Het Raadgevend comité voor bio-ethiek zegt dat coronavaccinatie verplicht kan worden als de gewenste ‘herd immunity’ door vaccins niet wordt bereikt. Dat staat in het recente ‘advies 75’ over de vaccinatiestrategie van de federale overheid. Immuniteit door vaccinatie wordt gezien als een ‘gemeenschappelijk goed’ waar een solidariteitsverplichting aan vasthangt. De ‘omgekeerde lockdown’, waarbij 65-plussers de keuze krijgen om al dan niet thuis te blijven, wordt eveneens als optie uitgesloten om solidariteitsredenen.

Substantieel vaccinatiepercentage

‘Hoewel de Belgische overheid bevestigd heeft dat de vaccinatie op vrijwillige basis zal gebeuren, meent het Comité dat het wenselijk is tijdig het maatschappelijk debat te voeren over de verschillende scenario’s die kunnen worden overwogen indien de collectieve immuniteit niet wordt bereikt. Ter herinnering, de vereiste daarbij is dat ongeveer 50 tot 70% van de bevolking immuniteit ontwikkelt tegen het virus. Immunisatie als gevolg van infecties veroorzaakt door de actieve circulatie van het virus, blijft in dit stadium beperkt en de duur ervan is het onderwerp van speculatie.’

‘Dit houdt in dat een substantieel vaccinatiepercentage in de bevolking moet worden bereikt om de drempel van 50-70% immunisatie te halen. In dit stadium wordt gehoopt dat massa-immuniteit kan worden bereikt door vaccinatie op zuiver vrijwillige basis, maar het is niet zeker dat dit zal volstaan’, zo stelt het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-Ethiek in zijn adviserend rapport.

Wanneer de gewenste vaccinatiegraad van 50-70% niet wordt gehaald, oppert het comité vervolgens dat er enkele andere manieren zijn om te handelen. Men kan om te beginnen vaccinatie vrijwillig houden en accepteren dat het virus blijft circuleren of vaccinatie verplichten voor bepaalde bevolkingsgroepen, zoals mensen die werken in een gemeenschapsvoorziening. Volstaat dat niet, dan kan verplichte vaccinatie een oplossing zijn.

Fysieke integriteit individu

De initiële beslissing van de federale overheid om vaccinatie alsnog vrijwillig te houden, berust volgens het Comité op ‘verdedigbare’ ethische principes van respect voor de fysieke integriteit van het individu, zeker als de gevolgen op lange termijn van het vaccin nog niet te overzien zijn:

‘Deze principes vormen de pijlers van het rechtsbeginsel van de geïnformeerde toestemming. In de specifieke context van Covid-19, waar enkele onbekende factoren resten m.b.t. de effectiviteit en de mogelijke ongewenste effecten van het vaccin op lange termijn, is deze benadering ook gerechtvaardigd door het feit dat het moeilijk is om aan individuen potentiële risico’s op te leggen die tot nu toe onbekend zijn’, stelt het Comité.

Vaccinatietwijfel even grote bedreiging als klimaatopwarming

In de passage daarna erkent het Comité dat er een wereldwijd klimaat van wantrouwen bestaat tegenover vaccinatie, en dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dit zelfs als een van de grote uitdagingen voor de wereldgezondheid beschouwt, net als klimaatverandering en resistentie tegen antibiotica. Vervolgens geeft het Comité mee dat het verplichte karakter van een vaccinatiestrategie de verantwoordelijkheid van de overheid doet toenemen.

Eventuele gezondheidsschade door het vaccin zal dan ook vergoed moeten worden. Het Comité hanteert in ‘oriëntatiepunt 2’ van het rapport daarom de oproep dat vaccinatie, vrijwillig of verplicht, alleszins het voorwerp moet zijn van een breed maatschappelijk debat.

Omgekeerde lockdown ‘ethisch niet te verantwoorden’

Hoewel het Comité in het adviesrapport opsomt dat vooral 65-plussers en mensen met zogenaamde ‘comorbiditeiten’ een risico zijn, vindt het dat vaccineren de enige aangewezen manier is om mensen te beschermen tegen het virus. De zogenaamde ‘omgekeerde lockdown’ – waarbij risicogroepen zelf de keuze moeten maken om thuis te blijven of niet – is voor het Comité geen geldige oplossing voor de pandemie.

