Over Frank Vandenbroucke valt veel te vertellen. Dat hij arrogant, koppig als een steenezel, het grote gelijk verkondigend, sciëntistisch gedreven, moralistisch, oerserieus overkomt, … Dat kan. Maar niet dat hij dom is. Uit ervaring weet ik dat hij soms onmogelijk om mee te werken is.

Het is hem vergaan zoals Mark Eyskens: te slim voor de minus habentes in zijn regering. Eyskens kon als regeringsleider niet wegsteken hoe oliedom hij zijn eigen ministers vond (terecht trouwens). Vandenbroucke leidde met stalinistische hand partij en buitenlandse zaken en bestreed alle schandalen. Dat ook in de toenmalige SP (Agusta om maar iets te zeggen). Dat zinde het cliëntelisme niet. Ze werden dus vervloekt en uitgespuwd, ook en vooral door hun eigen partij.

Gewetensnood

Daar viel iets voor te zeggen, zes miljoen frank willen opstoken uit gewetensnood. Dat komt de partijrangen niet ten goede. Smeergeld dat lag te beschimmelen in twee kluizen van spaarbank Codep. Anderzijds herinner ik me hoe hij, gedreven door een reumatisch rechtvaardigheidsgevoel, zonder aarzelen de waarheid vertelde toen Siegfried Bracke (destijds nog een waardevol, gedreven Wetstraatjournalist) – ik zat op de pc naast hem als woordvoerder van Erik Derycke in het krakkemikkige aulaatje van de ‘Vier Armen’ (op zijn Belgisch aangeduid als ‘Quatre Bras’) – de vraag stelde naar het wedervaren van dat bewuste pakje poen.

‘De fik erin’, had hij gezegd. (Wat ze uiteindelijk niet gedaan hebben.) Wat penningmeester Etienne Mangé in danige gewetenskoorts bracht. Want dat is een misdaad volgens het rechterlijk wetboek. Geld is heilig. Enfin, je kunt er drie maanden cel voor krijgen. Bracke en ik keken elkaar in de ogen en zeiden gelijktijdig: die ligt er. Hij lag er inderdaad, op 22 maart 1995. Mijn waardering, niet altijd mijn sympathie, blijft uitgaan naar Vandenbroucke. Ein Prinzipienreiter.

Calvo

Aan hem meet je pas af hoe zielig de klonen zijn. De grootste tafelspringer is met verve en afstand de onbehouwen ex-fractieleider, ex-gesjeesde minister, ex-gedoodverfd vicepremier, ex-jongste parlementslid in 2010, ex-Catalaan Kristof Calvo. Waar Vandenbroucke met zijn uittredingsvergoeding zijn verblijf in Oxford betaalde (en een voorbeeldig doctoraat afleverde) bleef Calvo gewoon in de Kamer zitten toen hem een ministerschap door de neus was geboord en hij zich ‘wetenschappelijk’ ging herbronnen in Nederland bij Groen Links.

Hoewel zijn idool Guy Verhofstadt is: ‘Ik heb heimwee naar Verhofstadt. Dat is de laatste coole premier die dit land gekend heeft. Stond er maar weer zo’n eerste minister op. Al is het om oppositie tegen te voeren’. (in Zeno van 8/8/2021).

Verhofstadt was al eens geschoffeerd buitenspel gezet. Maar hij bleef eind jaren negentig in de senaat studeren, politieke manifesten schrijven en hervormingen bepleiten. Eenzelfde ontgoocheling liep Groen/Ecolo op na de mislukking van Paars-Groen in 2003 en de daaropvolgende regeringsuitsluiting. Calvo wil Verhofstadts wachtkamerpolitiek nadoen, maar mist elke diepgang om een groen evangelie te schrijven.

‘Grote dromen, kleine stappen’

De titel van de enige tekst die hij heeft afgescheiden (‘maar er is een derde boek op komst’) is langer dan de inhoud: Van een Particratie met veel Geld naar een Parlementaire Democratie met meer Ideeën. Politieke Partijen en hun Financiering: het is Hervormen of Verdwijnen. (Diskussienota Re-Bel over Partijfinanciering).

