Zes weken lang nemen we u op zaterdag in reportagestijl mee door Vlaanderen. Op zoek naar grote – soms wat ondergesneeuwde – maatschappelijke uitdagingen én mogelijke oplossingen daarvoor. Vandaag: het door federaal minister Georges Gilkinet gewilde verbod op nachtvluchten op Zaventem. Is dat een compromis, cynisme of een zoveelste episode in het aloude ‘shitdossier’?

Een warme zomernacht, eind juni. In Nossegem, deelgemeente van Zaventem, verzamelen zich flink wat jongeren aan de rand van het zogenaamde ‘Speelbos’. Daar heb je vanaf een heuvel een goed zicht op het opstijgende en landende vliegverkeer op Brussels Airport.

Overdag zie je hier mensen met fototoestel en telelens, altijd op de loer om een vliegtuig te fotograferen. Wie vliegtuigspotters kent, kent de bijna religieuze passie waarmee deze mensen leven.

Nu, ’s nachts, een heel ander publiek. Een cynicus zou kunnen zeggen: de klimaatgeneratie amuseert zich zorgeloos met zicht op het massatransport dat ze zo verafschuwen.

Maar jong zijn is ook anno 2023 gewoon jong zijn. En dus: beetje kletsen. De zomerlucht inademen. Vooral veel lachen. De school is uit, de vakantie staat voor de boeg. Beneden fonkelen de kleurrijke lichtjes van de luchthaven.

Af en toe landt er een vliegtuig. Het charterseizoen staat voor de deur. Eigenlijk is er best nog veel beweging op de luchthaven. Vooral veel landingen uit zuiderse bestemmingen. Een uur later, voorbij middernacht, verandert het plaatje. Dan heerst cargokoning DHL. Indrukwekkende Boeings stijgen op.

Het is bijna een scène uit een ander tijdperk. Gewoon kijken naar de luchthaven. Eenvoudig vertier. Verwondering. Jeugd die een keertje niet eindeloos tokkelt op de smartphone. Geluk zit soms in kleine dingen. Ook voor generatie Z.

Niets doet vermoeden dat een maand later mobiliteitsminister Georges Gilkinet (Ecolo) de nachtvluchten op Brussels Airport zal willen verbieden. ’s Nachts zal het aan het bos dan stil worden.

Gezondheid

‘Ik huiver van het woord compromis. Maar dat is in dit dossier nu wel nodig’, zegt Bart Laeremans (Gemeentebelangen), burgemeester van Grimbergen, over het ‘shitdossier’-luchthaven.

Inwoners van Grimbergen ervaren al sinds jaar en dag overlast van de luchthaven. Hun gemeente ligt in de zogenaamde Noordrand, onder een aanzienlijk deel van de vliegroutes. Tot de helft van het vliegverkeer stijgt op boven deze regio. Wetenschappelijk is aangetoond dat aanhoudende lawaaioverlast slecht is voor de gezondheid. Vooral als daardoor de slaap wordt verstoord.

De cynicus kan hier natuurlijk aan toevoegen: de huizenprijzen in Grimbergen zijn ook niet goed voor de gezondheid. Zo erg zal het er dan toch niet zijn met dat lawaai.

‘Vergis u niet: gezondheid is belangrijk’, zegt Laeremans. ‘Hoe meer je wordt overvlogen, hoe meer gezondheidsproblemen. Economisch gezien kan je natuurlijk niet van vandaag op morgen de nachtvluchten afschaffen, dat weet ik ook wel. Maar Georges Gilkinet opent nu het debat, en ik juich dat toe. Hij moet wel, want hij moet dwangsommen betalen voor de vele inbreuken op allerhande geluidsnormen. De verkiezingen komen eraan en de luchthaven moet binnenkort een nieuwe vergunning krijgen. Iedereen moet nu rond de tafel zitten om een evenwichtige oplossing te vinden. Mét inbegrip van de problemen rond nachtvluchten en de concentratie van vliegtuigen.’

Dat klinkt al helemaal anders dan de visie van de Vlaamse regering: Zaventem is vooral de economische motor van het land. Punt andere lijn. Nachtvluchten horen erbij. Maar blijkbaar is er in de Vlaamse rand rond de luchthaven geen overeenstemming daarover.

‘Mij hoor je niet zeggen dat Gilkinets demarche een puur communautaire zaak is om de Vlamingen hun luchthaven te ontnemen’, reageert Laeremans. ‘Vlaanderen moet dit dossier ook los van de credo’s en de grote economische belangen leren zien. Ook met de leefbaarheid van de Vlaamse rand en Brussel moet rekening worden gehouden.’

En dus wil de burgemeester van Grimbergen dat er een compromis wordt gevonden, waarin gezondheid en economie worden verzoend.

Sabena

Dat is de tol van de vooruitgang. Het resultaat van meer dan twintig jaar onzekerheid rond Zaventem ook.

