Vandaag vieren de Catalanen la Diada, hun nationale feestdag, en daar wordt dit jaar extra hard naar uitgekeken. Bij de laatste deelstaatverkiezingen behaalden de separatistische partijen een ruimere meerderheid in het Catalaanse parlement. Volgende week start ook nieuw topoverleg tussen Madrid en Barcelona om een politieke oplossing te zoeken voor de Catalaanse kwestie. Voldoende redenen om in Madrid te gaan praten met Ester Capella. Zij is sinds enkele maanden de hoogste vertegenwoordiger van de Catalaanse regering in de Spaanse hoofdstad.

Herstart bilateraal overleg

Aan de gevel van het statige gebouw in de drukke Calle de Alcalá wappert de Catalaanse vlag. Op het gelijkvloers fungeert een groot Catalaans cultureel centrum als uithangbord. Van een low profile-aanpak in Madrid willen de Catalanen ook na de bijzonder scherpe confrontatie van de voorbije jaren duidelijk niet weten. Ester Capella neemt hier sinds enkele maanden de honneurs waar als hoogste Catalaanse politieke vertegenwoordiger in de Spaanse hoofdstad. Capella is een door de wol geverfde juriste. Ze heeft zowel in Barcelona als in Madrid al flink wat politiek watertjes doorzwommen.

Haar aanstelling kwam er op een heus scharniermoment. Na drie jaar onderbreking hervatte begin vorige maand het bilaterale overleg tussen de Catalaanse regering en de centrale regering in Madrid. Eind juni liet diezelfde Spaanse regering — onder zware buitenlandse druk — ook al de negen Catalaanse politici en activisten vrij die intussen al ruim drie jaar opgesloten zaten. En enkele maanden geleden kreeg Catalonië zelf ook een nieuwe regering, onder leiding van Pere Aragonès (ERC, linkse nationalisten). Die maakt er geen geheim van dat hij op termijn een nieuw referendum over de Catalaanse onafhankelijkheid wil organiseren. Nu de coronapandemie ook in Spanje stilaan onder controle lijkt, is de kans dus niet denkbeeldig dat de Catalaanse kwestie er opnieuw prominent op de politieke agenda komt.

Nieuwe oplossingen politiek conflict

Naast het bilaterale overleg starten er medio september ook onderhandelingen op het allerhoogste niveau tussen de Catalaanse minister-president Père Aragones en de Spaanse premier Pedro Sánchez. Welke eisen wil Catalonië daar op tafel leggen?
Ester Capella: ‘We vragen in eerste instantie algemene amnestie voor de politieke gevangenen. Die hebben ze immers voorlopig niet gekregen. We eisen ook dat de Spaanse regering de teller op nul zet in alle juridische procedures die er nu tegen Catalaanse burgers lopen omwille van hun rol in het referendum van vier jaar geleden. Bovendien willen we ook dat de Catalaanse ballingen die nu in het buitenland verblijven (onder meer Carles Puigdemont, FMI), onvoorwaardelijk naar Catalonië kunnen terugkeren.’

De Catalaanse onafhankelijkheidsstrijd nam de voorbije vijf jaar een bijzonder grimmige wending. Dreigt die loodzware erfenis niet elke poging tot overleg al vooraf te hypothekeren?
‘Ik ben van nature uit optimistisch, en heb intussen geleerd dat het woord ‘nooit’ in de politiek eigenlijk niet bestaat. We zullen op zoek moeten gaan naar nieuwe ruimte voor overleg en naar nieuwe oplossingen voor wat in essentie nog altijd een politiek conflict is. Uiteraard zijn de verwachtingen niet bijzonder hooggespannen. Wat er de voorbije jaren gebeurd is kan nooit meer worden uitgewist. We zullen dus eerst het vertrouwen moeten herstellen en de lat op korte termijn niet te hoog leggen.’

Kritiek Raad van Europa en VN

‘Maar laat het duidelijk zijn: een meerderheid van de Catalaanse kiezers — over de verschillende partijen heen — heeft zich bij de recente verkiezingen in Catalonië nogmaals uitgesproken pro onafhankelijkheid. Tegelijk is er de voorbije jaren ook op Europees vlak een en ander gaan bewegen. De resoluties van de parlementaire vergadering van de Raad van Europa aan het adres van de Spaanse regering — onder meer over de vrijlating van de Catalaanse gevangenen en het lot van Puigdemont — kan je niet zomaar van tafel vegen. En ook de VN hebben zich intussen al meermaals in die zin uitgesproken. Er is dus wel degelijk ook iets veranderd tegenover vijf jaar geleden.’

