De Parijse intellectuele microkosmos staat weer eens op zijn kop. Reden daarvoor is de publicatie door Vanessa Springora van Le Consentement (Grasset, 216 p., 18 euro), het relaas van de verhouding die ze als naïeve minderjarige in de jaren tachtig van vorige eeuw had met de gelauwerde schrijver en stilist Gabriel Matzneff. Die seksuele uitbuiting tekende haar en verwoestte haar jeugd. Die herinnering werd een litteken op haar ziel. Jaren lang droomde ze ervan hem te vermoorden, schrijft de auteur die vandaag directrice is van uitgeverij Julliard. Tot ze begreep dat alleen een boek de gepaste gevangenis was voor een schrijver als Matzneff.

Pedofiel met insigne van officier des Arts et des Lettres

Le Consentement, wat zoveel als ‘instemming’ betekent, is het kille relaas van de straffeloosheid waarmee een notoire pedofiel, wiens boeken verschenen bij gerenommeerde uitgeverijen als Gallimard en La Table Ronde, zich kon vergrijpen aan minderjarige jongens en meisjes en die misdaad dan nog eens tot het onderwerp van zijn veel geprezen oeuvre wist te maken. Zonder dat daar gechoqueerd op gereageerd werd. Gabriel Matzneff is een ridder! Jacques Toubon, minister van Cultuur in de regering-Balladur tussen 1993 en 1995, spelde hem in maart 1995 het insigne van officier des Arts et des Lettres op de borst. Negen jaar later, in 2004, werd hij door de toenmalige parlementsvoorzitter Jean-Louis Debré in de Assemblée nationale uitgenodigd om er te komen spreken over het ‘succes van Fransen die van ver komen.’ (Matzneff is van Wit-Russische afkomst.)

Is de tijdsgeest een excuus? We plegen aan anachronisme wanneer we Cicero of George Washington niet meer zouden waarderen, omdat die slaven bezat. We beoordelen het Romeinse Rijk en de jonge Amerikaanse Republiek niet met onze morele bril. We plegen een anachronisme wanneer we de socialist Pierre Mendès-France veroordelen omdat die als leider van een linkse regering in 1954 stelde dat Algerije Frans bezit moest blijven. Iedereen dacht daar toen zo over. Plegen we een anachronisme als we zeggen dat de apologie van pedofilie door intellectuelen in de jaren zeventig en tachtig criminele blindheid was ? Neen! Het gezond verstand, de menselijke natuur, zei aan Jan met de pet toen al dat je met je poten van kinderen afblijft. Alleen intellectuelen konden zo dom zijn om dat niet te vatten.

Cultuur van straffeloosheid

Gabriel Matzneff staat bekend als een rechtse schrijver die eind jaren zeventig een tijdje met de zogenaamde Nouvelle Droite heeft geflirt. Mogelijk speelt die politieke kleur — ook al was Matzneff ook een vriend van François Mitterrand die lyrisch over zijn literair talent sprak — een rol in de felheid waarmee de vandaag drieëntachtigjarige schrijver deze dagen – terecht – aan de schandpaal genageld wordt. Zo niet begrijp ik niet waarom de media in Frankrijk nu zo heftig reageren op de onthullingen van Vanessa Springora.

Tarfuffe van Molière is nooit ver weg wanneer intellectueel Frankrijk weer eens tijd kan vrijmaken voor een harde eindejaarspolemiek. Want alles wat in Le Consentement staat, weten we al dertig jaar: in Frankrijk heerste lange tijd een cultuur van straffeloosheid inzake pedofilie. Meer nog: gevierde ‘intellectuelen’ beschouwden het als hun plicht om met petities en artikelen een lans te breken voor wat dan ‘de seksuele vrijheid van kinderen’ heette te zijn. Van Matzneff weet het Frans uitgeverswereldje al veertig jaar dat hij een expliciete seksuele voorkeur heeft voor jongens en meisjes onder de zestien jaar. Zijn pamflet Les Moins de seize ans, waarin hij seks met minderjarigen ophemelt en over zijn ervaringen met adolescenten van twaalf jaar (!) schrijft, dateert van 1974 en verscheen bij Julliard, waarvan zijn aanklaagster vandaag directrice is.

Seks met minderjarigen strafbaar

Schandalig? Verwerpelijk? Walgelijk? Natuurlijk, maar de vraag naar wie daar mee schuld aan heeft, lijkt mij een veel pertinenter punt van discussie. Pedofilie is in heel Europa een absoluut taboe geworden na de affaire-Dutroux. Maar in de jaren zeventig en tachtig was dit dus wel even anders. Eric Zemmour herinnert er in zijn bestseller Le suicide français aan dat het met de Duitsers collaborerende Vichy-regime van Maarschalk Pétain de eerste regering was die seks van volwassenen met minderjarigen expliciet strafbaar maakte. De naoorlogse regeringen hebben die wet niet afgeschaft. Wel trokken naoorlogse intellectuelen ten strijde tegen die uit Vichy stammende rigide moraal.

