief, hoe graag kunstenaars ook geloven dat kunst daar bij uitstek geschikt voor is. Het is uiteindelijk zelfs niet de opdracht van kunst, maar kunst en cultuur kunnen misschien wel van betekenis zijn bij het opbouwen van een gemeenschap.

De cijfers zijn bekend, de helft van de Antwerpse bevolking is van vreemde origine. Al die mensen samen vertegenwoordigen maar liefst 172 nationaliteiten. Er zijn in totaal zo’n 200 nationaliteiten op deze aardbol, dus je kan zeggen dat de wereld aan de Schelde leeft. Je kan dat betreuren of verafschuwen, of je kan daar een multicultureel Walhalla in zien, maar we moeten voort.

Dan rijst de vraag: hoe bouw je uit zo’n bevolking een Antwerpse gemeenschap op? En let wel, ik gebruik dat woord niet in het meervoud. Antwerpen mag niet louter een optelsom van verschillende gemeenschappen worden.

Dat is een model dat aan de linkerzijde wel eens wordt gehanteerd, en cliëntelisme en bepampering in de hand werkt. Maar het levert geen stad op die zijn naam waardig is, die aan elkaar hangt en die een gemeenschappelijke beleving deelt.

Beheersen en beheren

Worden nieuwkomers dan niet opgenomen in de Antwerpse samenleving via taallessen en inburgeringscursussen? Uiteraard wel, en het is goed dat de Vlaamse regering dat ooit invoerde. Maar je zou het een welkomstpakket kunnen noemen, dat de nieuwkomer hoogstens introduceert in een nieuwe omgeving, maar waar verder op moet worden gebouwd.

Je kan die diversiteit proberen te beheren en beheersen, maar een echte samenleving met onderling begrip en respect, met een gedeelde beleving van de werkelijkheid, bouw je zo nooit op

Op individueel niveau hebben onze burgers een veelheid aan culturele achtergronden. Net die veelheid maakt het samenleven vaak niet eenvoudig. Er is een verschil in waarden en normen, een andere manier van kijken naar de wereld en een afwijkend verwachtingspatroon. Je kan die diversiteit proberen te beheren en beheersen, maar een echte samenleving met onderling begrip en respect, met een gedeelde beleving van de werkelijkheid, bouw je zo nooit op.

Eenheid

Om eenheid in de veelheid te brengen heb je een gezamenlijk verhaal nodig. Je moet mensen als het ware onderdompelen in de lokale en de Vlaamse leefwereld. Het doel is dat — ongeacht hun achtergrond — mensen zich verbonden voelen met onze manier van leven en onze samenleving.

De gevolgen van een geatomiseerde maatschappij waar iedereen zich in de eigen omgeving terugtrekt zijn enorm. Er zal in een stad waar de mensen zo naast maar niet met elkaar leven geen plaats zijn voor echte solidariteit.

Zich misdragen tegenover iemand met een andere achtergrond zal nauwelijks ethische vragen oproepen. Van een gemeenschap zal er niet langer sprake zijn

Niemand zal zich verantwoordelijk voelen voor een ander en nog minder voor de gedeelde ruimte. Zich misdragen tegenover iemand met een andere achtergrond zal nauwelijks ethische vragen oproepen. Van een gemeenschap zal er dan geen sprake meer zijn.

Vlaamse leidcultuur

Niet de afkomst van een individu telt, wel zijn toekomst. Maar die toekomst moet natuurlijk ergens ingebed zijn. Die inbedding kan enkel gebeuren in een Vlaamse leidcultuur.

We hebben een gedeeld verleden en gedeelde normen en waarden, die wortelen in een lange traditie. We hebben het verhaal over hoe we onze Vlaamse samenleving hebben opgebouwd, een verhaal geschreven in onze gemeenschappelijke taal. De vraag is dan alleen: hoe trek je mensen met een andere achtergrond mee in die gedeelde identiteit? Hier ligt een belangrijke opdracht voor een zowel lokaal, als Vlaams cultuurbeleid.

Een cultuurbeleid moet die Vlaamse identiteit als dominant en vanzelfsprekend laten ervaren. Een identiteit die weliswaar geworteld is in een stevige traditie, maar ook dynamisch genoeg is om mensen uit te nodigen om ze in de toekomst mee vorm te geven. Een fijnmazig cultuuraanbod moet mensen verleiden om er niet alleen kennis van te nemen, maar er zich in onder te dompelen.

Een gezamenlijke cultuurbeleving is vaak een zeer geschikte manier om te vertellen en te beleven wat de normen en waarden, de idealen en dromen, de gevoeligheden en verlangens van onze Vlaamse samenleving zijn. Laten we dat krachtig instrument volop inzetten om iedereen, ongeacht zijn afkomst, in onze Vlaamse samenleving op te nemen en hem of haar deel te laten uitmaken van onze Vlaamse identiteit.

Erik Antonis

Cultuurbeleid als bouwsteen voor een gezamenlijke Vlaamse identiteit

Waarom de tsjeven de beste cultuurministers lever(d)en