Het begrip ‘woke’ heeft ingang gevonden in onze contreien. Het komt overwaaien uit de VS, waar het vanaf de universiteitscampussen ingang vond in het reguliere leven. Ook in Canada en het VK heeft deze ideologische stroming voet aan grond gekregen op de campussen. Het gaat om een op identiteit en sociale rechtvaardigheid (identity and social justice politics) gefocuste ideologie. Die wordt gekenmerkt door de cultivering van het slachtofferschap van bepaalde groepen.

Cancel culture

De nadruk op het slachtofferschap valt te kaderen in een soort van marxistische analyse. Daarbij wordt de wereld opgedeeld in onderdrukkers en onderdrukten. Tot de onderdrukten behoren vrouwen, LGBTQ-mensen en de gekleurde medemens. De onderdrukkers zijn steevast blanke mannen, met uitbreiding van wie te dicht bij hen aanleunt. Die laatste zijn vaak degene van de onderdrukte groepen die zich niet willen inschrijven in de ‘woke’-ideologie.

Het belangrijkste wapen van de wokies is veel lawaai en gebruik maken van een systeem van cancel culture, het bannen van mensen en ideeën waar ze het niet mee eens zijn. In de VS zijn de incidenten ondertussen niet meer te tellen. Om er enkele te noemen: in 2015 ontstond er op de campus van Yale een rel omdat prof. Erika Chistakis het aandurfde een mail te schrijven als reactie op een verbod op bepaalde Halloweenkostuums die als kwetsend zouden kunnen overkomen. Zij drukte daarin de mening uit dat de studenten verstandig genoeg waren om zelf te beslissen welke kostuums al dan niet gepast waren. Haar man, prof Nicholas Chistakis, nam haar verdediging op zich en dit resulteerde in onthutsende, hysterische beelden.

Go Woke, Go Broke!

Misschien wel het belangrijkste incident vond plaats in 2017 aan Evergreen State College, Washington, waarschijnlijk de meest progressieve universiteit van de VS. Daar waagde prof. Bret Weinstein het om te protesteren toen bleek dat de jaarlijkse Day of Absence op een wel heel andere manier zou worden ingevuld. De traditie van de Day of Absence houdt in dat op die dag de studenten en het personeel die deel uitmaken van een minderheidsgroep, wegblijven om het bewustzijn van hun bijdragen in de verf te zetten.

In 2017 wou men dit omdraaien en de blanken op die dag de toegang tot de campus ontzeggen. Weinstein — zelf lid van de Joodse gemeenschap — vond dit niet kunnen. Er is immers een verschil tussen een zelfgekozen afwezigheid om een punt te maken en het tijdelijk verbannen van een groep van de campus. Hij kon niet accepteren dat de toegang tot de campus en het recht om vrij te spreken verbonden zouden worden aan huidskleur.

Dit resulteerde in gewelddadige uitbarstingen, een bezetting van de universiteitsgebouwen, het verdrijven van de campuspolitie en uiteindelijk het ontslag van prof. Bret Weinstein en zijn vrouw prof. Heather Heying. Hierover werd een documentaire gemaakt door Mike Nayna. Wat opvalt is de beschamende rol van de ruggengraatloze rector George Bridges. De inschrijvingen aan Evergreen zijn sindsdien met 41% teruggelopen. In de VS kent men de uitdrukking ‘Go Woke, Go Broke’.

Knack relativeert

Ook aan onze universiteits- en hogeschoolcampussen maakt deze ideologie school. Al lijkt het daar volgens Knack, dat deze week een artikel aan het thema wijdde, nogal mee te vallen. Nochtans staan in het artikel behoorlijk wat incidenten en incidentjes die bij de oplettende waarnemer alarmbellen doen afgaan.

Knack begint met het incident uit 2017 aan de VUB aan te halen. Daarbij werd een lezing van toenmalig staatssecretaris voor migratie Theo Francken (N-VA) dusdanig gecontesteerd dat ze niet kon doorgaan. Volgens rector Caroline Pauwels is er aan haar universiteit geen enkel probleem met woke studenten. Zij ziet vooral een verbond tussen de media en een paar radicalen. We mogen er haar in deze kolommen toch graag aan herinneren dat Jong N-VA aan haar universiteit ei zo na geweigerd werd als studentenvereniging door de studentenraad, omdat hun statuten niet gender-inclusief genoeg waren. Er werd namelijk enkel gebruik gemaakt van de persoonlijke voornaamwoorden hij/zij. Pas toen een jurist tijdens de verdediging bij de beroepscommissie fijntjes wees op het feit dat de eigen VUB-statuten eveneens enkel vermelding maakten van hij/zij, werd de oorspronkelijke beslissing herzien.

Gezocht: ruggengraat

Aan de KU Leuven had men af te rekenen met onfrisse aandacht van over de oceaan. De New York Times wijdde namelijk een stuk aan de racistische moord op hun campus. Bedoeld werd het overlijden van Sanda Dia tijdens een doop van studentenclub Reuzegom. Dat de NYT geen enkel besef heeft van de context aan de KU Leuven deed hier niet ter zake. Iedereen die de wereld van de studentenclubs een beetje kent, kent de reputatie van Reuzegom als een harde club waar de ontgroening niet voor tere zielen is. Het staat ieder vrij al dan niet lid te worden van de club. Het is maar zeer de vraag of racisme met dit jammerlijk ongeval ook maar iets te maken heeft.

