‘De tweede misrekening is dat men de islamwereld volkomen verkeerd heeft ingeschat’, zegt Bart De Wever aan de Gentse Imam Khalid Benhaddou in hun briljante vers-van-de-pers boek Botsen de beschavingen? ‘De samenleving met de islam in Europa, waar we het net over hadden, is zowat honderd jaren geleden gestopt na de walk over door het Westen en de instorting van het Ottomaanse Rijk’. Vervalt de N-VA-voorzitter met die woorden niet in de zelfdepreciatie die hij graag met verve bestrijdt? Dit verhaal verdient nuancering.

Geheime overeenkomst

Rond 1910 studeert de Welshman Thomas Edward Lawrence ‘of Arabia’ in Oxford. Hij wordt archeoloog in het Midden-Oosten. Hij spreekt Arabisch, en is in 1914 Brits verbindingsofficier met de stammen rond Mekka en Medina. Hij overtuigt Hoessein Ibn Ali, de sjarief van Mekka, om met de Britten tegen de Ottomanen te vechten. Samen verdrijven ze naar het einde van de eerste wereldoorlog de Ottomanen uit Palestina, Syrië en Mesopotamië — zowat het huidige Irak.

Maar diplomatiek verloopt het anders. Bekend is het gesprek tussen de Franse Premier Clémenceau en Lloyd George in Londen in december 1918. ‘Goed’, zegt Clémenceau, ‘waarover gaan we het hebben?’ ‘Over Mesopotamië en Palestina’, antwoordt Lloyd George. Clémenceau: ‘Zeg me wat u wilt’. Lloyd George ’Ik wil Mosoel’. Clémenceau: ‘Dat krijgt u. Nog iets anders?’ Lloyd George: ‘Ja, ik wil ook Jeruzalem’. Clémenceau: ‘Dat krijgt u, maar Pichon zal bezwaar maken tegen Mosoel’. De twee bevestigen de geheime overeenkomst van hun hoge ambtenaren Sykes en Picot twee jaar ervoor.

Walk over door het Westen?

Er is nog erger. In de jaren 1920 rebelleren stammen in Irak herhaaldelijk tegen de Britten. Britse vliegtuigen smijten bommen — onder meer met gifgas — op rebellen én op burgers. Minister van Koloniën Churchill beroept er zich in Londen op. Frankrijk loopt in juli 1920 de Arabische troepen bij Damascus onder de voet. Een walk over was het initieel ongetwijfeld. Maar was het een walk over door het Westen — door het hele Westen ?

Amerika trekt ten strijde in 1917. President Wilson wil een betere wereld. Hij wil geen kolonies, hij wil mandaatgebieden. Hij haalt het. En de Arabische gebieden worden mandaatgebieden van het type A — ‘gebieden die in principe voor onafhankelijkheid in aanmerking komen, maar die tijdelijk bestuur nodig hebben om het zover te brengen’. Jaarlijks moet het mandaatbestuur rapporteren aan de Volkenbond — en mogelijke vragen beantwoorden, zelfs vragen van missionarissen of van andere regeringen.

Een revolutie is dat mandaatsysteem niet, maar het principe van internationale controle ziet het daglicht. Een kleine stap voor de mensen ter plekke, maar een stevige stap voor de mensheid. Zo verwerft Libanon onder Frans mandaat een grondwet en een parlement. En bij het opnemen van die mandaten beloven de mandaatbestuurders van het type A dus onafhankelijkheid. Ze houden woord.

Ottomaanse Rijk

De Arabische wereld wordt Ottomaans in de 16de eeuw. Zo veroveren de Ottomanen de Syrische gebieden in 1516. Ze worden verdreven uit Damascus in oktober 1918 — zowat 4 eeuwen later. Syrië wordt onafhankelijk in 1946. Irak was het op dat ogenblik reeds 8 jaar. Libanon wordt onafhankelijk in 1945, en Jordanië in 1948.

De grenzen van die landen zijn arbitrair? Ja, dat is zo. De nieuwe staten drijven verschillende bevolkingsgroepen bijeen: Arabieren, Koerden en Assyriërs, moslims — soennieten en sjiieten —, Joden en christenen. Maar kan het anders, en is dat in 1919 verschillend op het Europese continent?

Het andere verwijt is dat het Westen de ontbinding van het Ottomaanse Rijk had moeten aangrijpen om één Arabische staat in het leven te roepen. Maar een land van Mosoel tot Medina, zou dat gelukt zijn? Het was de Ottomanen gelukt, maar die hadden er eeuwen aan gewerkt. En ook die ene Arabische staat was een verzameling geweest van etnische, religieuze en andere minderheden.

Een walk over door het Westen? Ja en neen.

Het boek ‘Botsen de beschavingen’ is hier te koop.

François Georges-Picot

Een walk over door het Westen?