Een gentleman, was hij. Een socialist. En bijgevolg een flamingant en een federalist.

‘Mijn flamingant-zijn, de mate waarin ik federalist ben, vloeien voort uit een sociale bewogenheid, uit de bekommernis om de mens van het “arme Vlaanderen”, zoals Stracke het eens noemde’, zei hij op 24 april 1979 nadat de Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap – zoals het Vlaams Parlement nog heette – hem tot voorzitter had verkozen.

Sociale bewogenheid en Vlaamsgezindheid

‘Die bekommernis’, ging hij voort, ‘lag aan de basis van de inzet van de Vlaamse Beweging, van David en Willems en zovele anderen, die streden voor de culturele ontvoogding. Zoals zij aan de basis lag van de socialistische werkers van het eerste uur, die streden voor het algemeen stemrecht en het recht op werk in eigen streek.’

Sociale bewogenheid en vanzelfsprekende Vlaamsgezindheid liepen als schering en inslag door zijn leven, dat op vrijdag 13 november in zijn woning op de Grote Markt van Tienen tot voltooiing is gekomen. Voor Rik Boel was sociale strijd Vlaamse strijd – en omgekeerd.

Stageplaats

Van het gezin op de ‘Mulk’, een Tiense volksbuurt, waarin hij op 5 september 1931 als Henri Joseph geboren wordt, heeft hij die bewogenheid niet meegekregen. Vader is ‘klerk’ bij de RTT, de publieke telegraaf- en telefoonmaatschappij, en zal wel voor de socialisten gestemd hebben. Maar over politiek spreekt men thuis niet.

Na zijn humaniora aan het Koninklijk Atheneum van Tienen gaat Rik naar Leuven, waar hij in 1954 afstudeert als doctor in de rechten. Aangespoord door de chef van zijn vader, gaat hij bij Franz Tielemans, de socialistische burgemeester van Leuven, solliciteren voor een stageplaats in diens advocatenkantoor. Hij mag er beginnen, op voorwaarde dat hij actief wordt in de wat slabakkende socialistische partij in Tienen.

Franskiljonse stad

Bij de verkiezingen van 1958 wordt Rik Boel, derde op de kandidatenlijst van de BSP, tot gemeenteraadslid verkozen. De liberalen behouden de absolute meerderheid die ze sinds 1848 hebben. Hun dominante positie is ten nauwste verbonden met de Sucrerie de Tirlemont, de Tiense Suikerraffinaderij. Haar directeurs en bestuurders zijn liberaal en geven de toon aan in de stad: politiek, sociaal, cultureel – zelfs de voetbalploeg is ‘blauw’ – en de arbeiders stemmen voor hun broodheren.

Ze zijn niet alleen liberaal, ze zijn ook Franstalig en francofiel. Tienen is tot diep in de 20ste eeuw een franskiljonse stad. Geen wonder dat Rik Boel er flamingant is geworden, want sociale strijd is Vlaamse strijd – en omgekeerd.

Burgemeester

In 1964 beeft de Tiense electorale aarde. Bij de gemeenteraadsverkiezingen verliezen de liberalen hun absolute meerderheid. De BSP en de CVP halen elk vijf zetels en beslissen samen te besturen. Op zijn 33ste wordt Rik Boel burgemeester van de suikerstad. Hij zal dat blijven tot hij in 1986 rechter wordt in het Arbitragehof, met een onderbreking in 1977-1983, toen na de fusie van Tienen met enkele buurgemeenten de CVP een coalitie sloot met de PVV.

Hoewel hij tot 1986 als advocaat aan de balie verbonden is, is Rik Boel vanaf 1965 in de eerste plaats politicus. Dat jaar nog wordt hij verkozen tot Kamerlid. Hij vertegenwoordigt het kiesarrondissement Leuven tot hij in 1981 naar de Senaat overstapt.

Voeren

In de ‘Egmont’-regering van Leo Tindemans, de coalitie van CVP, BSP-PSB, PSC, VU en FDF die in juni 1977, na de ondertekening van het Egmontpact, vorm krijgt, krijgt Boel de portefeuille Binnenlandse Zaken.