Oef. Officieel 25 bladzijden, zonder tussenschotten 17, wat Rudi Coel bijna achteloos maar beter gedocumenteerd uit zijn mouw schudt in elke Meervoud. Je kunt evengoed Calvo’s stukje op zijn eigen Instagram lezen, waarin hij “onder het motto ‘Grote dromen, kleine stappen’ vandaag (15 februari) 5 radicale ideeën lanceerde om van de particratie voltooid verleden tijd te maken”. Het bespaart je tijd en wol.

Verantwoordelijkheid nemen

Waarover gaat het? De stemming over het regeerakkoord en de jaarlijkse vertrouwensstemming moeten geheim verlopen. Daar zou wijlen Jan Verroken eens feestelijk mee gelachen, en, desnoods tegen de partijdiscipline in, zijn streek verdedigd hebben. Daar zou Jan Peumans koudweg gehakt hebben van gemaakt. Alsof de partij geen neuzen kan tellen. Doe het openlijk. Dát is verantwoordelijkheid opnemen. Laat een stemverklaring toe zoals in het Europees Parlement. Dan kunnen je kiezers oordelen of je hun wil vertolkt en niet omgekeerd.

Twee: opnieuw panacheren. Zoals vroeger bij gemeenteraadsverkiezingen kon, je mocht over de lijsten heen op betrouwbare mensen stemmen en niet noodzakelijk op partijen en hun creaturen. Oude wijn in nieuwe zakken. Waarom heb je dan nog partijen nodig? Of wil Calvo het Iraans systeem invoeren, waarbij de kandidaten eerst gescreend worden door de Hoge Raad der Geestelijken (gesteld dat er nog geestige toezichthouders kunnen bestaan) en men dus alle ongewenste gegadigden de pas afsnijdt.

Zoals daar zijn: fascisten, bankiers, rechtskundigen, vreemdelingen, potverteerders, schuinsmarcheerders, oplichters, zwezeriken, potentaatjes, nachtclubeigenaars en dergelijken. Keuze is maar keuze als ze vrij is. Zelfs al is het een hond met een muts op, zoals de voormalige directeur van Bert Verhoyes Zwarte Komedie, Boris, de hond die ook ‘kan opzitten, pootjes geven en de minister likken’.

Enkel verkozenen des volks als minister

Dan: alleen verkozenen des volks mogen minister worden. Jean-Luc Dehaene keert zich om in zijn graf. Zonder hem (de ‘kabinetard’) zou het ministerie van Sociale Zaken helemaal ontspoord zijn. Martens VIII zou nooit in, laat staan uit de startblokken geraakt zijn (1988-1991). Weliswaar met een academische vertraging van zes dagen maar toch (‘Sire geef me honderd dagen’, had hij Saksen-Coburg gezegd).

Zonder hem als buitenstaander (van het ACW, toen dat nog bewoog) zou er ook geen Sint-Michielsakkoord tot stand zijn gekomen en was de staatshervorming verstard. Zonder hem en adjunct-kabinetschef Fons Verplaetse, de laatste gouverneur van de Nationale Bank, geen koppeling van de frank aan de D-Mark, geen opname in de eurozone.

Dat wil Calvo allemaal opdoeken ten voordele van wie genoeg stemmen kan bijeenharken of inkopen. En dan maar klagen dat wie aan de poort van het parlement staat te drummen geen kansen krijgt. Want de partijen souperen alles op aan eigen frivole dada’s. Natuurlijk zijn dat volgens Calvo alleen de N-VA (vastgoed) en het Vlaams Belang (digitale propaganda).

Wat er gebeurt met het (plots wegsmeltende) geld van CVP (of het ampersandborelingske), de SP (allee vooruit, niet allemaal tegelijk de lucifers doen ontbranden), de Open Vld (die sowieso kan terugvallen op betrokken geldschieters) of zowaar ook Groen (heeft dat afleggertje van pater Versteylen aandelen in de aardgasindustrie?) is niet zo duidelijk.

Partijfinanciering

De broeksriem aanhalen nu de ‘dotaties’ (letterlijk: schenkingen) met wel 1,1 % verminderd zijn dit jaar? Afijn, wel gekoppeld aan 2% indexcompensatie. ‘Ha’, schreef Pickx, ‘Kristof Calvo (Groen) vroeg dan weer om snel werk te maken van een globale discussie over de partijfinanciering. Ik ben het eens met deze technische aanpassing, maar het gaat niet alleen om het volume van de bedragen, ook om wat de partijen ermee doen.’