Legitimiteitsprobleem

Hamvraag is uiteraard ook in welke mate de Catalaanse burgers zelf, na al wat gebeurd is, de confrontatie met Madrid nog niet beu zijn?
‘In mijn ogen zijn verkiezingen nog altijd de meest betrouwbare politieke en sociale barometer. Toch minstens in afwachting van een echt referendum over de onafhankelijkheid. Zelfs bij de laatste verkiezingen, in volle pandemie, hebben de pro-onafhankelijkheidspartijen 52 procent van de stemmen behaald. Het argument van de tegenstanders luidt dan vaak: dit is geen 52 procent van de totale bevolking, je kan daar dus geen verregaande conclusies aan vastknopen.’

‘Dit is natuurlijk regelrechte onzin. Als we die lijn doortrekken dan zitten heel veel Europese regeringen — inclusief de Spaanse — met een stevig legitimiteitsprobleem. Zelfs de grootse partijen raken doorgaans amper aan 25 procent van de stemmen. En als er dan toch een probleem zou zijn met de legitimiteit van de verkiezingen, laat ons dan opnieuw een referendum organiseren. Met één heel duidelijke vraag: wilt u al dan niet dat Catalonië onafhankelijk wordt?‘

Nieuw referendum

Blijft de organisatie van zo’n nieuw referendum voor de nieuwe Catalaanse regering de absolute prioriteit?’
‘Jazeker, naast de vraag om algemene amnestie. De oekazes van Pedro Sánchez — ‘nooit meer zo’n referendum’ — maken op mij bitter weinig indruk. Het kerkhof ligt vol met politici die bij hoog en laag volhielden dat een bepaalde maatregel of een omstreden beslissing er nooit zou doorkomen. Waarna ze een jaar later vrolijk hun kar keerden. Politici verstaan als geen ander de kunst om de juiste beslissing op het juiste moment en in de juiste omstandigheden te nemen, om zo de eigen positie te versterken. En nogmaals: de Spaanse grondwet verbiedt zo’n referendum helemaal niet. Het thema zal binnenkort dan ook sowieso op tafel komen bij de onderhandelingen met de Spaanse regering. Een nieuw referendum maakt in onze ogen essentieel deel uit van een politieke oplossing voor het conflict.’

De kans dat Madrid met de organisatie daarvan instemt is toch nihil?
‘Kijk, als we echt willen onderhandelen, zullen we toch verder moet raken dan een Spaans ‘no’ op elke vraag die wij op tafel leggen, nee? De voorbije jaren is heel duidelijk gebleken dat het constante ‘no’ van toenmalig premier Rajoy nergens toe geleid heeft, integendeel. Indirect lag hij daarmee net aan de basis van het referendum van 1 oktober 2017.’

Vrijheid van meningsuiting

Omgekeerd kan je natuurlijk net zo goed stellen dat ook de Catalanen zelf niet veel opgeschoten zijn met dat referendum. Een aantal activisten en politici hebben ruim drie jaar achter de tralies gezeten. Andere politici leven tot vandaag in ballingschap.
‘Wanneer we vandaag terugblikken op de strijd voor het vrouwenstemrecht, dan kunnen we enkel maar concluderen dat dit niet bepaald zonder slag of stoot verworven werd. Idem dito voor de strijd voor meer democratische rechten in heel wat dictaturen. Anno 2021 en in een democratische rechtsstaat kan het antwoord op een legitieme vraag van een groot deel van de bevolking toch niet meer het antwoord zijn dat Madrid de voorbije vier jaar steevast gaf?’

‘En laat ons eerlijk zijn: als de Spaanse staat zich nu nog van dit soort antwoorden bedient ten opzichte van de Catalanen, dan heeft dit op termijn ook een stevige impact op de structuren en op de burgerlijke vrijheden in de rest van het land. Als de Catalanen vandaag het recht opeisen om zichzelf over hun toekomst uit te spreken, dan verdedigen ze daarmee tegelijk ook het recht van alle Spaanse burgers op de vrijheid van meningsuiting en op het respect van de overheid voor hun democratische rechten.’