Sinds de gemeenteraadsverkiezingen van 1976, waarbij Retour à Liège de absolute meerderheid verwerft in de fusiegemeente Voeren, staat de Voerstreek weer in het brandpunt van de communautaire strijd. In 1978 wordt de Action fouronnaise opgericht, een zekere José Happart is haar leider.

Het Taalaktiekomitee gaat geregeld ‘wandelen’ in Voeren, zo op zondag 28 januari 1979. Enkele Luiksgezinde heethoofden trachten de wandeling te verstoren. De rijkswacht komt tussenbeide. In de schermutselingen wordt een Franstalige manifestant gebeten door een rijkswachthond.

Wettige zelfverdediging

Minister van Binnenlandse Zaken Boel verdedigt het optreden van de rijkswachters. Onderkoeld ironisch zegt hij op de RTBF-televisie dat de hond gehandeld heeft dans un état de légitime défense– in staat van wettige zelfverdediging. De Franstalige socialisten kunnen er niet mee lachten en reageren ongemeen heftig. Op bevel van PS-voorzitter André Cools nemen de Franstalige kabinetschef en zes andere Waalse kabinetsmedewerkers van Boel ontslag.

Twee maanden later is zijn ministeriële loopbaan ten einde. In de rooms-rode regering-Martens die op 3 april 1979, na de verkiezingen van december 1978 en ruim honderd dagen crisis, wordt beëdigd, komt Binnenlandse Zaken opnieuw in Franstalige handen. Nochtans heeft Boel ‘in een half dozijn hardnekkige probleemdossiers meer puin geruimd en opgebouwd dan mogelijk werd geacht’, schrijft Knack.

‘Volwaardig en ruim zelfbestuur’

Karel van Miert, de voorzitter van de intussen autonome Vlaamse socialistische partij, die met Rik Boel een Vlaamsgezinde reflex en het hobbytuinieren deelt, laat de Tienenaar niet vallen. Boel wordt voorzitter van de Nederlandse Cultuurraad, in opvolging van Maurits Coppieters. Vereerd is hij, zegt hij in zijn eerste toespraak (24 april 1979), om ‘alle energie waarover ik beschik te kunnen inzetten voor een volwaardig en ruim zelfbestuur van onze ganse, gave gemeenschap’.

Drie maanden later, in zijn Guldensporentoespraak, spreekt hij de hoop uit dat het ‘de laatste 11 juli moge zijn waarop moeten worden gepleit voor het opruimen van niet-verantwoorde sociale en economische gevolgen van een meer dan dertig jaar geleden gehouden repressie’.

Inventaris

Na de staatshervorming van 1980 wordt de Cultuurraad omgevormd tot Vlaamse Raad. Rik Boel is er de eerste voorzitter van. Van de nieuwe gemeenschapsbevoegdheid voor ‘persoonsgebonden aangelegenheden’ maakt hij gebruik om een eigen toegangsdeur tot het repressiedossier te openen.

In de Vlaamse Raad installeert (en leidt hij enige tijd) de werkgroep die ‘de sociale en menselijke gevolgen voor de slachtoffers van de oorlog, met name ook van de Spaanse burgeroorlog, en voor de getroffenen van de repressie- en epuratiewetgeving’ onderzoekt. De inventaris is in 1984 klaar, maar pas tien jaar later, na de actualisering ervan, zal Herman Suykerbuyk enige beweging in de zaak krijgen.

Beminnelijk man

Rik Boel is dan al enkele jaren van het politieke toneel verdwenen. In november 1986 werd hij benoemd tot rechter in het Arbitragehof (nu Grondwettelijk Hof). Hij bleef dat tot zijn emeritaat op 5 september 2001, de laatste zes maanden als Nederlandstalig voorzitter.

Ook daar was hij een gentlemen, ‘graag gezien door zijn collega’s en een vader voor de medewerkers in het Hof, die hem zich herinneren als een zeer beminnelijk man’, staat in een persbericht van het rechtscollege.

Franz Tielemans

Rik Boel (1931-2020), gentleman, socialist, flamingant, federalist