Het klinkt ongeloofwaardig. Maar sinds het faillissement van Sabena begin jaren 2000 is het vliegverkeer op Brussels Airport eigenlijk fel verminderd. Ook ’s nachts. Het aantal nachtvluchten is nu beperkt tot 16.000 per jaar. Wie is opgegroeid rond de luchthaven, kan het ook beamen: de vliegtuigen zijn tegenwoordig veel stiller dan vroeger. Een Caravelle of 737-200 die opsteeg, dát was luid. Welk compromis moet er dan eigenlijk gesloten worden? Het probleem verdwijnt.

‘DHL gebruikt toch nog vaak oude en luide vliegtuigen’, zegt Frédéric Petit, de burgemeester van Wezembeek-Oppem, tevens voorzitter van het collectief tegen vliegtuigoverlast AWACSS (Association of Wezembeek-Oppem Against Aircraft Contraventions to Silence And Security, red.).

‘Het gros van de DHL-vloot is gemoderniseerd. Maar regelmatig gebruikt de cargomaatschappij nog onderaannemers die met oudere vliegtuigen vliegen. Daarover zwijgen ze altijd. Er worden dus nog altijd te oude vliegtuigen gebruikt op Zaventem.’

‘Daarom vind ik het goed dat Gilkinet de verschillende burgerorganisaties rond de luchthaven in het debat betrekt’, zo gaat Petit verder. ‘Er moet iets gebeuren. De Belgische staat is al herhaaldelijk veroordeeld voor inbreuken tegen de geluidsnormen. Inwoners en verenigingen vragen niet dat er geen vliegverkeer meer is maar dat op Zaventem alleen de meest moderne en stille vliegtuigen worden toegelaten. Hoe luid een vliegtuig is, dat stelt men vast met de zogenaamde QuotaCount (QC). Een QC van 3 of 4 voor de cargo-activiteiten op Zaventem ’s nachts is aanvaardbaar. Het probleem is dat er nog te vaak luide vliegtuigen tussen zitten met een QC van 8 of 12. Dat is niet meer van deze tijd.’

Frankfurt

Petit wil een open geest behouden. ‘Ik volg Gilkinet niet wanneer hij de nachtvluchten boudweg wil verbieden op Zaventem. Dat is een brug te ver. De nachtvluchten mogen verminderen, of misschien zelfs ooit stoppen, maar dat gebeurt maar beter in fases. En in overleg met iedereen. Ook met de luchthaven. Gilkinet gebruikt nu het argument dat er op de luchthaven van Frankfurt geen nachtvluchten meer zijn, en dat het in Duitsland dus wel kan. Maar dat klopt niet. Er zijn er gewoon veel minder dan vroeger in Frankfurt.’

Nu, opnieuw de cynicus: Wezembeek, dat is Franstalige Bourgeoisie. Die willen wel de lusten van de nabijheid van de grote stad die zij ontvlucht zijn. Maar niet de lasten.

‘Ik geloof niet dat de luchthaven weg moet, in tegenstelling tot sommigen’, zegt Petit. ‘Dat willen de meeste omwonenden ook helemaal niet. Zij vragen gewoon dat de hinder wordt ingeperkt. Ook besef ik dat de technologie vooruitgaat. De vliegtuigen zijn wel degelijk stiller dan vroeger. Als Gilkinet de nachtvluchten wil schrappen, dan is dat zuivere politiek. Bedenk wat er met Ecolo-politica Isabelle Durant is gebeurd twintig jaar geleden nadat zij ook de nachtvluchten wilde verbieden. Het wereldbeeld van Ecolo om te stoppen met vliegen is onrealistisch. Laat ons gewoon rond de tafel zitten en de overlast voor iedereen zoveel mogelijk beperken terwijl de luchthaven een wettelijk kader krijgt.’

Willekeur

Er moet dus een compromis komen. Vindt ook de burgemeester van Wezembeek-Oppem.

Maar net naar zo’n compromis heeft Gilkinet de voorbije jaren proberen streven. Hij nodigde vele omwonenden en overheden uit om naar hun standpunt te luisteren. De Staten-Generaal heette dat. Tot de Vlaamse overheid vond dat het welletjes was met de praatbarak en er eigenlijk helemaal geen garanties op een degelijk compromis in zicht waren.

Gilkinet heeft zich ook nooit kunnen losrukken van de visie van zijn partij op Brussels Airport: er moet eigenlijk helemaal niet meer worden gevlogen. En al zeker niet boven Brussel, waar er te veel mensen wonen. Het is moeilijk te geloven dat Gilkinet een luchthavenkader kan scheppen dat ook echt rekening houdt met de economische belangen van Vlaanderen.

Waarom steunen de twee burgemeesters uit de Vlaamse rand Gilkinet dan in zijn streven naar een compromis?

