Verschillende bronnen bevestigen dat de gezondheidstoestand van Zhang Zhan sterk achteruitgaat. Zhang wie…? hoor ik u al vragen. Zhang Zhan (°1983) is een Chinese burgerjournalist en gewezen advocaat. Ze werd in december 2020, na een achter gesloten deuren gevoerd proces dat amper drie uur in beslag nam, veroordeeld tot een gevangenisstraf van vier jaar. De openbare aanklager had haar beschuldigd van ‘ruziestoken en het veroorzaken van problemen’. Een ietwat eufemistische omschrijving om de echte reden van haar arrestatie en veroordeling te verdoezelen. Dat was haar berichtgeving over de verkeerde aanpak door de Chinese regering in de eerste dagen en weken van de covid-19-pandemie.

Onrustbarende berichtgeving uit Wuhan

Ze was in het begin van februari 2020 van Shanghai naar Wuhan gereisd. Daar documenteerde ze met zelfgemaakte filmpjes die ze op YouTube, WeChat en Twitter oplaadde, hoe de autoriteiten omsprongen met de uitbraak. Zhan was een van de eerste en weinige niet-gecensureerde bronnen die vanuit de regio hun onrustbarende berichtgeving de wereld instuurden. Haar beelden van overvolle ziekenhuizen, lege winkels en stervenden op straat gingen viraal de wereld rond. Ze beweerde onder meer dat de crematoria in Wuhan dag en nacht op volle toeren draaiden. Beelden die flagrant in tegenspraak waren met de sussende verklaringen van de autoriteiten. Die verklaarden immers met uitgestreken gezichten dat alles onder controle was.

Ze toonde niet alleen spraakmakende beelden van hoe de lokale autoriteiten familieleden van coronaslachtoffers intimideerden en het leven zuur maakten. In een andere, al even spectaculaire video van haar hand liet ze ook zien hoe ze het politiekantoor binnendrong. Daar werd Li Wenliang — een geneesheer die verbonden was aan het Wuhan Central Hospital en die als één van de eersten aan de alarmbel had getrokken — op 3 januari 2021 verhoord en berispt voor het verspreiden van ‘valse berichten’ via het internet. Deze arts bezweek op 7 februari aan een covid-19-besmetting. Zang Zhan was één van een handvol journalisten die het aandurfden de regering en lokale autoriteiten ervan te beschuldigen misstappen in de aanpak van het virus te verdoezelen. En te lang gewacht te hebben met het vrijgeven van cruciale informatie die de verspreiding van het virus zou hebben vertraagd.

Ontbering en mishandeling in de gevangenis

Haar kritische berichtgeving viel absoluut niet in goede aarde. Dat ze daarnaast ook het lef had gehad om met buitenlandse media te praten, was wellicht de spreekwoordelijke druppel. Zo had Zhang contact met het door de VS gesponsorde Radio Free Asia of het aan de Falun Gong gerelateerde The Epoch Times. Zhang ‘verdween’ op 14 mei van de radar. Pas na enkele dagen kwam haar familie erachter dat ze in Wuhan was gearresteerd en naar een detentiecentrum in Shanghai was overgebracht. In november kwam ze, in afwachting van haar proces, onder strikte voorwaarden vrij. Toen ze in de laatste week van december in Shanghai voor de rechter verscheen was ze erg verzwakt door de ontberingen in de gevangenis.

Ze was, volgens Amnesty International, bovendien tijdens haar voorarrest ernstig mishandeld. Zo werd ze meer dan drie maanden lang, 24 uur op 24 aan handen en enkels gebonden. In juni was ze een hongerstaking voor het recht op vrije meningsuiting begonnen. Daarna werd ze met fysieke dwang door de bewakers gevoed via een sonde die in haar keel werd gepropt. De mishandelingen en het strenge gevangenisregime misten hun effect niet. Ren Quanniu, één van haar advocaten, liet net voor het proces begon weten dat ze nog maar amper 40 kg woog. Ze was uitgeput en kampte met ernstige gezondheidsproblemen.

EU en VS veroordelen vonnis

Ze was de eerste burgerjournalist die specifiek werd veroordeeld voor haar verslaggeving over de uitbraak van de pandemie in de Volksrepubliek. Zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie veroordeelden unaniem en met fors taalgebruik het vonnis. De EU riep op tot de onmiddellijke vrijlating van Zhan. Ze keurde in de meest scherpe bewoordingen de mishandelingen af waaraan ze was onderworpen: ‘De beperkingen op de vrijheid van meningsuiting, de vrije toegang tot informatie en de intimidatie van en het toezicht op journalisten; evenals de detenties, processen en veroordelingen van mensenrechtenverdedigers, advocaten en intellectuelen in China, nemen toe en blijven een bron van grote bezorgdheid’, dixit een woordvoerder van de EU een paar uur na de veroordeling van Zhang Zhan.

Ze was overigens lang niet de enige journalist die omwille van haar werk in het voorjaar van 2020 achter de tralies verdween. Vrijwel tegelijkertijd met haar werden ook andere klokkenluiders in het dossier Wuhan & covid-19 opgepakt. Bijvoorbeeld de gewezen China Central Television-presentator Li Zehua, de jurist Chen Qiushi en burgerjournalist Fang Bin. Op dit ogenblik zitten er nog minstens 47 andere journalisten en critici voor dezelfde feiten in hechtenis. Kritiek op hoe China, zeker in de beginfase, de covid-19-uitbraak heeft aangepakt, is uit den boze. En alhoewel Beijing kort daarvoor nog nieuwe wetgeving had gelanceerd om klokkenluiders beter te beschermen, gaat dit blijkbaar niet op voor aan de pandemie gerelateerde dossiers. De gevangenzetting van de criticasters illustreerde meteen weer eens hoeveel het regime in Beijing geeft om persvrijheid. Dit rechtsbeginsel wordt nochtans uitdrukkelijk gegarandeerd in artikel 345 van de grondwet van de Chinese Volksrepubliek van 1982.

Toenemende bezorgdheid om Zhans gezondheid

Zhans gezondheidstoestand ging intussen van kwaad naar erger. Op 31 juli jongstleden werd ze gehospitaliseerd. Ze weegt volgens een bericht van haar moeder op Chinese sociale media nu zelfs nog minder dan 40 kg. Haar zorgwekkende toestand wordt ook, zij het indirect, bevestigd door de gevangenisautoriteiten. Zij lieten, volgens Peng Yonghe — een van de advocaten van de familie — weten dat Zhang in slechte gezondheid verkeerde. En dat hun komst naar de gevangenis dringend gewenst was. Haar ouders en broer reisden op 2 augustus af naar Shanghai. Ze kregen haar echter alleen maar telefonisch te spreken. Wat de naaste familie nog meer doet vrezen voor de fysieke conditie waarin ze zou verkeren.

Ondanks de censuur en beperkte persvrijheid heeft de publiciteit rond haar zaak geleid tot een aantal steunbetuigingen. Onder meer van Tan Binlin. Die deed in zijn woonplaats in Hunan tijdens een eenmansdemonstratie een beroep op de autoriteiten om Zhang onmiddellijk de nodige medische hulp te verstrekken. Zhans familieleden, die tot op heden niet tot haar werden toegelaten, wachtten intussen gespannen af.

Fang Bin

Haar beelden uit Wuhan gingen de wereld rond: gezondheid Zhang Zhan gaat snel achteruit