Inmiddels weet de hele wereld dat Rusland zo’n 100 000 militairen heeft samengetrokken bij de grens met Oekraïne. Alom speculeert men over de vraag of de Russische president en zijn kliek in het Kremlin nog meer troepen naar het grondgebied van hun westerbuur zullen sturen. Want een kliek is het: een kleine groep van mannen die al sinds Poetins tijd als locoburgemeester in Sint-Petersburg samenwerken. Na Poetins aantreden als president in 2000 hebben zij zich illegaal onmetelijk kunnen verrijken op kosten van de Russische burger en een ondemocratisch systeem kunnen inzetten dat hen ongecontroleerd aan de macht houdt.

Nieuwe oligarchie

Onderdeel van dat systeem is dat praktisch alle media in handen zijn van de staat of bevriende zakenlieden. Tv-zenders, de belangrijkste informatiebron voor Russen, spuien ongekende propaganda over westerse en Oekraïense ‘agressie’. Sociale media worden sterk beknot. Er zijn geen vrije verkiezingen, demonstreren wordt praktisch onmogelijk gemaakt en rechterlijke vonnissen worden door de overheid gestuurd.

Een miniem aantal onafhankelijke media zwoegt op indrukwekkende wijze voort om de Russen nog enige werkelijkheidszin bij te brengen. Maar die worden zeer beperkt gelezen en de vraag is hoe lang zij nog kunnen blijven functioneren (Ekho Moskvy, Novaja Gazeta, Dozjd TV, Republic.ru). Zo bestaat er in Rusland al sinds jaren geen vrij publiek debat meer waarin uiteenlopende meningen over de publieke zaak met elkaar kunnen concurreren.

In een democratische rechtsstaat, zoals wij die in de westerse wereld kennen, wordt het buitenlands beleid gedragen door de meerderheid van de bevolking zoals die in het parlement is vertegenwoordigd. In Rusland zijn het uitsluitend de mannen in het Kremlin die bepalen wat Ruslands nationale belang is.

Geopolitieke ramp

Al jaren beklaagt Poetin het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991, waarin Rusland een overdominante rol speelde. Voor hem was dit ‘de grootste geopolitieke ramp van de 20ste eeuw’. Zijn andere frustratie is het feit dat zoveel voormalige Sovjet-satellietstaten zijn toegetreden tot de NAVO en dat de voormalige Sovjetrepublieken Georgië en Oekraïne het lidmaatschap actief nastreven. Het Kremlin ziet dat als een bedreiging voor Ruslands ‘veiligheid’. Tenslotte kan Poetin het niet verkroppen dat Oekraïne sinds 2014 heeft gekozen voor een binnenlandse en buitenlandse politiek waarvoor het steun zoekt bij de Europese Unie en de VS.

Wat de Russische president niet kan of wil inzien, is dat het Sovjet-systeem er zelf schuld aan heeft dat het in 1991 in elkaar klapte. Het werd immers met politieke en militaire dwang bijeengehouden en hanteerde een onwerkbaar kunstmatig economisch model. Alle deelnemende landen voelden een enorme opluchting toen ze in 1991 hun zelfstandigheid verkregen.

De geschiedenis van andere wereldrijken toont overigens dat na hun uiteenvallen de vroegere samenstellende landen normale betrekkingen met elkaar kunnen onderhouden. Zie de ervaringen met het Ottomaanse Rijk en het Oostenrijks-Hongaarse Rijk in 1917 en met de Britse en Franse koloniale rijken na de Tweede Wereldoorlog.

NAVO-dreiging?

Ook spreken Poetin en zijn kliek altijd van de ‘uitbreiding naar het oosten’ van de NAVO, daarmee doelend op een bewuste, agressieve uitbreiding zo dicht mogelijk bij de Russische grens. Het was echter niet de NAVO die aandrong op uitbreiding, het waren de Centraal- en Oost-Europese landen zelf. Na hun ervaringen in het decennia lang gedwongen meedraaien in de Sovjet-dwangbuis zagen zij het NAVO-lidmaatschap als enige garantie tegen mogelijk Russisch revanchisme. Het Kremlin moet zich de vraag stellen hoe het in vredesnaam komt dat de bevolking van al die landen zich zo snel bij de voormalige aartsvijand wilden aansluiten.

De ‘dreiging’ door de NAVO en Oekraïne, die het Kremlin de Russische burgers actief voorhoudt, bewijst eigenlijk alleen maar hoe verkeerd het de daadwerkelijke gemoedstoestand in de NAVO-landen en zijn westerbuur inschat. Er is immers geen Amerikaan, Fransman, Duitser, Let, Pool, Georgiër of Oekraïner die Rusland wil aanvallen. Het enige wat zij willen is een harde garantie dat zij door Rusland met rust worden gelaten. Wanneer aan die voorwaarde is voldaan, zien zij geen enkel probleem in een actieve samenwerking met hun grote oosterbuur, op velerlei terrein.

Deze zienswijze op door het Kremlin vermeende dreigingen zullen sommigen bij ons afdoen als — misschien wel gevaarlijk — ‘eurocentrisme’. Vele onafhankelijke Russische waarnemers en analisten delen haar echter.

Neem nu de recente uitspraak van Andrej Kozyrev, voormalig minister van Buitenlandse Zaken onder president Poetins voorganger Boris Jeltsin: ‘Rusland moet over het verleden heen springen en eindelijk de werkelijkheid aanvaarden. Geen NAVO bedreigt ons, niemand bedreigt ons in Europa … dit zijn onze partners, vrienden, en we moeten met hen integreren zonder onze nationale identiteit en cultuur te verliezen.’ Kozyrev meent dat Rusland de confrontatie met de NAVO ‘alleen maar heeft uitgevonden om een externe vijand te hebben, op de oude Sovjet-manier’.

Vereniging met de beschaafde wereld

Vergelijkbaar vraagt een éminence grise onder Russische journalisten, Alexander Nevzorov, zich af waarom Rusland zich niet kan verenigen met de ‘beschaafde wereld, … de zinloze confrontatie stoppen … en een normaal, gewoon Europees land worden, met rechtbanken en wetten en de triomf van de rede. Wat een opluchting zou dat zijn.’

En over Oekraïne schrijft columnist Fjodor Krasjeninnikov in Republic.ru dat zijn onafhankelijk bestaan van Rusland ‘niet slecht is, of zelfs maar vreemd: als het lid van de NAVO wil worden, dan laat het dat doen’.

Dit zijn geen uitzonderlijke meningen van enkele wereldvreemde Russische intellectuelen, maar van ervaren waarnemers die midden in de Russische werkelijkheid staan en ook het Westen goed kennen. Helaas kunnen zij en anderen hun meningen slechts kwijt in de zo weinige nog vrije Russische media. Indien in Rusland verkiezingen en media vrij zouden zijn en er een open publiek debat mogelijk was, dan zou het land een veel gematigder buitenlandse koers varen. En zou ‘militaire hysterie’, zoals Russisch militair analist Alexander Golts het huidige Kremlin-optreden noemt, zich niet voordoen.

Fjodor Krasjeninnikov

Poetin is Rusland niet