Het is dus aan Calvo om te beslissen wat met gemeenschapsgeld wordt uitgekeerd aan organen zonder enige rechtspersoonlijkheid. En dan maar inhakken op de vakbonden. Gelukkig blijven giften beperkt tot natuurlijke personen en niet meer dan tweeduizend euro per jaar. Heureux qui comme Ulysse…

Rancuneus angeltje

Vier: er zit nog een rancuneus angeltje aan Calvo’s ‘inzichten’: ‘De hiërarchie tussen de uitvoerende en de wetgevende macht verdwijnt. Kabinetten worden afgeslankt en de ondersteuning van parlementsleden wordt uitgebreid. Er komt één statuut, dus hetzelfde loon, voor ministers, parlementsleden en burgemeesters’. De regering en het parlement krijgen gelijkwaardige rollen.

Wat fijn is, zeker als je weet dat Calvo – net zoals veel centralistische Spanjaarden en nostalgische Belgicisten – geen kabinet heeft gehad, minder verdient dan de kleinste staatssecretaris of minister. Hij heeft dan ook maar zes mandaten, waarvan vier bezoldigd (kamerlid, twee jaarhelften; fractieleider; gemeenteraadslid Mechelen; de cijfers heeft Cumuleo gepubliceerd voor 2019). Goed voor tussen de 133.000 en 178.000 euro. Hij zal nog veel boterhammen moeten eten om Verhofstadt bij te benen.

En let vooral op dat laatste: ‘ministers, parlementsleden én burgemeesters’. Uit Nederland heeft hij in elk geval niet de benoemingspolitiek van burgemeesters meegenomen, evenmin als die van provinciegouverneurs. Wel de aspiratie om meer te verdienen. Voor een oud-voetballertje van F.C. Blaasveld, geen te verwaarlozen droom. Nog een nageltje: de kabinetten worden afgeslankt, niét afgeschaft. Waarvoor hebben de partijen dan hun studiediensten die Calvo wil revaloriseren?

Intern democratiseren

Vijf: intern moeten de partijen gedemocratiseerd worden. Wie gaat daarop toekijken? Calvo wil, ik citeer letterlijk, ‘ledenraadplegingen, burgerberaden, en primaries’. Rechtstreekse inspraak van de burger dus, maar wel met tussentijdse stemmingen (waarvoor?) wat in tegenstrijd is met ‘het komaf maken met de partijvoorzitterscampagnes in de periode van regeringsvorming’. Heeft hij daar ooit zelf naast gegrepen?

Groen blinkt niet bepaald uit door open en warmhartige samenwerking. De manier waarop de vorige voorzitter, bankier Wouter Van Besien, uit wrok omdat hij zich als tegenkandidaat had opgeworpen, het alom gewaardeerde Europees parlementslid Bart Staes heeft kaltgestellt, spreekt boekdelen.

De manier waarop huidig voorzitster Meyrem Almaci Van Besien heeft buitengewerkt laat ook weinig aan de verbeelding over. Dat weegt ook als een molensteen op Calvo. Bart Haeck schreef in De Tijd een jaar geleden: ‘De regeringsdeelname leidde bij Groen tot een botsing tussen Calvo en Almaci. Een halfuur voor het begin van het ledencongres kreeg hij te horen dat hij geen minister kon worden. Niet Almaci deelde die boodschap mee, maar Brussels minister Elke Van den Brandt, in het donker op een Gents speelplein naast het Congrescentrum’. Add insult to injury, heet dat.

Hugo Camps werd er mistroostig van toen Freya Piryns de politieke lauwerkrans aan de wilgen hing. ‘Ketelmuziek lag haar niet en dan sneuvel je toch als lijstduwer voor het Vlaams Parlement. Haar 15.000 voorkeurstemmen waren ook niet genoeg om verkozen te worden voor een federaal zitje’ (De Morgen, 5/3/2020). Ze was ‘moe en gedegouteerd’, wel altijd ‘een backbencher met moreel gezag’. Maar ‘ze heeft haar partij zien ontaarden van Jos Geysels tot Kristof Calvo, van even bevlogen als naïef idealisme naar brute macht’. De redenen liggen voor de hand. ‘De club lijdt aan hetzelfde menselijk tekort als de traditionele partijen: de ijdelheid van Van Besien, de intriges van Calvo, het onnozel hoge suikergehalte van Almaci’. Nou.

