Niemand lijkt de lessen van de Geschiedenis te hebben onthouden.
De mens blijft een wolf voor de mens,
en dat verontrust de essayist Jules Gheude in deze vrije tribune. (Le Soir)

Mijn vriend werd in 1946 geboren. Hij kreeg de naam van zijn oom die als officier in gevangenschap was overleden in de Tweede Wereldoorlog. En hij heeft onthouden wat zijn grootvader hem vertelde, die zelf ook gedeporteerd was tijdens de eerste wereldbrand. Hij herinnert zich nog heel goed hoe zijn vader in de jaren vijftig naar Luxemburg ging voor werkvergaderingen, toen het Europese project moeizaam vorm probeerde te krijgen. Er tekende zich een droom af: hen verenigen die elkaar zo hard hadden bestreden. In die sfeer werd hij opgevoed, en straks 72 jaar oud heeft hij nooit een oorlog meegemaakt. De beelden van het tweespan de Gaulle-Adenauer die elkaar een accolade gaven, en van François Mitterrand en Helmut Kohl die elkaars hand vasthielden, staan op zijn netvlies gebrand. Hij liet een traan toen hij op de televisie de Berlijnse muur in 1989 zag instorten. De mensheid leek het eindelijk begrepen te hebben.

En pats! Anderhalf jaar al werkt een man zich te pletter om de situatie te veranderen. Donald Trump is president van de Verenigde Staten geworden en past zijn programma naar de letter toe. Er lopen koude rillingen over je rug: al twitterend zegt hij het Parijse klimaatakkoord op, trekt hij zich terug uit het nucleaire akkoord met Iran, en moedigt hij de populistische strekkingen aan die het aanleggen op tweespalt in Europa en het herstel van de oude grenzen. Elk voor zich! America first! Tegen zijn Franse ambtsgenoot Macron gaat hij zelfs zover vol te houden dat de Europese Unie gevaarlijker is dan China…

Donald Trump provoceert zonder ophouden. Hij past een mouw aan de geopolitieke spelregels. Hij ontstemt zijn bondgenoten met de verhoging van de douanerechten op hun export. En nadat hij Noord-Korea met totale vernietiging bedreigde gaat hij naar Singapore Kim Jong-un de hand drukken. Er wordt een akkoord gesloten in bewoordingen die om ter vaagst blijven.
Als kroon op het werk verplaatst Donald Trump de Amerikaanse ambassade van Tel-Aviv naar Jeruzalem, en boort zo het laatste restje hoop op een duurzame vrede in deze zo gevoelige regio de grond in. Hij beslist ook om de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties te verlaten.

Onze vriend wordt wanhopig, hij stelt zich een hoop vragen.
Zijn Europese droom gaat in rook op. Italië dat bij de zes leden hoorde die het Verdrag van Rome in 1957 ondertekenden, wordt vandaag geregeerd door een coalitie waarin de taal van extreemrechts vaart krijgt. Andere landen als Hongarije, Polen en Oostenrijk gaan ook die kant op.

De EU brokkelt af, onbekwaam als zij is om met 27 lidstaten één politieke lijn te volgen ten aanzien van de immigratiecrisis die haar met volle kracht treft.

Het Verenigd Koninkrijk heeft besloten dat het eruit trekt, en de pogingen van het duo Merkel-Macron om de meubelen te redden lijken nogal vergeefs. De Duitse kanselierster ziet zich zelfs omstreden in haar eigen coalitie.

Wat gedaan?

Donald Trump blijft obstinaat bij de bouw zijn muur aan de Mexicaanse grens. Maar er ontbreken miljarden dollars en de Mexicaanse bewindvoerders lijken niet geneigd naar hun portefeuille te tasten. In afwachting zondert men de migrantenkinderen af. In Italië lanceert Matteo Salvini zijn plan om de Roma op te lijsten.

En onze vriend ziet beelden opdoemen voor zijn geest: het dragen van de gele ster, de rafle du Vel d’Hiv, de aankomst van de treinen in de concentratiekampen. Tot waar zullen die gaan? vraagt hij zich af.

Hij ziet het conflict in Syrië vastlopen, terwijl de Russische en Turkse presidenten dromen, de ene van het herstel van Groot-Rusland, de andere van het Ottomaanse Rijk. En niemand weet of de president van de Democratische (?) Republiek Congo niet ten slotte een derde mandaat zal ambiëren, met als risico dat dit in de regio tot gevaarlijke instabiliteit leidt.

Om kort te gaan: niemand lijkt de lessen van de Geschiedenis te hebben onthouden. De mens blijft een wolf voor de mens.
Toch bedenkt onze vriend: op elk moment in de geschiedenis zijn er gewetensvolle stemmen opgegaan die zich verzetten tegen verdrukking en uitbuiting. Ik mag de armen vooral niet laten zakken.

Op een dag is hij vrijmetselaar geworden om met zijn beperkte middelen het zijne bij te dragen tot de emancipatie van de mens. Met behulp van zijn beitel kapt hij sinds die dag geduldig aan zijn steen. Hij daalt in zichzelf af, op zoek naar zijn eigen waarheid, om die in verdraagzaamheid en broederlijkheid te toetsen aan deze van anderen. Want hij heeft de hoop niet verloren dat die confrontatie ten slotte vrucht zal dragen, en het zal winnen van barbarij en dodelijk extremisme.

Onze vriend gaat naar zijn boekenkast en haalt er een werk uit: Dieu, gesprekken van de filosoof en socioloog Frédéric Lenoir met de journaliste Marie Drucker (Robert Laffont, 2011). Hij opent het en zijn oog valt op deze passage: ‘Het voornaamste obstakel dat de vooruitgang van het mensdom in de weg staat, is niet het geloof, noch het ongeloof, zoals men in de loop van de voorgaande eeuwen lang heeft gedacht: het is de dogmatische zekerheid, van welke aard ze ook moge zijn. Want die brengt altijd – minder of meer uitgesproken en intens – de verwerping van de ander mee, onverdraagzaamheid, fanatisme, obscurantisme.’

Hij plaatst het boek weer terug en keert zich naar het venster. De volle maan lijkt hem een knipoog te geven.

vertaling Marc Vanfraechem

Frédéric Lenoir

Trump, Salvini …tot waar zullen die gaan?