De ‘omgekeerde lockdown’ is volgens het Comité ethisch namelijk niet te verantwoorden omdat hij gebaseerd is op de aanname dat het überhaupt mogelijk is vooraf foutloos kwetsbare categorieën mensen te kunnen aanduiden. Bovendien, aldus het Comité, betekent deze optie de ondermijning van de interpersoonlijke en intergenerationele solidariteit waarop onze maatschappij voor een belangrijk deel gebouwd is.

Verder beroept het comité zich ook op een opmerkelijk argument om de ‘omgekeerde lockdown’ af te voeren als oplossing. Volgens het Comité dwingt een omgekeerde lockdown een heel deel van de bevolking afstand te doen van veel wat het leven zin en kleur geeft, louter met als doel te overleven. Dergelijke bijna puur biologische definitie van gezondheid is voor het comité strijdig met de definitie van gezondheid van de WHO: ‘Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity.’ [‘Gezondheid is een staat van compleet fysiek, mentaal en sociaal welzijn, en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebrek.’]

‘Gemeenschappelijk goed’

Daarom hanteert het Comité de argumentatie dat ‘collectieve immuniteit een gemeenschappelijk goed is, waarvan de effecten het mogelijk maken om alle burgers te beschermen, met inbegrip van diegenen die niet kunnen profiteren van de directe bescherming van het vaccin vanwege hun leeftijd’. Collectieve immuniteit die dus door vaccinatie moet worden bereikt.

‘Een vaccinatiecampagne kan verschillende snelheden hebben’, zegt Florence Caeymaex, de voorzitter van het Raadgevend Comité voor Bio-Ethiek. ‘We kennen nu het succes van de vaccinatiecampagne nog niet. Als blijkt dat er niet voldoende personen gevaccineerd zijn, en de immuniteit op die manier niet bereikt wordt, dan willen we inderdaad het debat over verplichte vaccinatie op gang brengen. We kunnen het namelijk niet maken om de samenleving daarmee koud te pakken. Als er een verplichting komt, dan moet deze mogelijkheid nu al voorbereid worden op ethisch en maatschappelijk vlak. Daarbij is het van belang om goed te luisteren naar de besognes van de samenleving, en om mensen degelijk te informeren’.

Verbondenheid

Dat de ‘omgekeerde lockdown’, waarbij ouderen en/of kwetsbare groepen de keuze krijgen om zich af te zonderen om besmetting met corona te voorkomen, uitgesloten wordt als oplossing, komt volgens Caeymaex door de nadruk binnen het Comité op verbondenheid.

‘Zelfs met vaccinatie zal het lang duren om terug te keren naar normaal. Daarom is een collectieve inspanning nodig. Maar ik besef natuurlijk wel dat een lockdown voor iedereen als collectieve oplossing een noodoplossing is die meer gevolgen heeft dan het indijken van het virus zelf. Deze epidemie geeft nooit geziene macht aan politici. Een vaccin is een relatief goedkope en technologisch simpele oplossing om lockdowns op te heffen’, zegt Caeymaex.

Individuele rechten dankzij collectieve inspanning

Caeymaex geeft ook mee dat wat we de voorbije jaren in het Westen vrijheid zijn gaan noemen, door de pandemie minder fundamenteel zal worden.

‘Overal op reis gaan is een privilege waar we aan gewoon zijn geraakt. Het is ook door vaccinatie en de ontdekking van antibiotica dat wereldwijd reizen zo gemakkelijk en ongevaarlijk is kunnen worden in de 20ste eeuw. Deze vrijheden zijn het gevolg van een collectief gezondheidsbeleid. Met deze vaccinatiecampagne blijkt nogmaals dat individuele rechten gekoppeld zijn aan de collectieve biologie van de mens’.

Florence Caeymaex

‘Niet zeker dat vrijwillige vaccinatie zal volstaan’ zegt Raadgevend Comité voor Bio-ethiek