Opportunisme

De intrigant dus. Opportunisme is de ex-Catalaan niet vreemd. Kun je Verhofstadt nog bijna utopisch idealisme toeschrijven – de Verenigde Staten van Europa, de grensoverschrijdende kieslijsten, de burgerraadpleging over de Toekomst van Europa – dan merk ik bij Calvo alleen opportunisme.

Verhofstadt is de gang van Canossa moeten gaan in het Europees Parlement. Niks geen voorzitter meer van het toekomstdebat, onder druk van Macron fractieleider af van de ALDE (nu Renew) in het Europees Parlement, eeuwige haat van de Brexiteers in zijn nek. Bij Calvo is het meewaaien als een draaimolen. Van schuldinzicht is nergens sprake. Ik, intrigeren? Ik, ingelicht? De Standaard (6/10/2020) wist nochtans beter als het over zijn déconfiture ging.

Vals pleidooi

Toen Calvo zijn bedankje kreeg had het partijbestuur ‘een tijdlijn overlopen’ waar volgens ‘iemand van het trio een paar dagen voor de bewuste nacht al contact had gehad met Kristof Calvo’. Toch viel hij uit de lucht en klonk zijn huidig pleidooi voor directe democratie nogal vals.

De aanstelling van de uiterst degelijke Petra De Sutter (waarvoor Bart Staes moest wijken) en de, zacht uitgedrukt, iets minder onderlegde Tinne Van der Straeten (de lont aan de Vivaldi-coalitie) was niet zomaar bedisseld. Maar wel door 50 gekozen vrijwilligers die na een hele raadplegingsronde de knoop doorhakten voor de toekenning van de ministerposten. Wat dan weer vloekt met de voordracht zelf, die werd opgemaakt door drie verkozenen (‘het trio’): Brussels minister Elke Van den Brandt, schepen David Dessers uit Leuven en voorzitter van het partijbestuur Niel Staes – geen familie – na bevraging van de ‘voornaamste stakeholders van de partij’.

Hoe die Chinese vrijwilligers aangeduid werden is al even raadselachtig, het lijkt wel op de burgerfora van David Van Reybrouck en Philippe Van Parijs. Democratie? Op zijn CVP’s, ten hoogste. Dat is heel anders dan de rechtstreekse verkiezing van burgers uit een veelvoud van gegadigden in IJsland om een nieuwe grondwet uit te werken.

Argwaan binnen Groen

De pleidooien en het parlementair weerwerk van Calvo in de Kamer draaiden nooit om inhoud, altijd om starre afwijzing. Nooit om feitenkennis, wel om ‘ergerlijke pathos en overdrijving’ (De Morgen, 3/2/2021). Zijn wegzuivering had dan ook alles vandoen met de argwaan binnen Groen zelf: ‘Hij had van de partij een te makkelijke schietschijf gemaakt’.

De huidige peilingen bevestigen die tendens. Dat heeft ook te maken met een beproefde tactiek van verdachtmakingen. In een debat met Jan Jambon (2 mei 2019) haalde hij fel uit naar de regeringsdeelname van NVA in de vorige regering: ‘Na vijf jaar Johan Van Overtveldt als financiënminister mag de overheid wel een tand bijsteken op het vlak van belastinginning en fraudebestrijding. Van Overtveldt sjoemelde met de cijfers van de fraudebestrijding’.

Van Overtveldt, intussen Europees parlementslid en opnieuw herkozen als voorzitter van de begrotingscommissie, was te sportief om op dat soort aantijgingen in te gaan. Maar het zegt veel over de aanpak van Calvo. Beschuldigen en een rookgordijn optrekken. En als zijn mayonaise niet pakt, de verhuis naar andere luchten. ‘Als fractievoorzitter word je helemaal opgeslorpt door de dagjespolitiek. Ik wil de komende tijd op een andere manier aan politiek kunnen doen.’ Onder fellows. Ook al kreeg hij ‘alleen’ een onkostenvergoeding van Groen Links. Natuurlijk, zijn parlementaire wedde bleef doorlopen.

