De kleine zus van Leipzig

Gelegen aan de rivier de Saale, een zijtak van de Elbe, behoort ze tot de agglomeratie van het dynamische Leipzig. Op 25 minuten komen pendelaars van centraal station tot centraal station. Tussenin ligt de luchthaven Halle-Leipzig, waar naast individueel reizigersverkeer ook de hub van DHL ligt. Oudere lezers herinner zich vast nog wel hoe DHL eind de jaren negentig de opeenvolgende Belgische regeringen chanteerde om vooral geen al te strenge geluidsnormen op te leggen. Keer op keer werd met een verhuis naar Leipzig gedreigd. Wie door het raam van de trein de DHL-hub in Leipzig ziet, kan met het blote oog vaststellen waarom Zaventem sowieso geen schijn van kans had: ruimte bij de vleet en daarmee ongebreidelde uitbreidingsmogelijkheden.

In de zestiende eeuw trok ook in Halle, zoals in zovele andere Duitse steden, de reformatie met haar vele troebelen voorbij. Luther sloeg zijn subversieve stellingen in het amper zeventig kilometer verderop gelegen Wittenberg aan de kerk. Een stuk later kwam in 1685 de bekendste zoon van Halle ter wereld, de componist Georg Friedrich Händel. In het laatste deel van de negentiende eeuw ging Halle in het kielzog van de industriële revolutie door haar grootste economische expansie. In die tijd ontstond het stadsbeeld zoals het vandaag nog steeds te bewonderen valt: prachtige huizen die zich rond idyllisch aangelegde straten met bomen slingeren. De economische boom ging gepaard met de opkomst van een assertieve arbeidersklasse. Een teken voor de toenemende uitstraling van de stad vinden we in het feit dat de nationaal opererende SPD er in 1890 het levenslicht zag.

Het Derde Rijk

In 1904 werd er Reinhard Heydrich geboren, zoon van de stichter van de muziekschool. Heydrich ontpopte zich tot de rechterhand van Heinrich Himmler. Hij kreeg tijdens de oorlog het stadhouderschap over Tsjechië toevertrouwd als zogenaamde Stellvertretender Reichsprotektor in Böhmen und Mähren. Het lokaal verzet gooide in 1942 een granaat in zijn cabrio, een aanslag die hij niet overleefde. Tot de dag van vandaag herdenkt Tsjechië elk jaar nog de ongenadige represailles die daarop volgden.

Toen de Tweede Wereldoorlog ten einde liep, bleef Halle als bij wonder gespaard van bombardementen op haar oude stadskern. Daarover is er een bizar verhaal in omloop. Stadsbewoner Felix Graf von Luckner was namelijk in de Eerste Wereldoorlog kapitein van een oorlogsschip en zou zich tegenover de Angelsaksische tegenstrevers hoffelijk hebben gedragen. Daardoor genoot hij zelfs in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog nog steeds een dermate groot krediet bij de Amerikanen, dat hij erin slaagde Halle zonder slag of stoot aan de bezetter over te dragen. Daarmee ging hij in tegen het bevel van Adolf Hitler, dat elke stad tot de laatste man moest verdedigd worden. De gevolgen in de meeste andere Duitse steden zijn ernaar en vele plekken maakten de geallieerden in hun opmars naar Berlijn met de grond gelijk.

DDR-jaren

De vrijwaring van het mooie stadsbeeld kon niet verhinderen dat door een deal tussen de Amerikanen en Russen de stad Halle toch in handen van de Russen kwam en daarmee later deel zou gaan uitmaken van de DDR. De rode bonzen integreerden de stad in het industrieel complex met het verderop gelegen Bitterfeld en bouwden er de petrochemie verder uit. Van milieunormen was nog geen sprake en tot de late jaren tachtig lag het gebied onder een permanente sluier van chemische uitwasemingen.

Er was wel voor iedereen werk bij de vleet en de infrastructuur kreeg een boost. Op de Westelijke oever van de Saale bouwde de DDR zelfs een heuse doublure van Halle. De zogenaamde Halle Neustadt verrees in de typische DDR-stijl met brede straten en hoge flatgebouwen die de jonge gezinnen van eigentijds comfort voorzagen. Toen de economie zoals overal in de DDR in de jaren tachtig sputterde, morde het volk in Halle en sloeg samen met ontevredenen uit Leipzig steeds meer openbaar aan het protesteren. Eerst heel voorzichtig door het plaatsen van een kaars aan het raam, later ook in de herfst van 1989 door deelname aan de protestbetogingen in het naburige Leipzig waarbij honderdduizenden mensen op straat kwamen.

Moeilijke overgang in de jaren negentig

Eind 1989 verkondigde Dietrich Genscher, die oorspronkelijk zelf uit Halle kwam, dat de Oost-Duitse vluchtelingen in de West-Duitse ambassade in Praag naar de BRD mochten doorreizen. De muur in Berlijn viel en een jaar later hield de DDR op te bestaan. Een eerste klap kreeg Halle toen ze bij de oprichting van het bondsland Sachsen-Anhalt tijdens de vastlegging van de nieuwe hoofdstad de duimen moest leggen voor Maagdenburg. Daarmee zag ze honderden goedbetaalde ambtenarenbanen aan zich voorbij schieten.

Zoals overal in de ex-DDR kreeg Halle het ook in het algemeen economisch heel moeilijk en verloor ze het overgrote deel van haar industriële werkgelegenheid. Daar waar ze rond 1990 nog meer dan 300.000 inwoners had, bleven daar in 2010 geen 250.000 van over. Een behoorlijke aderlating, en zoals meestal in dat soort situaties gaan de beste krachten het eerst weg. In het straatbeeld valt tot op de dag van vandaag de leegstand op, vaak van heel mooie huizen daterend uit de bloeitijd rond 1900. De gigantische werkloosheid uit de jaren negentig behoort ondertussen gelukkig tot het verleden. Toch hinkt de koopkracht zoals op andere plekken in Oost-Duitsland nog steeds achter op het West-Duitse gemiddelde.

Schafft Halle das?

Toen Angela Merkel in de herfst van 2015 de poorten openzette voor migratie uit het Nabije Oosten en Afrika had dat uiteraard ook zijn weerslag op Halle. In het straatbeeld duiken sindsdien duidelijk meer gesluierde vrouwen op. Ook zijn er in bepaalde delen van Halle Neustadt regelmatig vechtpartijen tussen Syrische bendes. Hier en daar formeert zich bij de autochtone bevolking een burgerweer die kinderen beschermt bij het naar school gaan.

Overigens kwam de terreurdaad van vorige week niet door een inwoner uit Halle, maar van iemand uit het 35 kilometer verderop gelegen Eisleben, nota bene de geboortestad van Maarten Luther. Daarmee lijkt helaas opnieuw een vinger in de tere wonde van heel Duitsland te zijn gelegd, namelijk de combinatie van een oprukkende neoliberale nachtwakersstaat voor de autochtone bevolking enerzijds en toenemende etnische spanningen met nieuwkomers anderzijds. De regionale en federale regeringsinstanties riepen na de aanslag op tot een verhoogde strijd tegen extreem-rechts. Het is zeer de vraag of dergelijke sloganeske taal zonder naar de wortel van de sociale problemen te durven gaan ook maar iets oplost. Helaas moeten we er om die reden van uitgaan, dat de spiraal van geweld nog een tijd lang door zal gaan en zelfs erger kan worden. Niet alleen in Halle.

Felix von Luckner

Halle, de schietpartij voorbij