Pedofilie moest kunnen. Lange tijd. In Duitsland telden de opkomende Groenen tot diep in de jaren negentig talloze propagandisten die pedofilie uit het strafrecht wilden halen. De bekendste onder hen is ongetwijfeld Daniel Cohn-Bendit die in het Europees Parlement vele jaren fractieleider van de Europese Groenen was. Cohn-Bendit, ‘rode Dany van mei ‘68’, was lange tijd een icoon van de Europese linkerzijde. De publicatie van Le Grand Bazar in 1980 waarin hij over zijn pedoseksuele ervaringen schrijft, heeft daar nooit iets aan veranderd. Integendeel, Cohn-Bendit mocht er publiciteit voor komen maken in het destijds veel bekeken boekenprogramma Apostrophes van Bernard Pivot, Frankrijks absolute cultuurpaus. Hij mocht aan miljoenen kijkers met een geile blik vertellen ‘hoe leuk het is wanneer een meisje van vijf je broek opendoet.’

Matzneff mocht niet minder dan zes keer zijn opwachting maken in Pivots Apostrophes. Toen hij er in 1990 zijn nieuwste boek Mes amours décomposés mocht komen voorstellen, was de Canadese schrijfster Denise Bombardier de enige in de studio die scherp afkeurend reageerde op de openlijke beschrijving door Matzneff van zijn seksuele ervaringen met jonge adolescenten. Wat meer is, we leren in de Canadese pers zelfs dat Denise Bombardier destijds vóór de uitzending gewaarschuwd werd dat een frontale aanval op een literair monument als Gabriel Matzneff haar eigen beginnende literaire carrière in Frankrijk zou kunnen fnuiken. Toch bracht ze daar de moed voor op. Dat siert deze dame.

Literatuur belangrijker dan de moraal?

Vandaag kijkt Bernard Pivot, inmiddels ook diep in de tachtig, beteuterd terug op die uitzendingen. Hij zegt te betreuren dat hij zelf destijds niet ‘de gepaste woorden vond’ om Matzneff van antwoord te dienen. ‘In de jaren tachtig was de literatuur belangrijker dan de moraal, vandaag is de moraal belangrijker dan de literatuur’, zo vat Pivot het samen. Hij geeft ruiterlijk toe zich toen vergist te hebben. Nu is het nog wachten op kranten als Le Monde en Libération, jarenlang straffeloos de mediakanalen waarin pedofielen hun seksuele voorkeur mochten promoten, om eveneens schuld te bekennen.

Het was in die kranten dat de mandarijnen van de linkerzijde in Frankrijk eind jaren zeventig een petitie publiceerden om te protesteren tegen de veroordeling van drie pedofiele cineasten die zich in hun films aan kinderen hadden vergrepen. Onder hen Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir, Gilles Deleuze en Michel Foucault, de dichter Louis Aragon, de latere politici Jack Lang en Bernard Kouchner, de zanger Georges Moustaki, de heraut van le nouveau roman Alain Robbe-Grillet, de regisseur André Chéreau, de schrijvers Roland Barthes, Philippe Sollers, Catherine Millet, Francis Ponge en zovele anderen.

Misdadige blindheid

Tiens, ik heb de voorbije dagen erg genoten van de lectuur van de in juli 2018 bij Gallimard in twee delen verschenen La saga des intellectuels français van François Dosse, een indrukwekkende historiek van intellectueel Frankrijk tussen 1944 en 1989, alles samen maar liefst 1500 bladzijden. Vlotte en leerzame lectuur, maar van een duidelijk linkse signatuur. Maar goed, niet elke historicus heet Alain Finkielkraut of Jacques Julliard. Welnu, nergens in deze 1500 bladzijden wordt met een woord gerept over de misdadige blindheid waarmee deze intellectuele rolmodellen destijds seks met kinderen mochten verdedigen. Slechts de stalinistische ontsporingen van een groot deel onder hen worden in bedekte termen bekritiseerd.

Het is goed dat Gabriel Matzneff vandaag dankzij een van zijn slachtoffers, en dan nog via de weg van de literatuur, van zijn voetstuk valt. Mogen anderen volgen. Roman Polanski bijvoorbeeld, voor wie een deel van links Frankrijk vandaag nog excuses zoekt. Ik wacht op de onvermijdelijke Bernard-Henri Lévy. Wat gaat hij doen? De rechtse sater Matzneff mee afslachten en zijn linkse vrienden Cohn-Bendit en Roman Polanski blijven verdedigen? Want de essentie van de discussie moet daarover, en nergens anders over gaan. Zoals ik al zei. Tartuffe van Molière is nooit veraf als er in Frankrijk een polemiek losbarst.

François Dosse

Pedofiele schrijver aan de schandpaal