Spaanse rechtssysteem heeft gefaald

In de ogen van nogal wat buitenstaanders heeft de Spaanse overheid onlangs al een belangrijke toegeving gedaan door de Catalaanse politici en activisten vrij te laten. Ziet u dit ook zo?
‘Ik beschouw die vrijlating vooral als het ultieme bewijs dat de juridisering van de Catalaanse kwestie totaal mislukt is. Eerder al hadden Duitse en Belgische rechters de Spaanse staat in het ongelijk gesteld door de uitleveringsverzoeken voor een aantal gevluchte Catalaanse politici te verwerpen. Spanje — en dan vooral de Spaanse justitie — is de voorbije jaren op internationaal vlak al enkele keren met de billen bloot gegaan. Dat men nu ook de gevangen activisten en politici heeft moeten vrijlaten, toont nogmaals aan dat het Spaanse rechtssysteem gefaald heeft. Meer dan ooit is nu ook duidelijk geworden dat er enkel een politieke uitweg bestaat uit de huidige impasse.’

Pedro Sánchez heeft de Catalaanse nationalisten natuurlijk ook nodig om zijn regering overeind te houden. Is zijn wat mildere aanpak dan ook niet vooral ingegeven door politiek opportunisme?
‘Dit zal uiteraard wel meespelen. Maar minstens even fundamenteel is de vaststelling dat het Spaanse politieke landschap de voorbije tien jaar ook ingrijpend veranderd is. De tijd dat ofwel de PSOE (klassiek links, FMI) ofwel de Partido Popular (klassiek rechts, FMI) ruime meerderheden behaalden en daarmee aan de slag konden, is definitief voorbij. Dit land — en bij uitbreiding het politieke landschap — is veel diverser geworden. Het gewicht van de partijen in het Spaanse parlement die ijveren voor meer autonomie van de verschillende regio’s is fel toegenomen. Sánchez beseft zelf ook wel dat er in Spanje vandaag een andere wind waait dan tien jaar geleden.’

Volledige onafhankelijkheid blijft einddoel

Hoe ver wil uw partij ERC eigenlijk gaan. Volstaat een zeer verregaande vorm van autonomie met een volledig nieuw ‘statuut’? Of gaan jullie echt voor volledige onafhankelijkheid?
‘De Catalaanse onafhankelijkheid is altijd ons einddoel geweest. Niet als doel op zich, maar omdat het in onze ogen gewoonweg ook de beste oplossing is om een beleid te kunnen voeren waarvan alle Catalanen op termijn beter zullen worden. In het stadium waarin we nu verkeren, biedt een nieuw statuut geen oplossing meer. We moeten onszelf ook geen blaasjes blijven wijsmaken.’

U kent het ultieme argument: nog los van de onverzettelijkheid in Madrid, zal ook de EU dit nooit aanvaarden?
‘Voor zover ik weet is de EU geen federale staat. En ook voor de EU geldt dat zij zich moet schikken naar het democratische recht van een groep van mensen om zelf over hun toekomst te beslissen. Dit is geen Europees conflict, maar een interne Spaanse kwestie. Wat uiteraard niet belet dat we ook binnen Europa volop op zoek zijn naar bondgenoten voor onze strijd, als onderdeel van de zoektocht naar een duurzame politieke oplossing.’

Ik ben een independentista

Hoe is het voor u persoonlijk om hier nu in Madrid in het hol van de leeuw te werken, na wat er de voorbije vijf jaar allemaal gebeurd is?
‘Alvorens deze functie als hoogste Catalaanse vertegenwoordiger hier op te nemen, had ik al flink wat ervaring opgedaan in de Madrileense politieke scène. Onder meer als parlementslid. Ik ken mijn pappenheimers dus wel wat. En geloof me of niet, zelfs toen het conflict in Barcelona echt escaleerde en er hier en daar regelrechte straatgevechten uitbraken, incasseerde ik hier op straat meer schouderklopjes dan beledigingen. Ik probeer ook te allen tijde onze positie en ons standpunt uit te leggen. Wanneer mensen me verwijten dat ik een nationalist ben, verbeter ik hen: ik geen nationalist, ik ben een independentista.’

Waar zit het verschil?
‘Ik streef naar de Catalaanse onafhankelijkheid omdat we pas dan zelf alle instrumenten in handen krijgen om Catalonië beter te besturen. Ik heb bitter weinig met een nationalisme dat uitsluit. Rn ik loop heus niet achter de vlag aan. Ik vind wél dat iedereen het recht heeft om altijd en overal zijn moedertaal te spreken en om in die moedertaal onderwijs te genieten. Uiteraard spreken er hier ook veel mensen Spaans. Die diversiteit moeten we respecteren. Maar mag ik dan ook verwachten dat anderen onze cultuur en eigenheid respecteren? En dat we zelf de middelen in handen krijgen om onze regio te besturen en uit te bouwen zoals wij dat willen?’

Ester Capella

Ester Capella: ‘gerechtelijke aanpak Catalaanse crisis totaal mislukt’