Op 1 september 2023 begint een beruchte Amerikaanse lobbyiste als chief economist bij de Europese Commissie. De Franse media vinden dit een schande. De Franse regering eiste zelfs om de benoeming te heroverwegen. Wat doet een Amerikaanse in zo’n strategische topfunctie bij de Europese Commissie en waarom ligt dat zo gevoelig?

Eurocommissaris Margrethe Vestager kondigde afgelopen week aan dat een Amerikaanse econome voormalig hoofdeconoom Pierre Regibeau zal opvolgen. Ondanks bijna onmiddellijk protest van de Franse minister hield de Europese Commissie voet bij stuk. Naast anti-Amerikaanse gevoelens speelde daarbij het feit dat de nieuwe vrouw, die de grote technologiebedrijven moet aanpakken, vroeger lobbyiste was voor Apple, Amazon en Microsoft. Onlangs werkte ze als ‘experteconoom’ voor Microsoft bij de overname van videogamesmaker Activision Blizzard. Dat deed bij velen in Brussel alarmbellen rinkelen.

Gepokt en gemazeld in strijd tegen Google

Fiona Scott Morton is een 56-jarige vrouw met een indrukwekkend curriculum vitae. Naast belangrijke academische adelbrieven brengt ze ervaring mee uit een gelijkaardige baan bij de Amerikaanse federale overheid onder president Obama. Tussen 2011 en 2012 was ze bevoegd voor antitrustbeleid bij Justitie. De kritiek is echter dat ze een Amerikaanse mol zou kunnen blijken die vooral de aanpak van Amerikaanse multinationals zou kunnen beïnvloeden. Hoewel ze in de Verenigde Staten stevige standpunten innam tegen bijvoorbeeld Google zien ook tal van fracties in het Europees Parlement problemen bij de benoeming.

In 2019 kwam ze in de juridische problemen omdat ze bij haar aanpak van Google en Facebook in de VS vergat te melden dat Apple en Amazon voormalige klanten van haar waren. Vervolgens weigerde ze de adviescontracten voor Apple en Amazon openbaar te maken. Als topambtenaar die monopolievorming door de zogenaamde Big Tech moest aanpakken leek dit op belangenvermenging. Ondanks het belangenconflict nam ze geen ontslag en bleef ze ook actief bij de universiteit van Yale.

Belangenconflicten of onschatbare ervaring?

De controverse rond haar benoeming is gelinkt met de strijd tegen GAFAM. GAFAM is een acroniem dat staat voor Google, Apple, Facebook, Amazon en Microsoft. Vooral in de hoogste politieke regionen in Frankrijk is GAFAM een punt van discussie. De Fransen willen dat de Europese Unie eigen grote spelers helpt scheppen die de hegemonie van de Amerikaanse internet-giganten moet counteren. De Franse regering vindt Morton vanwege haar banden met die bedrijven geen geschikte kandidaat. Een standpunt dat naast de liberale fractie in het Europees Parlement ook door de christendemocraten, socialisten, extreemlinks en groenen gedeeld wordt.

Economisten opperden daarentegen dat Scott Morton juist zeer geschikt was voor de functie omdat ze inside knowledge meebrengt uit GAFAM. Zo zou ze belangrijke nieuwe inzichten kunnen meebrengen. Bovendien beweren de voorstanders dat ze als chief economist geen uitvoerende functies heeft en dus zeer weinig macht.

Stoelendans

De functie van chief economist is een topjob. De functie zit onder die van directeur-generaal van een directoraat-generaal. Een voormalig medewerker van de voormalige Belgische Eurocommissaris voor Mededinging Karel Van Miert (SP.a, nu Vooruit), is nu directeur-generaal. Het gaat om de Fransman Olivier Guersent. Scott Morton zou voor een termijn van drie jaar onder hem komen ter vervanging van de Franstalige Belg Pierre Regibeau. Een gelauwerde econoom met een even indrukwekkend cv als Scott Morton.

Directeur-generaal is de hoogste functie bij de Europese Commissie. De DG’s zijn de diensten die werken onder de Europese Commissarissen. Voor dergelijke functies geldt meldingsplicht van belangenconflicten en meldingsplicht van wie hen bezoekt of met wie ze vergaderen. Dat moet de transparantie in de EU verbeteren. In principe is er ook een ontluizingsperiode als een EU-ambtenaar overstapt naar de privé. In praktijk komt daar weinig van in huis volgens de Europese Ombudsman. Jaarlijks klaagt die de ‘revolving doors’, of draaideuren, aan die bestaan tussen lobbygroepen en de Europese Commissie.

Niet-Europeanen bij de Europese Commissie

Bij de Europese Commissie werken 32.000 ambtenaren. 56,8 procent zijn vrouwen en 43,2 procent zijn mannen. Dat zijn vertalers en tolken, juristen, onderzoekers en andere ambtenaren. 21.524 daarvan werken in Brussel. 3680 in Luxemburg en 3412 in andere EU-landen. Zo’n elf procent (3646) werken zelfs buiten de EU. Binnen die groep werken er 859 op het directoraat-generaal Mededinging.

Het DG Mededinging is de afdeling die monsterboetes uitdeelt als de vrije concurrentie niet nageleefd wordt en bedrijven hun marktpositie misbruiken. De bekendste gevallen zijn de boetes voor Google en Microsoft, maar ook de boetes voor marktafspraken bij banken vallen onder de bevoegdheid.

Bij de benoeming van Scott Morton springt haar Amerikaans staatsburgerschap in het oog. Blijkbaar is het geen vereiste dat een EU-ambtenaar staatsburger is van een lidstaat van de EU. 1945 EU-ambtenaren bezitten geen nationaliteit van een EU-lidstaat. Bovenop dat aantal werken er ook 489 Britten die sinds de Brexit evenmin burger zijn van een EU-land. De Belgen zijn met 4495 personeelsleden de grootste groep bij de Europese Commissie. Gevolgd door de Italianen met 4359 en de Fransen met 3271 werknemers.

Op Twitter beweerde een voorstander van Scott Morton dat bij de Europese Commissie al 1381 andere Amerikanen werken en zelfs 1264 Chinese staatsburgers. Die cijfers bleken niet te verifiëren, maar het klinkt niet logisch dat Chinezen en Amerikanen meebeslissen over strategisch EU-beleid. Het risico op spionage loert altijd om de hoek.

Slechte timing

Hoewel de benoeming van een Amerikaans staatsburger dus geen uitzonderlijk fenomeen is, valt de timing zeer slecht. De Europese Commissie is volop bezig met de implementatie van de nieuwe DSA en DMA. De Digital Services Act en de Digital Markets Act. De Europese Commissie stelt beide voor als ‘wetten’, maar het zijn verordeningen die vooral de GAFAM-bedrijven aan banden moeten leggen. De Europese Commissie viseert daarbij vooral Twitter wat betreft het verspreiden van nepnieuws, maar ook de platformen van Meta (het moederbedrijf van Facebook en Instagram) rond privacy of het misbruiken van een quasi-monopoliepositie.

Bovendien proberen de Verenigde Staten met overheidssteun hoogtechnologische bedrijven te lokken wat de Europese Commissie als concurrentievervalsing opvat. Scott Morton zal midden in die dossiers terechtkomen.

Fiona Scott Morton

Amerikaanse lobbyiste krijgt topjob bij Europese Commissie