Andere politiek?

En wat gaat die andere politiek dan inhouden? In een bijzonder slap interview met Gazet van Antwerpen (30/3/2019) had Calvo al de contouren van zijn streven uitgetekend. ‘Het is onze ambitie om de grootste politieke fractie te worden in het parlement. (…) ik geloof heel erg in de samenwerking tussen Ecolo en Groen. (…) De Borinage is niet hetzelfde als de binnenstad van Gent, ja, maar ook dan delen we meer dan we denken.’

Hier komt de echte aap uit de mouw. Geen haar op zijn hoofd denkt eraan dat de totaalverwarring en besluiteloosheid van deze regering bij de corona-aanpak wel eens het gevolg kunnen zijn van politiek opbod tussen de partijen, oppositie inbegrepen. Integendeel, als we ‘constant in de problemen gekomen zijn, dan is dat omdat ons land al te confederaal en te complex is’ (Zeno, 8/8/2020).

Wanneer Ann De Boeck opwerpt dat Johan Vande Lanotte – ‘niet meteen een NVA-er’ – pleit voor regionalisering van de gezondheidszorg en de arbeidsmarkt, is het antwoord even vermakelijk als tragisch: ‘Wij hebben geen taboes over de staatshervorming, maar vandaag zijn er andere prioriteiten’.

Wat mocht er dan boven de efficiënte bestrijding van covid gaan? De compensaties voor het bedrijfsleven, ongetwijfeld. Compensaties die niet kunnen voor de armlastigen en de middenklasse na de volledige uitverkoop – door Verhofstadt – van de energiesector aan Frankrijk. En de eerdere uitverkoop van de andere kroonjuwelen zoals de banken en de scheepswerven en de farmaceutische ondernemingen. Globaal kapitaal gaat voor op eigen beslissingsrecht. Net daarom is een zondebok snel gevonden: de deelstaatregeringen, die nochtans veel dichter bij de burger staan dan de katakomben van de Brusselse besluitvorming. En alerter reageerden met inenting dan Brussel met mondmaskers.

Nooit iets begrepen van gemeenschapsgevoel

Calvo mag dan de kleinzoon zijn van een Spaanstalige man uit Barcelona die de armoede onder Franco meer dan beu was en in 1960 ging werken in een Boomse glasfabriek. De jonge Calvo heeft nooit iets begrepen van gemeenschapsgevoel, alleen van emotieloze machtspolitiek.

Franco zou blij geweest zijn met zijn ultra-liberale economische uitgangspunten en vooral met de steeds grotere machtsconcentratie. En ik begrijp dus ten volle het – ironische – opiniestuk van Walter Zinzen in De Morgen (9/2/2022), onder de dodelijke titel ‘Hip hip voor Kristof Calvo!’ Zinzen, niet bepaald van rechtse signatuur, onderschrijft volledig (wat ik ook doe) de noodzaak om de macht van de partijvoorzitters te fnuiken. Zij zijn niet verkozen, kunnen niet anders dan naar buiten toe de lobbyisten naar de mond praten, en intern de teugels strak houden.

‘In een fatsoenlijke federale staat hebben die voorzitters geen enkele bevoegdheid om zich te moeien met federale aangelegenheden’. Dat klopt, met de Vlaamse aangelegenheden nog veel minder, want daar wegen ze nog zwaarder op, sinds de taalopsplitsing van de partijen (zeker, en nog meer, bij de Groenen en de PVDA, die vergeefs proberen het voorgoed gescheurde omhulsel aan elkaar te naaien).

Alle middelen zijn goed

Alle middelen daartoe zijn goed: een leeghoofdige documentaire over het beklagenswaardige koningshuis, de meezinger van een Brabançonne als we weer eens de krop mogen opsteken bij een sportoverwinning, het opvoeren van Franstalige interviews bij VRT-televisie in Brussel (over de eindeloze schending van de Taalwetten hoor ik al jaren niks meer), de steun aan veranderingsvijandige groepuskules als B-Plus van wijlen de groene (!) parlementariër Ludo Dierickx of Re-Bel (een benaming die haar eigen tegenspraak inhoudt) van de Universitaire Stichting met als lovenswaardig doel het grondgebied in te passen in de Europese samenhang.

