Het onverwerkte oorlogsverleden leeft in Vlaanderen. Dat bleek niet alleen uit de succesvolle Canvas-reeks De kinderen van de collaboratie.

Het verleden leeft

Vrijdagavond 9 maart zat het cultureel centrum van de stad Lokeren afgeladen vol. De hoge opkomst voor een boekpresentatie over het naoorlogse interneringskamp van Lokeren is alweer een bewijs dat dit controversieel verleden leeft. Onder de vele gasten waren ook onder meer Vlaams Parlementsvoorzitter Jan Peumans (N-VA), Kamerleden voor Groen Meyrem Almaci en Kristof Calvo, Vlaams Parlementslid Bart Caron (Groen), de burgemeester van Lokeren Filip Antheunis (Open Vld) en oud-Kamerleden Mia De Schamphelaere (CD&V) en Karel Uyttersprot (N-VA).

Schandalig dat VRT €150 per minuut vraagt voor beelden

Onder de kundige leiding van uitgever Karl Drabbe bespraken auteur Björn Rzoska en historicus Koen Aerts het boeiende onderwerp van het boek. De avond startte — na een verwelkoming door de burgemeester — met fragmenten uit de legendarische reeks interviews van de even legendarische Maurice De Wilde. Die werden aangevuld met getuigenissen van oud-gevangenen van het kamp van Lokeren.

Auteur en parlementslid voor Groen Björn Rzoska had graag recentere beelden van gesprekken getoond uit De kinderen van de collaboratie. Die werden gevoerd door Koen Aerts. Maar de VRT vraagt aan de maker van het programma 150 euro per getoonde minuut. Björn Rzoska is hier niet mals over. ‘Ik vind het schandalig dat de VRT dit durft eisen aan nota bene de man die het programma samenstelde. Een programma waar de gemeenschap al geld voor betaalde voor het maken ervan. Ik zal dit sowieso in het parlement voorleggen.’ Hij oogstte daarmee luid applaus bij het publiek.

Familieverleden leeft

Voor Rzoska evenals voor Aerts is de liefde voor het historische onderzoek ontstaan vanuit het eigen familieverleden. Dit maakt hen volgens Koen Aerts niet subjectiever dan iemand anders. Het onderzoek naar het verleden verruimde de eigen blik. Het deed meer begrip opbrengen voor de context van dat verleden. Koen Aerts’ grootmoeder was betrokken bij het verzet en dat liet een diepe indruk in de familie. Dat er ook een Gestapobeul familie was, bleef in zijn familie een lange tijd taboe. Björn Rzoska is dan weer het kleinkind van enerzijds een oostfronter en anderzijds een soldaat uit het Poolse bevrijdingsleger.

Vroeger haalden historici te veel de sloophamer boven om de collaboratiemythes te ontkrachten die leefden in de Vlaamse Beweging. Vandaag is er meer oog voor de groepsdynamiek van die tijd en voor de opvoeding. ‘Voor veel mensen zijn die mythes een realiteit geworden’, vertelt Rzoska, ‘Het is een hele caleidoscoop aan verhalen waar je begrip voor moet hebben. De kinderen van collaborateurs gaan heel verschillend om met dit moeilijke verleden. Het zijn meestal de kleinkinderen die de deksels van de potjes afhalen.’

Schuld en boete

De heren zijn het erover eens dat amnestie geen oplossing is voor dit verhaal. Koen Aerts: ‘Je moet de schuld niet uitwissen, maar je moet wel kijken naar de gevolgen van de boete. Veel mensen belandden in sociale problemen. Het gaat hierbij om de achtergebleven kinderen en de vrouwen van. Al in 1961 bleek overigens dat amnestie geen zin had, omdat veel van de strafmaatregelen al waren afgebouwd.’

Maar het sterke onrechtvaardigheidsgevoel waar een deel van de Vlaamse Beweging mee bleef zitten, was een gevolg van de sociale achteruitstelling van een groep binnen die beweging. ‘Onderwijzers en dergelijke die een bepaalde status genoten en tijdens de oorlogsjaren zelfs hoger konden klimmen, kenden plots een diepe val na de oorlog. Dat voedde het revanchismegevoel sterk.’

Open de archieven

Vandaag is het nog altijd geen evidentie voor de nabestaanden om een duidelijk beeld te krijgen van dit familieverleden. Björn Rzoska: ‘In de jaren 90 kon ik alleen gewapend met een persoonlijk ondertekende brief van de Minister van Justitie toegang krijgen tot het archief van het kamp van Lokeren. Vandaag is dat niet meer nodig, maar het is nog altijd geen evidentie.’ Wetenschappers hebben wel toegang tot de archieven. Familieleden niet. Volgens Koen Aerts is de redenering van Justitie dat men geen onnodige emoties wil losweken bij de bevolking, maar hij vindt dat nonsens. ‘Dit voedt alleen maar de mythevorming. Het lijkt alsof de staat iets te verbergen heeft, terwijl dat niet zo is.

Björn Rzoska roept ten slotte de Wetstraat op om op te houden met het verkopen van clichés en eindelijk de historische studies te lezen. ‘Zorg er ook voor dat de kinderen en kleinkinderen toegang krijgen tot de archieven.’

De drukbezochte slotreceptie in het Lokerse museum — waar een tentoonstelling over het kamp van Lokeren loopt — toonde naast vele anderen de betrokkenheid van die kinderen en kleinkinderen.

Lees hier het interview met Björn Rzoska.

Lees hier het interview met Koen Aerts.

U kunt het boek ‘Opgesloten tussen zwart, wit en grijs’ hier bestellen.

Filip Antheunis

Houd op met het verkopen van clichés