Desalniettemin bleek rector Luc Sels tegen zoveel mediageweld niet opgewassen. Hij kwam zelf af met een ‘statement voor inclusie’ om de internationale imagoschade te beperken. Eerder had hij al een standbeeld van Leopold II laten verwijderen uit de universiteitsbibliotheek uit angst voor escalerende BLM-manifestaties naar aanleiding van de dood van George Floyd. Ondanks dat niemand hem daarom had gevraagd. Men kan zich afvragen of de man per ongeluk zijn ruggengraat, samen met zijn dienstwagen, heeft uitgeleend aan de faculteit geneeskunde. Indien dit het geval is zou iemand hem erop moeten wijzen dat hij die bij leven zelf nog nodig heeft.

Sadomasochistische verrijking

De proffen Kevin Absillis (literatuur aan de Universiteit Antwerpen) en Karel Vanhaesebrouck (cultuur- en theatergeschiedenis aan het RITCS en de ULB) merken — volgens het Knackartikel — in hun aula’s dat de wokecultuur binnensluipt. Daarbij valt herhaaldelijk de term ‘dekolonisatie’ van het curriculum. Daarmee wordt bedoeld dat de lessen te veel blanke, westerse thema’s behandelen. Op zich hebben ze daar echter geen probleem mee. Meer zelfs, ze zien het als een verrijking. Vanhaesebrouck zegt daar het volgende over: ‘Je moet er wel mee kunnen leven dat je af en toe wordt weggezet als een witte, heteroseksuele, burgerlijke man’.

Maarten Boudry van de UGent geeft dan weer toe dat hij de ogen rolt bij het horen van het woord ‘dekolonisatie’ in die context. Al nuanceert ook hij de impact van de beweging op onze universiteiten. Hij ziet het eerder als een marginaal fenomeen. De situatie bij ons vindt hij in niets te vergelijken met die aan de Amerikaanse universiteiten.

Heterodox Academy

De enige prof die in het artikel kond doet van eigen onprettige ervaringen met woke activisme is Andreas De Block, prof filosofie aan de KU Leuven. Die doet onderzoek naar de politieke attitudes van het academisch personeel en de studenten in de filosofie. Hij concludeert dat er een sterk (centrum)links overwicht heerst. Ook beweert hij dat hij omwille van die studie en bevindingen door studenten en internationale collega’s beschimpt wordt.

De Block werkt aan een boek over dit thema. Wij kijken hiernaar uit. Hij is ook lid van de Heterodox Academy, opgericht door de Amerikaanse psycholoog en succesauteur Jonathan Haidt. Die buigt zich al langer over het thema. Uit ongerustheid over het oprukken van dit fenomeen richtte hij voornoemde academie op. Aldaar is er ruimte om ongestoord en ongecensureerd met elkaar in debat te gaan over verschillende academische onderwerpen. Dat daar nood aan is, blijkt aan het steeds stijgende aantal leden.

Uiteindelijk gaat het over meer dan enkel het woke activisme van enkelingen. Aan de universiteiten is de laatste jaren de linkse politieke oriëntatie alsmaar dominanter geworden. Dit leidt volgens prof. Eric Kaufmann, politicoloog aan de Universiteit van Londen, tot een steeds groter wordende onderdrukking van de academische vrijheid. Hij publiceerde recentelijk zijn onderzoek dat hij uitvoerde in Canada, de VS en het VK. Hij concludeert dat er aan de universiteiten sprake is van politieke discriminatie. De rechterzijde van het politieke spectrum wordt daarbij steeds verder weggedrukt. Vooral de grote bereidheid ter linkerzijde om mensen omwille van hun mening te verwijderen uit de academische wereld baart hem zorgen.

Academische vrijheid en democratie onder druk

Wij mochten ondertussen tijdens de coronacrisis vaststellen dat er op het academische niveau steeds meer een pensée unique heerst. Die drijft onderzoekers en lesgevers tot zelfcensuur. We waren er de laatste tijd getuige van hoe enkele dapperen die tegen het heersende narratief ingingen, een zware prijs mochten betalen. De laatste die die twijfelachtige eer te beurt viel, was Sam Brokken. Er verscheen hieromtrent een open steunbrief, ondertekend door academici, in Knack. Dat doet vermoeden dat er nog steeds mensen zijn die de moed vinden om op te komen voor de academische vrijheid.

Want dat die onder druk staat, mag blijken uit de gebeurtenissen van het laatste jaar. Verschillende academici die in durfden te gaan tegen het heersende narratief, werden door hun instellingen teruggefloten. Hen werd duidelijk gemaakt dat ze maar beter hun hoofd niet boven het maaiveld konden uitsteken. Uit een onderzoek van Stefan Walgrave en Ine Kuypers van Steunpunt Media (Uantwerpen) blijkt ook dat die pensée unique doorsijpelt in de media.

Maar wat heeft dat te maken met wokecultuur aan onze universiteiten, hoor ik u vragen? Alles. In de kern komt het neer op het feit dat studenten niet meer geconfronteerd worden met voor hun onwelgevallige meningen. Door hard te roepen krijgen ze het academisch personeel zover dat ze voor hen plooien. In plaats van hen duidelijk te maken dat andere meningen verrijkend kunnen zijn en dat enkel door debat vooruitgang geboekt kan worden. Aan de universiteiten blijken ze hun ruggengraat en cojones verloren te hebben. Hoe dat afloopt zien we in de VS. Dat zet de academische vrijheid onder druk. En bij uitbreiding de democratie. Woke is geen ideologie, maar een idiologie.

Erika Chistakis

Woke is idiologie