Calvo komt bijna klaar: ‘Onlangs hebben verkozenen van vijf politieke families en negen partijen zich aangesloten bij het Pact voor België van B-Plus’, kraaide hij in De Morgen (24/1/2020), ‘En steeds meer Vlaamse politici pleiten voor het herfederaliseren van bepaalde bevoegdheden’. Wishful thinking. En omgekeerd? O, dat stelt niks voor, ‘Divers academisch onderzoek wijst (uit) dat het aandeel separatisten nauwelijks het niveau van de 5 %-kiesdrempel overstijgt’. Let op die bewijsvoering: ‘steeds meer’, ‘bepaalde bevoegdheden’, ‘divers’ en ‘academisch onderzoek’, ‘nauwelijks’. Het gehalte van de voetnoten in zijn ‘discussienota’. Voor ‘een cijferjager’ zoals Knack Calvo nog bestempelde in 2014 een afgang.

Ik begrijp Zinzen die ook de eenheid van het kunstmatige land dat de Britten bedachten wil herstellen, maar het is puur irredentisme. De hoge kosten van de staatshervormingen zijn het gevolg van de wafelijzerpolitiek, niet van de drang naar zelfbestuur zoals de Zwitserse kantons ze kennen.

De modieuze trend om een elitair stadsexperiment uit te breiden naar het achterland kan alleen op ultranationalistisch verzet stuiten. ‘We laten ons niet doen door nationalisten of radicaal rechts’, oreert Calvo. Rijst de vraag of het niet net dat Belgische staatsnationalisme en de onzalige hang naar autoritair bestuur zijn die de echte rem zetten op een democratische ombouw van deze gouwen.

Staatshervorming

Het valt toch op dat het alweer onstichtelijke voorstel om in de volgende staatshervorming vier “gewesten” te scheppen, een voorstel van Paul Magnette (PS), uit de koker komt van Re-Bel. Dat de Duitstaligen recht hebben op een volledige autonomie onderschrijf ik probleemloos.

Dat in de federale staat Vlaanderen gekneld raakt tussen drie andere ‘gewesten’ is hoogst bedenkelijk. Subsidiariteit gaat uit van de kleinste eenheden, de gemeenten – niet de gemeentelijke fusies die alleen op economische berekening en financiële voordelen draaien; wel de organische leefgemeenschappen.

In die optiek zijn slechts twee verregaand gedecentraliseerde eenheden, deelstaten, noodzakelijk. Er dient niets teruggedraaid, behalve dan de bijzondere status van Brussel dat opnieuw Canberra moet worden, beheerd door de twee deelstaten. De Duitstalige Gemeenschap heeft evenveel recht om voor haar eigenheid te kiezen.

Machtsgeile elites

Dat de machtsgeile elites nog altijd niet begrijpen dat de groeiende weerstand tegen overheidsbemoeienissen en -controles te wijten zijn aan een groeiend wantrouwen over ongelijke behandeling, dat breekt mijn klomp. Luister naar mijn woorden, kijk niet naar mijn daden.

Het is de waarschuwing die Zinzen meegeeft aan Calvo. ‘Ook de manier waarop Groen zijn ministers heeft benoemd – via een stemming onder partijgenoten – is strijdig met de grondwet. Uitgerekend Calvo, die toen uit de boot viel, moet dat toch weten? Waarom onderzoekt het Grondwettelijk Hof al die overtredingen niet?’

Idem dito met de Taalwetgeving, met de burgerbespieding, met de privatisering van diensten. Weg met de particratie, dat zeker. Maar hoed u specialisten, zakenkabinetten hebben nooit een degelijk beleid kunnen voeren, legerleiders hebben weinig voeling met tegenspraak, een verwend gerecht (waar blijkbaar niet de verplichting geldt om bijkomende inkomens aan te geven) beschermt in hoofdzaak gelijkgezinden, geen boze tegenstanders.

Basisdemocratie is nog niet voor morgen. Want de vraag aan Calvo is pijnlijk relevant: ‘Hoeveel parlementsleden gaan in opstand komen tegen de particratie als ze het risico lopen er de volgende keer niet meer bij te zijn?’ Het hemd en de rok. Zonder cynisme.

Erik Derycke

De sauzen van Calvo-ho