Omdat het natuurlijk een feit is dat er al bijna twee decennia lang juridische en politieke onzekerheid bestaat rond Brussels Airport. Onzekerheid die op termijn niet alleen nefast is voor de luchthaven zelf, maar ook voor omwonenden. Die omwonenden kunnen, wanneer een duidelijk juridisch kader ontbreekt, altijd zeggen dat er weinig objectiviteit is in het gebruik van vliegroutes. Of van geluidsnormen. Of van windnormen. Dat het ‘shitdossier’ een shitdossier is omdat bij gebrek aan objectieve regels willekeur ontstaat, met andere woorden.

Willekeur, bijvoorbeeld wanneer het Brussels gewest eenzijdig strengere geluidsnormen aanneemt dan Vlaanderen. Of wanneer inwoners van Wezembeek zich beroepen op de rechten van de mens om het vliegtuiglawaai boven hun gemeenten aan te klagen. En daarin van de rechter niet alleen gelijk krijgen, maar ook schadevergoedingen.

En dan zijn er altijd nog de eeuwige verkiezingen. Alles in dit dossier is al eens eerder gebeurd. Elke vier à zes jaar opnieuw. Permanent.

Melchior Wathelet

Begin 2014 bevond toenmalig CDH-staatssecretaris Melchior Wathelet jr. zich op een zucht van een redelijk objectieve oplossing.

Maar omdat Wathelet enkele nieuwe vliegroutes in gebruik had genomen zonder die eerst te toetsen aan een milieurapportage, hadden inwoners van enkele Brusselse gemeenten plots een sterk argument om zijn hele plan naar de prullenmand te laten verwijzen.

Brussel werd toen geconfronteerd met toegenomen vliegverkeer. Dat was eigenlijk logisch, want het plan-Wathelet voorzag in een zo logisch mogelijk gebruik van de luchthaven. En omdat de luchthaven ligt waar ze ligt, betekent dat nu eenmaal meer vliegverkeer boven Brussel.

Maar 2014 was ook een verkiezingsjaar. Via lokale politici van alle Franstalig-Brusselse partijen werd de druk op Wathelet opgevoerd. Alsof het dossier niet opgelost mocht worden.

Tot op de dag van vandaag is niet eens zeker of Wathelet wel een milieurapportage van alle vliegtuigroutes in zijn plan moest opnemen. Het is namelijk onzeker of dat plan – dat eigenlijk voorbereid was door de doorwinterde CD&V-politicus Etienne Schouppe – volgens de letter of volgens de geest moest worden opgevat.

Het is kenmerkend voor de Belgitude: het plan-Schouppe/Wathelet was per ongeluk – of doelbewust, wie zal het zeggen? – ook vaag genoeg opgesteld om niemand al te erg voor de borst te stoten. Dat vergemakkelijkt het streven naar een compromis.

‘DHL wil wél een compromis’

‘Het is om moedeloos van te worden, ik weet het’, zegt Kurt Ryon (Klaver-N-VA), de burgemeester van Steenokkerzeel. ‘Toch denk ik dat een compromis mogelijk is. Ik spreek vaak met DHL omdat dat bedrijf op mijn grondgebied ligt. Zij hebben er wel oren naar om bijvoorbeeld nachtactiviteiten te beperken tijdens een ruimere periode tussen 22 en 7 uur, in plaats van tussen 23 en 6 uur nu. Dat kan alleen maar de slaap van de omwonenden bevorderen.’

‘Eigenlijk is het eenvoudig: de regels moeten worden gerespecteerd, door iedereen. Maar laat ons eerlijk zijn: het plafond van 16.000 nachtvluchten wordt nu niet gerespecteerd. Er zijn er meer. Dat komt omdat chartermaatschappijen vroeg of laat willen blijven vliegen. Voor 60 euro naar het zuiden vliegen, dat mag er van mij uit. Maar in verkiezingstijd gaat natuurlijk geen enkele Vlaamse politicus zeggen dat hij het aantal jobs op de luchthaven wil terugschroeven.’

‘Hoe Gilkinet het heeft aangepakt, dat is eigenlijk totaal onrealistisch’, zegt Ryon. ‘Eerst jarenlang met ons vergaderen in de Staten-Generaal om naar een compromis te proberen streven. En nu de verkiezingstijd begint, plots voor een verbod op nachtvluchten pleiten. Dat kan niet. Economisch gezien zou dat zelfmoord zijn. Maar, zoals ik zeg: de regels kunnen wel strenger en DHL heeft daar zelfs oren naar.’

Ryon zegt terug te willen keren naar het verleden. Toen mensen rond de luchthaven kwamen wonen en er niet over klaagden. Toen er respect was voor de regels, ook, en maximaal 16.000 nachtvluchten ook 16.000 nachtvluchten betekende.

Uiteindelijk willen we dat allemaal, terugkeren naar het verleden. Zelfs de jongeren in het begin van de reportage, op zoek naar eenvoudig vertier. Vertier dat een luchthaven brengt. Zonder dat je ze hoeft te gebruiken.

Frederic Petit

REPORTAGE. Brussels Airport wordt geplaagd door verkiezingskoorts